پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر آقای سید علی حسینی سیستانی

کتب فتوایی » توضیح المسائل جامع جلد (4)(چاپ 1403)

12. اوراق رهنی ← → اوراق خزانه (اسناد خزانه)

حکم اوراق خزانه

مسأله 1635. حکم این قسم از اوراق، همان حکم اوراق خرید دین است که از مسائل قبل معلوم می‌شود.
مسأله 1636. از آنجا که سررسید اوراق خزانه مدّت­دار بوده،[1] در برخی از موارد، سند خزانه مناسب با نرخ تورّم و کاهش ارزش پول به طلبکاران داده می­شود، مثلاً دولت در ازای آنکه 80 میلیون تومان به یکی از پیمانکاران بدهی حالّ دارد، معادل 100 میلیون تومان اوراق خزانۀ دو ساله در اختیار پیمانکار ­مذکور می­گذارد که 20 میلیون تومان بیش از طلب شرعی و حقیقی پیمانکار از دولت است، در این مثال هر سند خزانه متشکّل از هشت دهم دین حقیقی و دو دهم دین غیر واقعی است؛[2]
در این صورت چنانچه پیمانکار به دلیل نیاز به وجوه نقدی، اسناد خزانۀ مذکور را در بازار بورس به شخصی در ازای مبلغ 70 میلیون تومان نقداً بفروشد، مبلغ دین حقیقی دولت به پیمانکار و مبلغ ارفاق شده، هم برای دولت و هم برای پیمانکار مشخّص بوده، ولی برای خریدار در هنگام معامله نامشخّص باشد،[3] در این فرض خرید و فروش دین مذکور به جهت نامعلوم بودن مقدار دین حقیقی برای خریدار باطل است.
در فرض فوق، تصرّف پیمانکار در وجوه نقدی دریافتی از خریدار اوراق خزانه، در صورتی جایز است که رضایت خریدار - حتّی در صورت باطل بودن معامله - احراز شود و چنانچه خریدار، مبلغ یاد شده در اوراق را از دولت دریافت کند، تصرّف در آن از بابت اموال در حکم مجهول المالک با اجازۀ حاکم شرع اشکال ندارد.[4]

[1]. مثلاً شش ماهه تا سه ساله.
[2]. البتّه فرض مسأله در موردی است که دولت از روی ارفاق مبلغی را حسب نرخ تورّم به پیمانکاران می‌پردازد؛ امّا اگر مبلغ اضافۀ مذکور مثلاً در قرارداد پیمانکاری به عنوان دیر‌کرد یا خسارت تأخیر تأدیه یا وجه التزام در ازای تأخیر در پرداخت بدهی توسط پیمانکار شرط شده باشد، ربا محسوب می­شود.
[3]. چون طلب مذکور در بورس معامله می­شود، معمولاً امکان دسترسی خریدار به پیمانکار یا دولت برای سؤال و تحقیق از میزان آن وجود ندارد؛ امّا اگر زمینۀ آن فراهم شده و خریدار نیز از آن مطّلع باشد، فروشنده می­تواند در مثال فوق دین حقیقی خود یعنی 80 میلیون تومان را به 70 میلیون تومان نقد بفروشد و در ضمن معامله، شرط ­شود که فروشنده اجازۀ تصرّف و استفادۀ مجّانی و بلاعوض از 20­ میلیون تومان دیگر را به خریدار بدهد و 100­ میلیون تومان سند خزانه را در اختیار وی بگذارد.
[4]. مسألۀ مذکور، صورت‌های مختلف دیگری نیز دارد که هر یک حکم خاصّ خود را دارد.
12. اوراق رهنی ← → اوراق خزانه (اسناد خزانه)
العربية فارسی اردو English Azərbaycan Türkçe Français