خدای سبحانه وتعالی در کتاب کریمش فرمود:
((کل نفس ذائقة الموت و انما توفون اجور کم یوم القیامة فمن زحزح عن الناروادخل الجنة فقد فاز و ما الحیوة الدنیا الامتاع الغرور)) (1): هر انسانی چشنده مرگ است و قطعاً شما پاداش‌هایتان را در روز قیامت به طور کامل دریافت می‌دارید پس هر کس از آتش دور شود و وارد بهشت گردد رستگار شده است و زندگانی دو نیوی جز وسیله فریب چیزی بیش نیست .
و خدای ـ برتر از هر گوینده ـ فرمود: ((و ماتدری نفس ماذاتکسب غداً و ما تدری نفس بای ارض تموت آن الله علیم خبیر)) (2): هیچکس نمی‌داند فردا چه به دست آورد و هیچ شخص نمی‌داند در کدامین سرزمین می‌میرد همانا خدا دانای آگاه است.
و اینک به بیان برخی احکام میٌت و آداب احتضار، غسل، حنوط و کفن و دفن به طور اختصار (3) می‌پردازیم.
مسئله132ـ بنابر احتیاط واجب، مرده را به هنگام مرگ رو به قبله کنند یعنی او را به پشت بخوابانند طوری که پاهایش به سمت قبله باشد که اگر بلند شود و بنشیند رو به قبله باشد و مستحب است شهادتین و اعتراف به نبوٌت حضرت محمد
صلی الله علبه وآله و امامت امامان به وی تلقین شود .
مسئله133ـ مستحب است دو چشم و دهان میٌت، بسته شوند و هم چنین دو دست او کشیده باشد و ساقهای پا، خم نباشد و بهتر است او را با پارچه ای بپوشانند و نزد او قرآن تلاوت کنند و در اتاقی که جنازه در آن است چراغی روشن باشد و مکروه است میت را در اتاق، تنها بگذارند .
مسله134ـ پس از آنکه اندام میت از نجاسات هایی که احیاناً به آن چسبیده مانند خون، منی و غیره، شسته شد و پاک گردیده او را سه غسل دهند:
1ـ با آب سدر که مقداری در آب خالص ریخته شده است.
2ـ با آب و کافور که به اندازه در آب خالص ریخته شده است.
3ـ فقط با آب خالص .
و اگر سدر یافت نشد به جای آن با آب خالص، عسلی داده شود .
و هرگاه کافور هم یافت نگردید احتیاط واجب آن است که به عوض آن، غسلی دیگر با آب خالص به عمل آید و با سوم به طور مستقل غسلی با آب خالص انجام دهند و در این حالت‌های اخیر علاوه بر آن سه غسل، تیمٌمی هم صورت بگیرد.
مسئله135ـ غسل میٌت باید به شکل ترتیبی انجام گیرد یعنی: اوٌل سر و گردن و سپس سمت راست و بعد چپ شسته شود.
مسئله136ـ غسل دهنده باید هم جنس باشد یعنی مرد را مرد و زن را زن غسل دهد وزن و شوهر می‌توانند مرده یکدیگر را غسل دهند و بهتر آن است که غسل از روی پارچه باشد چنانکه بنا بر احتیاط واجب اگر هم جنس پیدا نشود هر کس می‌تواند محرم خود را اعم از سببی، نسبی و شیری مانند خواهر و برادر غسل دهد و افضل است که در این صورت، از پشت پرده، غسل داده شود اما طفل را پسر یا دختر همه کس می‌تواند غسل دهند به شرط آنکه طفل ممیز نبوده باشد.
مسئله137- بنابر احتیاط واجب، غسل دهنده باید مؤمن باشد و اگر مسلمان اثنی عشری همانند، یافت نشد و از محرم‌های میت نیز کسی حضور نداشت، مسلمانان غیر اثنی عشری هم جنس می‌تواند غسل دهد و اگر او هم یافت نشد، یهودی یا مسیحی هم جنس در زن و مرد بودن می‌تواند اقدام به غسل میت کند به شرط آنکه خود
غسل دهنده، نخست غسل کرده باشد و آنگاه میت مسلمان را غسل دهد و اگر کسی از اهل کتاب هم برای غسل دادن یافت نشود، غسل میت ساقط می‌شود و او را بدون غسل به خاک می‌سپارند.
