هر مسلمانی حق دارد به فعالیت‌های حیاتی مختلف بپردازد و به انواع کار و کوشش و سرمایه گذاری در زمینه‌های متفاوت و انجام کار مفید برای آنان که به مصالح ایشان گرچه مسلمان نباشد، تلاش می‌کند، دست یازد تا سود خود را ببرد و مردمان دیگر نیز از عملکرد او بهرمند شوند به شرط آنکه:
1ـ چنان کاری در شریعت اسلامی، حرام وممنوع نبوده باشد. 2ـ در اثر آن کار و کوشش، آسیب و ضرر نبیند.
3ـ چنان کار و تلاشی در خدمت به اجرای نقشه‌های دشمنان اسلام و مسلمین، نبوده باشد پس بجا و نیکوست که ما به بیان برخی احکام شرعی دراین زمینه بپردازیم.
مسئله 239ـ هیچ مسلمانی نباید خود را در برابر انسان دیگر اعم از این که او مسلمان باشد و یا غیر مسلمان خوار و زبون سازد، پس کاری که یک مسلمان انجام می‌دهد اگر او را در مقابل شخص نامسلمانی خفیف و بی مقدار کند پرداختن به چنان کار خفت بار، جایز نمی‌باشد.
مسئله240ـ برای هر مسلمانی جایز است گوشتهای حیوان تذکیه شرعی نشده را در اختیار کسانی که آنگونه گوشت‌ها را حلال می‌پندارند اعم از یهودی، مسیحی و دیگران ـ بگذارد. هم چنان که برای هر مسلمانی جایز است در جایی که چنین گوشت‌های تهیه می‌شود و یا آنها را می‌پزند و می‌فروشند، کار کند و این عده کارگران برای توجیه مالکیت خود نسبت به پولی که از راه این کار به دست می‌آورند می‌توانند آن را بابت کنار رفتن از حق اختصاص خود به سود کفار تلقی نماید .
مسئله241ـ هیچ مسلمانی نمی‌تواند گوشت خوک رابه کسانی که آن راحلال می‌شمارند مسیحی باشند و یا جزآنان، بفروشد و احتیاط واجب آن است که چنان گوشتی را هر چند از طریق فروش، در اختیار آنان هم قرار ندهد. (1)
مسئله242ـ برای هیچ مسلمانی جایز نیست شراب را حتی برای کسانی که آن را حلال می‌شمارند تقدیم بداردچنانکه شستشوی پیاله‌ها، جام‌ها و به طور کلی خدمت در زمینه شرابخواری که مقدمه آن محسوب باشد، جایز نمی‌باشد. (2)
مسئله243ـ جایز نیست مسلمان خود را برای شراب فروشی و سرو کردن آن در رستوران هاو یا برای نظافت و شستشوی ظروف و جام‌های شراب، اجیر کند چنانکه گرفتن دستمزد برای چنین کاری حرام می‌باشد و توجیه برخی به این که آنان به پول نیازمند و چنان کاری را ضرورت قلمدادمیکند توجیه منطقی نیست و پذیرفته نمی‌باشد. خدای سبحانه و تعالی فرموده:
((وَ مَن یَتٌقِ اللهَ یَجعَل لَهُ مَخرَجاً وَ یَرزُقهُ مِن حَیثُ لایَحتَسِبُ وَمَن یَتَوَکَل عَلَی اللهِ فَهُوَ حَسبُهُ)) (3): هرکس تقوای الهی پیشه داشته باشد خدا برای او راه خرجی قرار می‌دهد و از آنجا که به گمان نمی‌آید، او را روزی می‌دهد و هر کس برخداتوکل کند خدا او رابس است.
و باز خدای ـ برتر از هر گوینده ای ـ فرمود:
((اِنٌ الَذینَ تَوَفیهُمُ المَلائِکَةُ ظالِمی اَنفُسِهِم قالُو فیمَ کُنتُم قالُو کُنا مُستَضعَفینَ فِی الاَرض قالُو اَلَم تَکُن اَرضُ اللهِ واسِعَةً فَتُهاجِرُوا فیها فَاولئِکَ مَاویهُم جَهَنَمُ وَ ساءَت مَصیراً اِلَا المُستَضعَفینَ مِنَ الرِجالِ وَالنَساءِوَالوِالدانِ لا یَستَطیعُونَ حیلَةً وٌ لایَهتَدُونَ سَبیلًا)) (4). همانا کسانی راکه فرشتگان روح آنان را می‌گیرند در حالی که برخویشتن ستم کرده بودند فرشتگان گفتنند: شما کجا بودید؟ گفتند: مادر زمین، مستضعف وناتوان بودیم. گفتند: آیا زمین خدا گسترده است نبود تا در آن به مهاجرت بپردازید؟ پناهگاه ایشان جهنٌم باشد و چه مصیر بدی است. جز مردان، زنان و کودکان ضعیف و ناتوانی که چاره ای نداردو راه برای نجات پیدا نمی‌کنند.
