حج از واجبات شناخته شده در شریعت اسلامی و قرآن کریم بر وجوب آن صراحت دارد. خدای ـ عزّوجّل ـ در کتاب کریمش فرمود: ((ولله علی الناس حج البیت من استطاع الیه سبیلا و من کفر فان الله غنی عن العالمین)) (1): رای خدا بر مردم حج خانه واجب است بر کسی که راه توانای آن را دارد و هرکه کفر ورزد خدا از جهانیان بی نیاز است.
خدا ی ـ جلٌ و علا ـ ترک حج را با کفر قرین ساخت تا اهمیت آن مورد تأکید باشد حجّ یکی از ارکان پنجگانه ای است که اسلام بر آنها استوار است. در حدیث از امام باقر علبه السلام چنین روایت شده: ((بنی الاسلام علی خمسه اشیاء: علی صلواة والزکاة. الحج والصوم و الو لایه)) (2):
اسلام بر پنج چیز: نماز، زکات، حج، روزه و ولایت، بناشده است.
امیر مؤمنان علی بن ابی طالب علیه السلام بر آن تاکید شده و فرموده است ((لاتترکو احج بیت ربکم فتهلکوا)) (3): حج خانه پروردگارتان را ترک نکنید که هلاک خواهید شد.
و امام صادق علیهالسلام فرموده: بدانید و آگاه باشید اگر مردم حج و زیارت خانه را ترک کنند عذاب برایشان نازل شود و مهلت دلده نمی‌شود (4) .
همانا ترک حج با اجتماع شرایط آن، از روی تسامح و سهل انگاری گناه کبیره است
در حدیث آمده است اگر شخصی توانایی انجام حج را داشته باشد و حج نگزارد قطعاً ًشریعتی از شرایع الهی رها کرده است (5).
چنانکه درحدیث دیگر فرموده اند:
((من سوف الحج حتی یوموت بعثه الله یوم القیمةیهودیاً اَونصرانیاَ)) (6): هر کس امروز و فردا کند وحج را تاخیر اندازد تا بیمرد. خدا روز قیامت او را یهودی یا نصرانی بر می‌انگیزد.
اکنون مناسب است برخی احکام حج را به یاد آورم.
مسئله119ـ هر مسلمانی که توانایی داشته باشد حج بر او واجب است و معنای استطاعت و توانایی عبارت است از:
الف ـ وقت کافی برای رفت و برگشت به اماکن مقدسه و فرصت انجام اعمال واجب را داشته باشد .
ب ـ تندرستی و توانمندی بر رفتن به اماکن مقدسه و امکان ماندن در آنجاها به اندازه ادای اعمال وجود داشته باشد .
ج ـ راه مکه باز وایمن باشد طوری که جان یا مال و یا آبروی او را خطری تهدید نکند .
د ـ هزینه لازم فراهم باشد و آن چیزی است که حاجی در راه مکه بدان نیاز دارد از خوردنی، نوشیدنی، پوشیدنی و دیگر نیازمندی‌های سفر و همچنین فراهم بودن وسیله نقلیه که بتواند مسافت را طی کند و خود را به مکه برساند آن هم لایق به شأن او.
هـ ـ به سبب سفر برای حج و هزینه کردن برای آن، بیم نداشته باشد که پس از برگشت تهی دست شود و خود و خانواده اش درمانده گردند.
مسئله120ـ حج تمتٌع بر ما مردمی که از مکه دور هستیم و در کشورها ویا شهرهای دور زندگی می‌کنیم، واجب است و از دو عبادت تشکیل می‌شود:
اوٌلی به نام عمره و دومی به نام حج.
مسئله121ـ در عمره تمتٌع پنج عمل واجب است:
الف ـ احرام در یکی از مقیات ها و آنها جاهایی هستند که احرام از آنها باید بسته شود.
ب ـ هفت شوط طواف خانه خدا .
ج ـ نماز طواف.
د ـ سعی میان صفا و مروه، هفت شوط.
هـ ـ تقصیر.
مسئله122ـ واجبات حج سیزده عمل است.
1ـ احرام از مکه .
2ـ وقوف در عرفات در روز نهم ماه ذی الحجه.
3ـ وقوف در مزدلفه پاسی از شب عید تا طلوع آفتاب .
4ـ رمی جمره عقبه (شیطان بزرگ) در منی به روز عید
5ـ نحر یا قربانی در روز دهم و یا ایام تشریق در منی .
6ـ تراشیدن سر و یا تقصیر مو برای مردان در منی .
پس از انجام این شش عمل، همه آنچه که بر محرم حرام شده بود، حلال می‌شود جز عمل زناشویی و عطر. و هم چنین شکار بنا بر احتیاط واجب.
7ـ هفت شوط طواف زیارت پس از رجوع از منی به مکه .
8ـ نماز طواف .
9ـ سعی میان صفا و مروه هفت شوط .
10ـ هفت شوط طواف نساء
11ـ نماز طواف نسأ.
12ـ بیتوته در منی در شبهای یازده و دوازده و احیاناً شب سیزده.
13ـ رمی جمرات سه گانه در روزهای یازده و دوازده و گاهی هم روز سیزده.