مسئله138- واجب است میت را پس از حنوط کنند به این ترتیب که بر سجده گاههای هفتگانه اش که عبارت باشد از پیشانی، کفهای دو دست و دو زانو و انگشت‌های ابهام پا، پودر کافور تازه که هنوز بویش از بین نرفته است بمالند و افضل آن است که حنوط با دست صورت بگیرد و از پیشانی آغاز شود .
مسئله139- میت را پس از حنوط کردن در سه قطعه پارچه کفن می‌کند:
اول: به عنوان شلواری که بنابر احتیاط واجب میانه ناف و زانو را بپوشاند .
دوم: پیراهنی که بنابر احتیاط واجب دو شامه تا میان ساق را بگیرد .
سوم: پارچه ای را که تمام اندام را پوشانده و احتیاط واجب آن است پارچه کفن از جهت طول وعرض و از بالا و پائین به اندازه ای بلند باشد که روی هم سوا رشود.
مسئله140- اگر میت، شش سال و یا بیشتر داشته باشد، واجب است بر او نماز خوانده شود و بنابر احتیاط واجب بر طفل ممیزی که می‌فهمیده است نماز چیست باید نماز خوانده شود هر چند شش ساله نشده باشد.
مسئله141- نماز میت با پنج تکبیر برگزار می‌شود. و افضل آن است که پس از تکبیر نخست، شهادتین را بگویند آنگاه تکبیر دوم را گفته بر محمد صلی الله علیه و آله وآل او علیهم السلام درود و صلوات بفرستد و بعد از تکبیر سوم، برای عموم مرد و زن دعا بکنند و پس از تکبیر چهارم .
برای میت دعای ویژه بخوانند و آنگاه که تکبیر پنجم را گفتند، نماز تمام است.
مسئله142- پس از نماز خواندن بر میت مسلمانان، واجب است او را دفن کرده و او را در دل خاک پنهانش کنند تا از تعرض حیوانات درنده محفوظ بماند و بوی آن مردم را نیازارد و او را در قبر باید به سمت راست بدنش بخوابانند و رویش را به طرف قبله قرار دهند.
مسئله143- جایز نیست مسلمان را در گورستان غیر مسلمان دفن کنند مگر آن که قسمتی از آن به مسلمانان اختصاص داشته باشد هم چنانکه دفن کردن غیرمسلمانان
در گورستان مسلمانان جایز نمی‌باشد.
مسئله 144- اگر دفن مسلمان در گورستان مسلمان ممکن نشد و نقل جنازه او را به یک کشور اسلامی هم مسیر نگردید تا در آنجا در گورستان مسلمانان دفن شود او را در همان گورستان کفار می‌توان به خاک سپرد
مسئله145- از پیغمبر ما محمدصلی الله علیه و آله روایت شده است که فرمود: برای مرده:
شبی خست تر از شب اول قبر نیست پس با صدقه دادن، بر آنها رحم کنید و اگر چیزی نیافتید برای او دو رکعت نماز بگزارید که در رکعت اول پس از حمد، آیة الکرسی و در رکعت دوم بعد از قرائت حمد، ده مرتبه سوره قدر را بخوانید و بعد از سلام نماز بگوئید خدایا ثواب این نماز را به قبر فلانی برسان و نام میت راببرید
و اینک نمونه‌های از فتواهای حضرت آیت الله العظمی سیستانی مدظله که در پاسخ استفتائات فرموده اند:
مئسله 146ـ در برخی کشورهای غربی و غیر اسلامی متداول است که مرده را در صندوقی می‌نهند و همانطور دفن می‌کنند، چه باید کرد؟ جواب: نهادن مرده در صندوق چوبی به هنگام دفن اشکالی ندارد به شر آنکه آداب شرعی دفن مراعات شود از جمله آن است که او را بر طرف راست رو به قبله بخوابانند.
مسئله 147ـ اگر مسلمانی در کشور غیر اسلامی بمیرد و در آنجا گورستان ویژه مسلمین وجود نداشته باشد و از سویی، انتقال او به یک کشور اسلامی مستلزم زحمت فوق العاده و هزینه سنگینی باشد آیا همین معنی، مجوز آن ی شود که میت را در گورستان کفار دفن کنند؟ جواب: کفایت نمی‌کند.