از پیامبر اکرم محمد (صلی الله علیه و آله) روایت شده که در حجةالوداع درخطابه ای فرمود: بدانید روح الامین برمن وحی کرد که هیچ انسانی نمی‌میرد مگر آنکه بهره اش رااز رزق و روزی، به کمال دریابد پس تقوا پیشه کنید و به جستجوی نیکو و پسندیده بپردازید و تاُخیر روزی، شما را بر آن واندارد که روزی را از راه معصیت خدا طلب کنید زیرا خدای تبارک و تعالی روزی را در میان خلق به صورت حلال تقسیم کرده نه حرام، پس هر کس پارسایی کند روزی او از راه حلال می‌رسد و هر کس پرده را بدرد وآن را از طریق حرام بجوید زا روزی حلالش بریده می‌شود ودر روز قیامت از او حسابرسی به عمل می‌آید . (5)
مسئله244ـ جایز نیست مسلمان در جاهای لهو و لعب وبه طور کلی اماکن معصیت و فساد که بالاخره به حرام کشیده می‌شود کار کند. (6)
مسئله245ـ هرمسلمانی می‌تواند در زمینه انواع دادو ستدها و بازرگانی‌های حلال در شریعت اسلام (خریدو فروش، واردات، صادرات، پیمان نامه هاو غیره) باغیر مسلمان اعم از یهودی و مسیحی، شریک باشد.
مسئله246ـ برای هر مسلمانی جایز است در بانکهای غیر اسلامی اعم از دولتی و یاخصوصی حساب باز کندو پول به ودیعت بنهد هر چند به نیت سود زیرا گرفتن ربا از نا مسلمان جایزاست .
مسئله247ـ اگر مسلمانی بخواهد از بانکهای غیر مسلمین وام با بهره، بگیرد نباید با چنان نیتی اقدام کند زیرا سود دادن به کافر، حرام است بلکه پول را به قصد استنقاذ (7)، بگیرد هر چند که می‌داند آن پول را با اصل و فرع پس خواهند گرفت.
مسئله248ـ هر مسلمانی می‌تواند به دیگری اجازه دهد تا از نام و اعتبار او در خرید سهام بانک یا شرکت و یا هر موسسه ای، استفاده کند و در برابرآن مبلغی بدهد و یادبگیرد که طرفین برآن راضیاند.
مسئله249ـ هیچ مسلمانی نمی‌تواند از محصولات یک کشور غیر اسلامی که در حال جنگ با مسلمین است مثل اسرائیل بخرد. (8)
مسئله250ـ برای هر مسلمانی جایز است هر نوع ارزی را به قیمت بازار، تبدیل کندبه کم و یا به زیاد، بدون این که میان نقد و نسیه فرقی باشد. مسئله251ـ داد و ستد با پول‌های تقلبی و جعلی ویاآنچه که از اعتبار ساقط شده است حرام می‌باشد اگر طرف معامله بی‌اطلاع باشد زیرا چنان کاری، فریبکاری است.
مسئله252ـ هیچ مسلمانی نمی‌تواند به قصد دستیابی به جایزه انواع بلیط‌های بخت آزمایی را خریداری کند اما به نیت شرکت در امر خیری مثل ساختن بیمارستان، پرورشگاه ایتام، و امثال آن که مورد رضایت اسلام است، خرید آنها جایز است لیکن چنین فرضی درکشورهای غیر اسلامی، بعید است زیرا بسیاری از کارهای حرام در شریعت اسلامی را در آن کشورها از جمله کارهای خیر تلقی می‌کنند. به هر حال، گرفتن جایز از دست کافر پس از برنده شدن جایز است آن هم از باب استنقاذ مال از کافر. (9)
مسئله253ـ خرید و فروش جانداران حرام گوشت مثل ببر، کفتار روباه، فیل، شیر، خرس، گربه، و انواع ماهی‌ها جایز است اگر دارای فایده حلال بوده باشند که دربازار هر چند در نزد متخصصان، ارزش دارند از این حکم کلی خوک و سگ غیر شکاری استثناست. (10)
مسئله254ـ خرید و فروش ظرف‌های طلا و نقره به قصد زینت و آرایش خانه، جایز است لیکن استفاده از آنها درخوردن و نوشیدن حرام است.
