Bugün annemle teyemmüm hakkında konuşacağım. Teyemmüm kelimesi kulağıma tanıdık geliyor. Daha önce Kur’an okuduğumda bu kelimeyi kıraat etmiştim. Fakat bu kelimenin hangi surenin hangi ayetinde olduğunu hatırlamıyordum. O yüzden bugünkü sohbete bu soruyla başladım:
Fatıma: Anne… Teyemmüm kelimesini Kur’an’da gördüm ama tam olarak neresinde olduğunu hatırlamıyorum?!
Anne: Bu kelime Nisa suresinde gelmiştir. Yüce Allah şöyle buyurmuştur:
وَإِن كُنتُم مَّرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاء أَحَدٌ مِّنكُم مِّن الْغَآئِطِ أَوْ لاَمَسْتُمُ النِّسَاء فَلَمْ تَجِدُواْ مَاء فَتَيَمَّمُواْ صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُواْ بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُمْ إِنَّ اللّهَ كَانَ عَفُوًّا غَفُورًا
Eğer hasta olur veya yolculukta bulunursanız veyahut biriniz abdest bozmaktan gelince ya da eşlerinizle cinsel ilişkide bulunup, su da bulamazsanız o zaman doğallığını kaybetmemiş bir toprağa yönelip, onunlayüzlerinizi ve ellerinizi meshedin. Şüphesiz Allah, çok affedicidir, çok bağışlayıcıdır. (Nisa 43).
Bu ayet bize ne zaman, neyle ve ne şekilde teyemmüm etmemizi öğretiyor.
Fatıma: Anne... ne zaman teyemmüm etmek gerekir?
Anne: Aşağıdaki durumlarda gusül veya abdest yerine teyemmüm alınır:
1- Eğer gusül veya abdest için yeterli su bulamazsan
2- Yeterli ölçüde su var ama ona ulaşman mümkün değil. Mesela hastalığından dolayı kendini suya ulaştıramıyorsun ya da suyu kullanman haram bir iş yapmanı gerektiriyor. Mesela; mubah su, gasp edilmiş bir kaptadır. Yahut suya ulaşman neticesinde canın, namusun veya malların tehlikeye maruz kalacaktır.
3- Eğer abdest ve gusül için su kullanman durumunda suyun azlığına bağlı olarak kendin veya (koruyabileceğin) biri susuzluğa maruz kalacaksa; hatta senin için varlığı önemli olan bir hayvanın susuzluktan telef olması tehlikesi söz konusuysa; böyle bir durumda teklifin, teyemmümdür.
4- Eğer gusül alıp tam bir namaz kılacağın kadar vakit yoksa veya abdest alman durumunda namazın bir kısmı vaktin dışına çıkacaksa teyemmüm almalısın.
5- Gusül ve abdest için su elde etmek veya su kullanmak seni tahammülü güç bir meşakkate sokacaksa; mesela su elde etmen için birinden bulunacağın talep seni küçük düşürecekse veya suyun özellikleri çok değiştiği için sende tiksintiye yola açacak ve bu yüzden çok zor duruma düşeceksen teyemmüm etmelisin.
6- Eğer abdest veya gusül için kullanacağın suyu başka bir yerde kullanman gerekirse; mesela necis olan camideki bir necaseti bertaraf edip onu temizlemede kullanman gerekirse, vazifen teyemmümdür.
7- Eğer gusül veya abdestle ilgili su kullanmanın bir zararı olursa; mesela su kullanmak hastalanmaya yol açar ya da hastalığı uzatırsa veyahut onu şiddetli ve tedavisini zor hale getirirse; tüm bu durumlarda cebire abdesti ile mükellef değilsen, görevin teyemmümdür.
Fatıma: Şimdi ne zaman teyemmüm almam gerektiğini daha iyi anladım; fakat neyin üzerine teyemmüm etmek gerekir?
Anne: Toprak, çakıl,kurumuş balçık, taş veya “yer” denilecek her şeyin üzerine teyemmüm edilebilir. Elbette pak [temiz] ve mubah olması şartıyla
Fatıma: Nasıl teyemmüm etmeliyim?
Anne: Şimdi ben teyemmüm edeceğim; bana bakarak nasıl teyemmüm etmen gerektiğini öğreneceksin…
Annem bu sözünün ardından teyemmüm almaya başladı. Önce parmağında olan yüzüğü çıkardı. Sonra iki elini [aynı anda] bir defa yere vurdu. Sonra iki elini birleştirerek onun iç kısmını anlının üzerine götürdü; saçın çıktığı yerden [kaşlara] ve burnun üst kısmına kadar çekti. Sonra sol elinin içiyle sağ elinin üstünü tamamen kapsayacak şekilde bilekten parmak uçlarına kadar mesh etti. Son olarak da sağ elinin içiyle sol elinin üstünü tamamen kapsayacak şekilde bilekten parmak uçlarına kadar mesh etti.