و اینک به نمونه ای از استفتائات و پاسخ‌های حضرت آیت الله العظمی سیستانی دام ظله العالی توجه کنید:
مسئله123ـ فرودگاه زایران حج، شهر جدٌه می‌باشد آیا حاجی می‌تواند از جدٌه محرم شود؟
جواب: شهر جدٌه میقات نیست و محاذی یکی از میقات‌ها هم نمی‌باشد پس از احرام از آنجا برای حج و یا عمره صحیح نیست اما اگر حاجی بداند که میان شهر جدٌه وحرم، جایی است که با یکی از مقیات ها، محاذی می‌باشد بعید نیست که احرام از آنجا صحیح باشد همچنانکه احتمال دارد حاجی از محاذات جحفه که یکی از مقیات ها هست بگذرد چنان که او می‌تواند از جده با نذر محرم شود .
مسئله124ـ اگر سر حاجی به هنگام تراشیدن آن، رخمی شود و خون آید، او چه باید باید بکند؟ جواب: هر گاه او در این زخمی کردن و خون در آوردن متعمٌد نبوده است چیز بر او نیست .
مسئله125ـ هر چند که تکرار حج همه ساله مستحب است اما در بسیاری از کشورها و شهرهای اسلامی مؤمنان بینوایی هستند که حتی به یک لقمه طعام و اندکی لباس، نیازمندند. اگر امر دایر باشد بین این که کسی دارایی اش رادر حج مستحبی و زیارت امامان معصوم صرف کند و یا احسان و انفاق به این خانواده‌ها نماید کدام مقدٌم است؟
جواب: البته یاری رساندن به آنگونه مردمان مؤمن و بینوا، از حج و عمره مستحبی و زیارت عتبات و عالیات مقدسه با فضیلت تر است اما گاهی حج و عمره و زیارت ائمه، با برخی امور توأم می‌شود که فضیلت آن به درجه فضیلت اتفاق بر مؤمنان تهیدست بلکه بالاتر و ثواب بیشتر می‌رسد.
مسئله126ـ حکومت عربستان برای حاجیان در عرفات و
منی جاها را اختصاص می‌دهد و ما نمی‌دانیم آیا آنها در داخل حدود منی و عرفات هستند که حاجی باید وقوف کند یا خارج اند و آیا پرس و جو در این مورد لارم است؟
جواب: اگر حدود اعلام شده که دارای علائم نصب شده می‌باشد نسل به نسل معلوم بوده است پرس و جو لازم نیست.
مسئله127ـ گفته می‌شود که برخی قربانگاه‌ها بلکه همه آنها در خارج از منی قرار دارد آیا بر ما واجب است قبل از قربانی کردن در شناخت قربانگاه، تلاش و تأکید کنیم با علم به این که جستجوی مکان دیگر و پرس وجو از قربانگاه دوم در روز عید قربان چنانکه می‌دانید بسیار مشکل است زیرا وقت بسیار تنگ می‌باشد آیاراه حلی وجود دارد؟
جواب: حتماً قربانی باید در داخل منبی ذبح شود و اگر به سبب کثرت حاجیان و تنگی وقت ذبح منحصر به روز عید نسیت وآن را تا پایان روزهای تشریع می‌توان عقب انداخت.
مسئله128ـ حاجیان با مشکل قربانی روبرویند و از این معنی رنج می‌برند زیرا گوشت قربانی‌ها ضایع و هدر می‌شود با اینکه در بلاد اسلامی بینوایان فراوانی وجود دارد که چندین روز طعم گوشت را نمی‌چشند در این صورت آیا می‌توانیم قربانی را در شهر خود بکشیم و آیا راه حل ردیگری را پیشنهاد می فرمائید؟
جواب: باید وظیفه شرعی را با ذبح قربانی در منی انجام داد و گناه تضییع گوشت‌ها اگر وجود داشته با شد بر عهده مسئولان است.
مسئله 129ـ اگر دانشجویی در موسم حج، امتحان دانشگاهی دارد آیا او می‌تواند حج واجب را به سال آینده بگذارد خصوصاً اگر امتحان درسی برای او جنبه حیاتی داشته باشد و بسیار مهم است؟
جواب: اگر اطمینان داشته باشد که در سال آینده می‌تواند حج بگزارد چنان کاری جائز است و گرنه حج را نمی‌تواند تأخیر بیندازد و اگر تأخیر امتحان درسی برای او حرجی باشد و دشوار باشد طوری که عادتاً چنان خسارت و زحمت را نمی‌توان حمل کرد در این صورت در سال جاری حج بر او واجب نمی‌شود و مستطیع به حساب نمی‌آید .
مسئله 130ـ شخص مستطیعی در سالهای گذشته به حج نرفته است آیا او می‌تواند عمره رجبیه به جا آورد و اگر در ماه رمضان توانست چطور؟
جواب: عمره مفرده او صحیح است اما اگر این عمره سبب شود که در سالی آتی نتواند، حج بگزارد، انجام چنان عمره جائز نمی‌باشد.
مسئله131ـ جوان مجردی است که اخیراً مستطیع شده است و اما به فکر ازدواج می‌باشد و اگر حج بگزارد ازدواج او عقب می‌افتد، کدامیک را مقدم بدارد؟
جواب: حج برود و ازدواج را تأخیر بیندازد مگر آنکه تأخیر ازدواج برای او دشوار بوده و زحمت فوق العاده داشته باشد که عادتاً تحمل ناپذیر است، در این صورت ازدواج را مقدم بدارد و خدا داناست.