مسئله255ـ بورسیه و حواله بانکی ارسالی از یک دولت اسلامی و در کشور اسلامی به حساب یک شخص مادام که به دست او نرسیده است خمس ندارد هر چند که از هزینه سالانه اش بیشتر باشد. (11)
و اینک نمونه‌های از استفتائات و پاسخ‌های آیت الله العظمی سیستانی ویژه مسائل این فصل:
مسئله256ـ آیا هر مسلمانی می‌تواند در کشورهای غیر اسلامی انواع حساب‌های بانکی که دارای سودهای بالا و یا پائین، هستند باز کند و آیا انسان می‌تواند حسابی با سود بسیار بالا باز کند به شرط آنکه اگر بانک چنان سودی را به وی نپرداخت، مطالبه نکند و اگر گشودن چنین حسابی جایز نباشد چه راه حلی وجود دارد با علم به اینکه انسان درته دل به دنبال سود است؟
جواب: مسلمان می‌تواند در بانک، هر نوع حسابی را بگشاید و مبالغی را درآن حساب، سپرده کند و شرط سود بنماید اگر آن بانک دولتی باشد و یا مردمی و خصوصی که سرمایه آن غیر مسلمان اند.
مسئله257ـ بانک‌ها در کشورهای غربی، به کسانی که پول کافی برای خرید خانه ندارند وام می‌دهند و آن را با سود بالا طی اقساط پس می‌گیرند مورکژ پول کافی برای خرید خانه مسکونی ندارد؟
جواب: هر مسلمانی می‌تواند از بانک‌های کشورهای غربی اعم از دولتی و یا ملی که سرمایه گذاران آن مردمان غیر مسلمانند، مال و پولی بگیرد اما نه به قصد وام بلکه به نیت استنقاذ و علم به این که بانک اصل و فرع آن پول را پس خواهد گرفت، ضرری ندارد.
مسئله258ـ برخی دولت‌ها خود را موظف می‌دانند خانه‌هایی را تحت شرایط خاصی برای اقامت کنندگان نیازمند، فراهم کنند آیا یک مسلمان می‌تواند برای خود خانه ای بخرد و مدت کوتاهی در آن سکونت کند تا خمس از گردنش ساقط شود سپس آنجا را اجاره دهد و درخانه ای که دولت اجاره می‌دهد ساکن شود؟
جواب: با سکونت کوتاه مدت در آن خانه خریداری شده، خمس ساقط نمی‌شود اگر در واقع به آن خانه نیاز نداشته است چنانکه در سؤال چنین فرض شده است.
مسئله259ـ برخی شرکت‌های بازرگانی و صنعتی از بانکهای ملی و یا دولتی اسلامی و یا غیر اسلامی وام‌ها بهره دار ربوی می‌گیرند و در اثر کار کردن بابانک ها سودهای کلان به دست می‌آورند، آیا ما می‌توانیم از چنان شرکت‌هایی سهام بخریم و یا در پروژه‌های آنها شرکت کنیم؟
جواب: اگر خرید سهام و یا شرکت در پروژه‌ها، نوعی شرکت در داد و ستدهای ربوی باشد چنان عملی جایز نیست، بلی اگر شرکت از آن مسلمانان باشد و آنان از بانک‌های غیر اسلامی سودهای را به دست می‌آورند از این جهت مانعی نیست.