مسئله 148ـ اگر مسلمانی در یک کشور غیر اسلامی، بمیرد و در آنجا گورستان خاص مسلمانان وجود نداشته باشد و از طرفی خانواده او آن اندازه توانایی مالی ندارند که جنازه را به یک کشور اسلامی منتقل کرده و در آنجا به خاک بسپارند آیا بر مراکز اسلامی که متصدی شئون مسلمان هستند واجب است که هزینه انتقال جنازه را بپردازند؟ و آیا بر مسلمانی که در آن شهر وجود دارند پرداخت آن هزینه واجب می‌شود؟
جواب: اگر دفن مسلمان در غیر گورستان کافران و در مکان شایسته او در خود شهر و کشوری که او در آنجا درگذشته و یا در جایی دیگر، موقوف به صرف هزینه ای باشد و از او میراث و مالی که برای این کار کفایت کند، باقی نمانده و یا ولی او قادر به پرداخت چنان هزینه ای نباشد بر سایر مسلمانان واجب کفایی است که آن هزینه را بپردازند و جایز است آن را از وجوه شرعی و یا احسان، حساب کنند.
مسئله 149ـ اگر مسلمان میت در کشور غیر اسلامی ولی و سرپرست نداشته باشد به شئون او چه کسی باید برسد؟
جواب: اگر امکان تماس با ولیّ او نباشد تا از وی اجازه بگیرند، اذن ولی از اعتبار می‌افتد و بر سایر مسلمانان واجب کفایی است که به غسل و کفن و دفن او اقدام کنند.
مسئله 150ـ اگر مسلمان مرده ای را ممکن نشد در گورستان شهری که در آنجا مرده است دفن کنند زیرا گورستان اسلامی در آنجا وجود ندارد هزینه نقل و دفن او را در یک کشور اسلامی از کجا باید تأمین کرد از دارایی میت قبل از تقسیم میراث بین وارثان، از ثلث مال و یا از طریق دیگر؟ جواب: هزینه دفن مسلمان در یک جای مناسب، از اصل دارایی او کنار گذاشته می‌شود مگر آنکه وصیّت کند که از ثلث مال او هزینه کنند که در این صورت از ثلث مال صرف می‌شود.
مسئله 151ـ مهاجرت به کشورهای غیر اسلامی هر روز بیشتر می‌شود آیا بر مسلمانانی که توانایی مالی دارند واجب کفایی است که گورستانی ویژه بخرند با علم به این که برخی مسلمانان که در آن کشور از دنیا می‌روند به سبب نداشتن توانایی مالی برای انتقال جنازه به بلاد اسلامی و یا در اثر تسامح و سهل انگاری، ناگزیر در گورستان اسلامی، مدفون خواهند شد.
جواب: دفن مسلمان در گورستان غیر کفّار و در جایی مناسب شأن او، بر ولیّ او واجب است همانند دیگر اعمال و واجب‌های مربوط به تجهیز میت و اگر مرده مسلمان، ولیّ نداشته باشد و یا عاجز و ناتوان باشد بر سایر مسلمانان واجب کفایی است که به مقدمات چنان کاری از قبیل خریداری قطعه زمین و تلاش در آن مورد، اقدام به عمل آورند.
مسئله 152ـ کدام بهتر است، دفن مسلمان در یک گورستان اسلامی واقع در یک کشور غیر اسلامی که در آنجا، مرده است و یا نقل جنازه او به یک کشور اسلامی که هزینه سنگینی را لازم دارد؟
جواب: اگر کسی هزینه انتقال جنازه را احسان کند و بپردازد اعم از ورثه و یا دیگران و یا اگر ثلث مال و دارایی میت برای این کار کفایت کند به ویژه اگر وصیّت برای احسان و نیکوکاری کرده باشد، با فضیلت تر آن است که او را به یکی از مشاهد مشرّفه و اماکن مستحبی ببرند و خدا داناست.
مسئله 153ـ هر گاه نقل جنازه مسلمان به یک کشور اسلامی هزینه زیادی لازم داشته باشد آیا می‌توان او را در گورستان غیر مسلمان از پیروان ادیان آسمانی، به خاک سپرد؟
جواب: دفن کردن مسلمان در گورستان کافران، جایز نیست مگر آن که گورستان منحصر به آن باشد و ضرورتی که تکلیف را بر طرف کند پیش بیاید.