Fatıma: Bu kadar kolay ve hızlı şekilde teyemmüm tamamlandı mı?!
Anne: Evet, ayrıca kolay olan sadece teyemmüm değil, dinimizin tüm hükümleridir. Zira Yüce Allah şöyle buyurmaktadır:
يُرِيدُ اللّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلاَ يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ
“Allah size kolaylık ister, zorluk istemez.” (Bakara 185).
Fatıma: Teyemmümün belli şartları da var mıdır?
Anne: Evet. Teyemmümün şartları şunlardır:
1- Abdest veya gusül alma imkânı olmazsa (daha evvel ifade edildiği gibi).
2- Teyemmümü kurbet kastıyla (Allah’a yaklaşmak niyeti ile) almalıdır.
3- Üzerine teyemmüm edeceğin şey pak ve [temiz] ve mubah olmalı, gasp edilmiş olmamalıdır. Ayrıca üzerine teyemmümün sahih olmadığı bir şeyle karışık olmamalıdır. Mesela toprak külle karışmış olmamalıdır. Elbette eğer külün miktarı az olur ve toprakta yok denecek kadar karışmış olursa onun üzerine teyemmüm edilebilir.
4- [Üzerine teyemmüm edilen şeyin, elde toplanacak miktarda tozu olması gerekir. Binaenaleyh üstünde toz bulunmayan taşın üzerine teyemmüm sahih değildir].
5- Anlına [yukarıdan aşağı doğru mesh etmelidir].
6- Teyemmüm ancak vaktin sonuna kadar özrün bertaraf olacağından ümidini kesmen halinde sahihtir. Bu da ancak teyemmümü namaz gibi vakti sınırlı olan her hangi bir vacibi yerine getirmen durumunda geçerlidir.
7- İmkân dâhilinde teyemmümü bizzat kendin almalısın ve başkasından destek almamalısın.
8- Teyemmümdeki işleri art arda yapmalısın; eğer onlar arasında örfen “teyemmüm alıyor” denilmeyecek kadar aralık/mesafe bırakırsan teyemmüm batıl olur.
9- Teyemmüm uzuvlarında bir engel olmamalıdır. Mesela; eğer ellerin üzerinde veya anlında bir engel olursa teyemmüm sahih olmaz.
10- Anlını sağ elinden önce mesh etmelisin ve sağ elini sol elinden önce mesh etmelisin.
Fatıma: Diyelim ki hastalık nedeniyle su kullanamadığım için abdest veya gusül almadım. Bu yüzden namazımı teyemmümle kıldım. Fakat sonra doktor su kullanmama izin verdi ve henüz namazın vakti çıkmamış; vazifem nedir?
Anne: Namazın sahihtir ve onu tekrar kılman gerekmez. Elbette bu, aldığın teyemmümün meşru olması halinde geçerlidir. Şu manada; teyemmüm aldığın sırada vaktin sonuna kadar özrünün bertaraf olacağından ümidini kesmiş olmalısın.
Fatıma: Eğer doktor bana birkaç gün su kullanmayı yasaklarsa ve ben namazlarımı teyemmümle kılacak olursam; iyileştikten sonra su kullanmama izin verdiğinde teyemmümle kılmış olduğum namazları iade etmem/yeniden kılmam gerekir mi?
Anne: Hayır, onları tekrar kılmayacaksın.
Fatıma: Eğer namaz vakti girdikten sonra herhangi bir özür nedeniyle teyemmüm edip namaz kılacak olursam; sonra da diğer namazın vakti geldiğinde özrüm bertaraf olmamışsa o namaz için tekrar teyemmüm almam gerekir mi?
Anne: Hayır, yeniden teyemmüm almana gerek yoktur. Çünkü özrün devam ettiği ve onun bertaraf olması ihtimalini taşımadığın sürece almış olduğun ilk teyemmüm geçerlidir.
Fatıma: Eğer cenabet guslünün yerine teyemmüm aldıysam, namaz için abdest almama gerek var mı?
Anne: Hayır; zira bu teyemmüm guslün yerine geçtiği gibi abdestin de yerine geçer.
Fatıma: Eğer cenabet guslü yerine teyemmüm ettikten sonra – mesela – tuvalete gittim ve orada uyuyakaldım. Acaba tekrar abdest veya gusül yerine teyemmüm etmem gerekir mi?
Anne: Eğer abdest alma gücün varsa abdest al; yoksa abdest yerine teyemmüm al.
Fatıma: Sol elimi mesh ettiğimde anlıma veya sağ elime mesh edip etmediğim konusunda şek edersem ne yapmalıyım?
Anne: Bu şekke itina etmemelisin.
Fatıma: Eğer teyemmüm bittikten sonra böyle bir şekke düşersem ne yapmalıyım?
Anne: Yine bu şekkine hiçbir şekilde itine etme.