مسئله260ـ برخی دولت‌ها و یا شرکت‌ها در کشورهای غیر اسلامی و حتی اسلامی، حقوق ماهانه کارمندانشان را به طور مستقیم به شماره حساب خاص آنان می‌ریزند و کارمند پول را نقد دریافت نمی‌کند ولی می‌توان از حساب خود برداشت کند. اگر مبلغ پول واریز شده از هزینه سالانه او بیشتر باشد، خمس به آن پول تعلق می‌گیرد یا نه؟
جواب: کلیه درآمدهای زاید از هزینه سال، خمس دارد مگر آنکه شخص، کارمند یک دولت اسلامی باشد و حقوق ماهانه او به بانک دولتی و یا نیمه دولتی حواله می‌شود در این صورت تااو پول را نگرفته است خمس ندارد و با اجازه حاکم شرع آن را مالک می‌شود پس آن، از درآمدهای سالی حساب می‌شود که در آن سال آن را گرفته است و اگر زاید بر هزینه سالانه اش باشد، باید خمس آن را بپردازد.
مسئله261ـ مسلمانی از یک مسلمان دیگر وام گرفته است پس از مدتی ارزش پول در بازار پائین آمده است در این صورت وامدار چقدر باید بپرازد؟ همانقدر که گرفته است یا برابر بهای روز پرداخت و آیا اگر وام دهنده کافر باشد چه طوراست؟
جواب: او همان مبلغی راکه وام گرفته است باید بپردازد و فرقی بین مسلمان و غیر مسلمان نیست.
مسئله 262ـ آیا مسلمان می‌تواند در شرکت‌هایی سهیم باشد که از جمله شراب تولید می‌کنند؟ با این فرض که مال از مال دیگران جدا نیست و امکان جدایی وجود ندارد؟
جواب ـ مسلمان نباید در تولید و خرید و فروش شراب، شرکت کند.
مسئله 263ـ به بنّا و یا بساز بفروشی مسلمان در یک کشور غیر اسلامی، پیشنهاد ساختن معبد و امثال آن می‌شود آیا او می‌تواند بپذیرد اقدام کند؟
جواب ـ جایز نیست چون کاری ترویج ادیان باطله است.
مسئله 264ـ خطاط و هنرمند مسلمان می‌تواند تابلویی بنویسد و یا رسم کند که در آن، نوعی شراب و یا مجلس رقص و یا گوشت خوک اعلان و آگهی می‌شود؟
جواب ـ چنین کاری برای او جایز نیست چون آن، اشاعه گناه و ترویج فساد و تباهی است.
مسئله 265ـ آیا جایز است از مغازه‌هایی خرید کرد که آنها قسمتی از سود کار خود را برای کمک به اسراییل اختصاص داده اند؟
جواب ـ جایز نیست.
مسئله 266ـ یک مسلمان، ساختمانی را خریده است که در آن، مغازه شراب فروشی وجود دارد و او نمی‌تواند آن را تعطیل و مستأجر را بیرون کند لطفاً به چند سؤال در آن زمینه پاسخ بفرمایید:
اولاً: گرفتن کرایه و وجه الاجاره از میخانه جایز است
و ثانیاً: اگر چنان کاری جایز نباشد و خود آن شخص نتواند وجه الاجاره دریافت کند آیا با اجازه حاکم شرع چطور و به چه عنوان؟ وثالثاً: آیا او می‌تواند با علم به وجود میخانه در این ساختمان و عدم اخراج او، آن را بفروشد؟
جواب: اولاً: اونمیتواندبابت اجاره میخانه، وجه الاجاره بگیرد. وثانیاً: او به اندازه اجرت‌المثل چنان مکانی برای مقاصد حلال، استحقاق گرفتن وجه الجاره را دارد اما به قصد تقاص (12) آنچه به عنوان کرایه میخانه به او می‌پردازد هم چنانکه او می‌تواند وجه الاجاره را به قصد استنقاذ دریافت بدارد آنجا که مستأجر و پرداخت کننده وجه الاجاره مسلمان نباشد.
وثالثاً: او می‌تواند آن ساختمان را با علم به وجود مستأجر می‌فروش و عدم امکان اخراج او، به فروش می‌رساند.
مسئله267ـ آیا جایزاست یک کارفرمای مسلمان، شخص غیر مسلمان را به کار مشغول کند در حالی که در میان مسلمان، مردمان بیکار و نیازمند درآمد دارد؟
جواب: چنین علمی در حد ذات خود جایز است لیکن بهترآن است که همکیشان مسلمان را مقدم بدارد و حق برادری اسلامی را رعایت کند و تا آنجا که ممکن است نا مسلمان را بر مسلمان جلو نیدازد.
مسئله268ـ آیا در برخی مجله فروشی‌ها و محل‌های دیگر که نشریه‌ها و مجله‌هایی با صور قبیحه و عکس‌های برهنه و نیمه برهنه، به فروش می‌رسد، می‌توان کار کرد و اصولاً داد و ستد آنها و چاپ چنان نشریاتی جایز است؟
جواب: هیچکدام ازآن کارها، جایز نمی‌باشد زیرا آنها ترویج حرام و اشاعه فساد است.
مسئله269ـ در کشورهای غربی خرید وفروش سگ، بازارویژه ای وجود دارد آیا خرید و فروش سگ فقط ربرای مأنوس شدن و زندگی همراه آن، جایز است؟ جواب: جایز نیست.
مسئله270ـ آیا خرید و فروش و یا کرایه سگ نگهبان و یا سگانی که برخی بانوان غربی برای ایمنی و آرامش، همراه خود دارند جایز است؟
جواب: خرید و فروش سگ جایز نیست لیکن آن کس که چنان سگی را دارد حق اختصاص پیدا کرده است دراین صورت مانعی نیست که او دربرابر دریافت مبلغی از آن حق صرف نظر کندو پرداخت کننده وجه، صاحب آن حق شناخته می‌شود وسگ به او اختصاص پیدامیکند هم چنانکه اگر سگ دارای منافع حلال باشد که حراست و نگهبانی از آن جمله است، اجاره دادن آن مانعی ندارد.
مسئله271ـ آیا داد و ستد سگانی که درمغرب زمین تعلیم دیده میشوندو نابینایان را در خیابان‌ها و راه‌ها، همراهی می‌کنند، جایز است؟
جواب: پاسخ این سؤال همانند سؤال پیشین است.
مسئله272ـ مسلمانی در یک کشور غیر اسلامی و در یک دفتر و یا اداره دولتی، به طور رسمی و ساعتی کار میکندو یا در موسسه ای به صورت قرار دادی مشغول کار است و حقوق و دستمزد می‌گیرد آیا او می‌تواند کم کار کند و بایستی کم کار نماید کن کار کند و یا سستی و کم کاری نماید و هر گاه چنین کرد تمام حقوق و دستمزد را مستحق می‌شود؟
جواب: چنان کاری جایز نیست و اگر کم کاری کرد، همه حقوق و دستمزد را استحقاق پیدا نمی‌کند.
مسئله273ـ عده ای از مسلمانان، برخی نسخه‌های نفیس خطی قرآن کریم را از کشورهای اسلامی به کشوری غیر اسلامی می‌برند و می‌فروشند، آیا چنین کاری جایز است؟ و اگر فروش قرآن به کافر، مشکل است آیا بدون قید خرید و فروش مشکل حل می‌شود؟ و بر فرض جواز، راه حل چیست؟
جواب ـ هرگز به چنین کاری اجازه نمی‌دهیم زیرا آن، آسیب زن به میراث و ذخایر اسلامی است.
مسئله 274ـ آیا بازرگانی با خرید و فروش کتب خطی و اثار باستانی اسلامی و اشیای عتیقه، جایز است؟ به این صورت که آنها را از کشورهای اسلامی بیرون ببرند و در بازارهای اروپایی با قیمت‌های گران به فروش برسانند؟ و یا چنین کاری ضرر به ثروت اسلامی است و جایز نمی‌باشد؟ جواب ـ به همان علّت که گذشت، به چنین کاری اجازه نمی‌دهیم.
مسئله 275ـ در بعضی شب‌ها میخانه‌ها از مردمان کافر پر می‌شود و آنگاه که همه سرمست شدند بیرون آمده و به دنبال طعام و خوراکی هستند، آیا یک مسلمان می‌تواند از این فرصت استفاده کند و رستورانی باز کند و در آن، همین مردمان مست و خمار و دیگران را از طعام حلال، سیر کند؟ آیا چنین کاری با وجود حلال بودن طعام گناه است با این که می‌گویند این طعام اثر شراب را در وجود آنان می‌کاهد. و امثال این.
جواب ـ این کار، در حد ذات خود مانعی ندارد.
مسئله 276ـ آیا فروش گوشت خوک برای یهود و نصاری و به طور کلی اهل کتاب که آن را حلال می‌پندارند، جایز است؟
جواب ـ کسب و کار با گوشت خوک به طور کلی جایز نمی‌باشد.
مسئله 277ـ انسان یقین دارد که روزی چیز حرامی از تلویزیون و یا ویدیو خواهد دید در این صورت خریداری آن جایز است؟
جواب ـ از دیدگاه عقل لازم است چنان چیزی فراهم و تهیه نشود.
مسئله 278ـ آیا جایز است در یک مغازه قصّابی که گوشت خوک می‌فروشد کار کرد؟ حتی در این حد که مسلمانی به یکی از کارگرانش دستور بدهد که به فلان مشتری گوشت خوک خوک بده؟
جواب ـ فروش گوشت خوک حتی برای کسانی که آن را حلال می انگارندن جایز نیست و فرق نمی‌کند با واسطه و یا بی واسطه باشد و اما بدون فروش و فقط در اختیار گذاشتن گوشت خوک برای کسی که آن را حلال می‌داند آن هم اشکال دارد و احتیاط واجب ترک آن است.
مسئله 279ـ فرمودید خرید بلیط بخت آزمایی به قصد کمک به یک موسسه خیریه و بدون نیت برنده شدن و دستیابی به جایزه، اشکال ندارد اگر یک مسلمان با قسمتی از بهای بلیط چنین نیتی کند و با قسمتی دیگر قصد برنده شدن نماید آیا خرید بلیط بخت آزمایی به این شکل چطور است؟ جواب ـ جایز نیست.
مسئله 280ـ آیا یک مسلمان بالغ می‌تواند بچه ای را وادارد که بلیط بخت آزمایی بخرد و به او بدهد؟ و یا یک شخص کتابی (یهود، نصاری و غیره) را به چنین کاری وادار کند و قصدش آن باشد که برنده شود؟
جواب ـ حرمت خرید بلیط بت آزمایی با این کارها بر طرف نمی‌شود و وکیل کردن همانند خرید و اقدام مستقیم است.
مسئله 281ـ آیا می‌توان عسلی را خرید که روی آن برگ بخت آزمایی چسبانده اند و احتمال دارد که در صرت خرید، برنده شویم؟ جواب ـ اگر تمام بها را در مقابل عسل بپردازد نه به قصد عوض جایزه احتمالی چنان کاری حلال است.
مسئله 282ـ یکی از مسلمانان بلیط بخت آزمایی خریده و برنده شده است و قرار گذاشته است که قسمتی از آن را اگر به دستش رسیده در راه خیر به مصرف برساند ایا آن خیریه چنان مالی را می‌تواند بگیرد و آن را در مصالح مسلمین خرج کند؟ و اگر چنین تصمیمی را پیش از خرید بلیط داشته باشد، مسئله فرق می‌کند؟
جواب ـ اگر آن مال و پول به اشخاصی بر می‌گردد که اموالش محترم نیست تصرف در چنان مال و پولی جایز می‌باشد.
مسئله 283ـ اگر مسلمانی با خریدن بلیط بخت آزمایی و برنده شدن حج بگزارد وآن مبلغ را پس از رد مظالم آن به یک فقیر مسلمان، در حج هزینه کند، آیا چنان حجی صحیح است؟
جواب ـ پاسخ این مسئله از جواب مسئله پیش، معلوم می‌شود.
مسئله 284ـ اگر یک مقام مسئول غاصب و ستمگر، هزینه حج کسی را بذل کند، حکم چنان حجی چیست؟
جواب ـ اگر غصبیت عین مال بذل شده، معلوم نباشد، ظالم بودن باذل، ضرری به حج او نمی‌رساند.
مسئله 285ـ در برخی کشورهای اروپایی، فروشگاه‌هایی وجود دارد که لوازم منزل می‌فروشند و مشتری حق دارد دو هفته پس از خرید اگر خواست آن را پس آورد. آیا مشتری به نیت استفاده دو هفتگی و نه قصد خرید چنان کاری را می‌تواند انجام دهد و سپس آن را پس دهد؟ که در واقع قصد او خرید نبوده است. و اگر صاحب فروشگاه، مسلمان باشد، مسئله فرق می‌کند؟ و در صورت جواز به چه نیت و قصد، صحیح می‌باشد؟
جواب ـ اگر مالک فروشگاه مسلمان باشد چنان کاری جایز نمی‌باشد، و اما با غیر مسلمان می‌توان چنان رفتار رد به شرط آنکه قصد خرید نکند بلکه به قصد استنقاذ از کافر، آن را انجام دهد و از ضرر و آسیب هم ایمن باشد.
مسئله 286ـ آیا می‌توان در رستورانی که به مشتریان، مشروبات الکلی سرو می‌شود، کار کرد بخصوص اگر شخصاً شراب برای مشتری نمی‌آورد بلکه فقط در زمینه شستشوی جام‌ها و پیاله‌ها کار می‌کند؟
جواب ـ نظافت جام‌ها و پیاله‌ها ار مقدمه شربخواری باشد، شرعاً حرام است.
مسئله 287ـ مسلمانی که علاقمند به حفظ دین و ایمان خویش است ناگزیر می‌شود در اداره ای کار کند که احیاناً فعل حرام مرتکب می‌شود اما ممکن است او در همان اداره در آنینده موقعیتی پیدا کند که بدان وسیله خدمتی اساسی به دین خود انجام دهد که آن خدمت را به مراتب از آن حرام‌های ارتکابی، مهم‌تر می‌داند آیا کار کردن در چنین جایی و با این ویژگی جایز است؟
جواب ـ انجام فعل حرام، تنها به امید آینده، جایز نمی‌شود.
مسئله 288ـ آیا کسی که دارای دکترای حقوق است می‌تواند رد یک کشور غیر اسلامی وکالت بپذیرد که با قوانین آن کشور داوری بعمل می‌آید و او در میان مردمان غیر مسلمان به قضاوت بپردازد و هم و غم او فقط قضاوت و داوری باشد هر چه شد؟
جواب ـ اگر وکالت و داوری او تضییع حق کسی نباشد و دروغ و یا حرام دیگری را به دنبال نداشته باشد مانعی ندارد.
مسئله 289ـ آیا کسی که گواهینامه حقوقی دارد و کارشناس امور قضایی است می‌تواند رد یک کشور غیر اسلامی با قوانین موجود آنها میان مردم قضاوت و داوری کند؟
جواب ـ کسی که برای قضاوت شایستگی ندارد نباید قضاوت کند و جز با قوانین اسلامی، نمی‌توان قضاوت و داوری کرد.
مسئله 290ـ یک مهندس برق در کشور اروپایی برای اصلاح و تعمیر بلندگو و دیگر لوازم صوتی و برقی فراخوانده می‌شود و احیاناً آن مکان، جای لهو و لعب است آیا او می‌تواند در چنان جایی به تعمیر و اصلاح بپرداز با علم به اینکه اگر یکی دوبار، دعوت به کار را نپذیر از زندگی ساقط می‌شود و مشتری‌های خود را از دست می‌دهد؟
جواب ـ جایز است.
مسئله 291ـ شخصی در یک رستورانی کار می‌کند که گاهی گوشت غیر حلال و دیگر گاه گوشت خوک برای مشتری غیر مسلمان، سرو می‌کند جواب بخش نخست را فرموده اید سؤال در بخش دوم است و آن سرو کردن گوشت خوک است در کنار گوشت حرام دیگر آیا چنین کاری جایز است و اگر او از این کار خودداری کند ممکن است از کار و تلاش بر کنار و رانده شود؟
جواب ـ گوشت خوک را هر چند برای کسی که آن را حلال می‌انگارد نمی‌توان، سرو کرد و احتیاط ترک آن است.
مسئله 292ـ آیا برای یک مسلمان جایز است در یک بقالی و یا سوپر مارکتی که در گوشه ای از آن شراب فروخته می‌شود، کار کند در حالی که از او فقط صندوقداری گرفتن پول است؟
جواب ـ اگر خریدار و فروشنده هر دو نامسلمان باشند او می‌تواند در چنان جایی کار کند و بهای شراب و غیر آن را بگیرد.
مسئله 293ـ چاپخانه ای در یک کشور غیر اسلامی لیست خوارکی های رستورانی را چاپ می‌کند که در میان آنها گوشت خوک هم دیده می‌شود ایا کار در چنان چاپخانه ای جایز است؟ و ایا او می‌تواند آگهی‌های تبلیغاتی برای معرفی میخانه‌ها و محل‌های فساد دیگر، چاپ کند؟ با علم به این که اگر این کارها را نکند، از نظر کار متضرّر خواهد شد؟
جواب ـ جایز نیست چنان چیزهایی را چاپ کند اگر چه به تعطیلی محل کار بینجامد.