کتب فتوایی » توضیح المسائل جامع جلد (4)(چاپ 1403)
جستجو در:
حکم بازار ثانوی اوراق اجاره ←
→ 1. اوراق اجاره / توضیح اوراق اجاره و اقسام آن
حکم اوراق اجاره
مسأله 1596. رعایت چند نکته، در اوراق اجاره لازم است:
1. صاحب اوراق، وکالت[1] - با توضیحی که در فوق بیان شد - به شرکت واسط بدهد.[2]
2. شرایط صحیح بودن خرید و فروش (بیع) در خرید دارایی یا کالا به صورت مشاع برای صاحبان اوراق رعایت گردد. بنابراین، در اوراق اجاره مبتنی بر سهام، احکام مربوط به خرید و فروش سهام مراعات شود.
3. مقدار مال الاجاره و زمان پرداخت آن و مدّت اجاره تعیین شود.[3]
4. دارایی که اجاره داده میشود، باید قابلیّت باقی ماندن داشته باشد.
بنابراین، در اوراق اجاره مبتنی بر سهام، لازم است سهام، مشتمل بر داراییهای ثابتی - مانند زمین، ساختمان - باشد که قابل اجاره دادن هستند و در مدّت اجاره تبدیل نمیشوند؛
البتّه، در صحیح بودن عقد اجاره در مورد داراییهای ثابت و با داوام شرعاً شرط نیست که داراییهای غیر قابل اجارۀ شرکت سهامی، نسبت به داراییهای قابل اجاره (داراییهای ثابت و بادوام) جنبۀ تبعی داشته باشد.
امّا از آنجا که سهام معمولاً مشتمل بر سرمایه در گردش شرکت - اعم از وجوه نقدی، مواد اولیّه، محصولات تولید شدۀ آمادۀ عرضه به بازار و مطالبات – میباشد که قابلیّت اجاره ندارند یا اجاره دادن آنها خلاف شرط ارتکازی است، این بخش از سهام نباید مورد اجاره واقع شود. همچنین، اجاره دادن بِرَند و نشان تجاری شرکتهای سهامی باطل است.
بر این اساس، سرمایه در گردش سهام و درآمد حاصل از آن، مربوط به صاحبان اوراق اجاره (صاحبان سهام) خواهد بود و چنانچه قرار است تمام یا بخشی از این درآمد نیز در اختیار بانی باشد، بانی می تواند در ضمن عقد فروش سهام شرط نماید که از طرف خریدار (صاحب اوراق) وکیل باشد تا درآمد مذکور را به خود مصالحه و تملیک نماید یا آن را حسب صلاحدید خویش هزینه نماید.[4]
5. نوع و خصوصیّات دارایی اجاره داده شده (مال مورد اجاره) بنابر احتیاط واجب معلوم باشد. بنابراین، در اجارۀ مبتنی بر سهام که داراییهای شرکت سهامی که قابلیّت اجاره دارند متنوّع و متعدّد هستند، بنابر احتیاط واجب نوع و خصوصیّات هر دارایی مشخّص باشد.
6. چنانچه اجاره به شرط تملیک است، در پایان مدّت اجاره، در صورتی که مستأجر تمام اجارهبها را پرداخت نموده و به تعهّدات ضمن عقد اجاره عمل کرده، شرکت واسط به مقتضای شرطی که در قرارداد اجاره ذکر شده، باید مال مذکور را به مستأجر هبه کند، یا مجّاناً صلح نماید، یا به مبلغ ناچیزی به مستأجر بفروشد یا به گونۀ دیگری به وی انتقال دهد.[5]
شایان ذکر است، اگر شرط مذکور به صورت «شرط نتیجه» باشد، صحیح نیست و مقصود از شرط نتیجه آن است که بعد از پایان یافتن مدّت اجاره در صورتی که مستأجر اقساط اجارهبها را بهطور کامل پرداخته باشد، مال مورد اجاره خود به خود و بدون انجام عقد جدید ملک مستأجر باشد.[6]
7. در ضمن عقد اجاره، دیرکرد یا خسارت تأخیر تأدیه یا وجه التزام در ازای تأخیر در پرداخت اقساط اجاره بها شرط نشود، وگرنه قرارداد اوراق اجاره، ربوی و حرام خواهد بود.
مسأله 1597. مؤسّسۀ مالی (شرکت واسط) میتواند حسب اذن یا وکالتی که از صاحبان اوراق دارد در ازای ارائۀ خدماتی که در توضیحات اوراق اجاره ذکر شد، درصدی از اجارهبها را به عنوان حقّ الوکالۀ خویش و نیز کارمزد مؤسّسه امین و مؤسّسۀ رتبهبندی و سایر هزینه ها بردارد.
1. صاحب اوراق، وکالت[1] - با توضیحی که در فوق بیان شد - به شرکت واسط بدهد.[2]
2. شرایط صحیح بودن خرید و فروش (بیع) در خرید دارایی یا کالا به صورت مشاع برای صاحبان اوراق رعایت گردد. بنابراین، در اوراق اجاره مبتنی بر سهام، احکام مربوط به خرید و فروش سهام مراعات شود.
3. مقدار مال الاجاره و زمان پرداخت آن و مدّت اجاره تعیین شود.[3]
4. دارایی که اجاره داده میشود، باید قابلیّت باقی ماندن داشته باشد.
بنابراین، در اوراق اجاره مبتنی بر سهام، لازم است سهام، مشتمل بر داراییهای ثابتی - مانند زمین، ساختمان - باشد که قابل اجاره دادن هستند و در مدّت اجاره تبدیل نمیشوند؛
البتّه، در صحیح بودن عقد اجاره در مورد داراییهای ثابت و با داوام شرعاً شرط نیست که داراییهای غیر قابل اجارۀ شرکت سهامی، نسبت به داراییهای قابل اجاره (داراییهای ثابت و بادوام) جنبۀ تبعی داشته باشد.
امّا از آنجا که سهام معمولاً مشتمل بر سرمایه در گردش شرکت - اعم از وجوه نقدی، مواد اولیّه، محصولات تولید شدۀ آمادۀ عرضه به بازار و مطالبات – میباشد که قابلیّت اجاره ندارند یا اجاره دادن آنها خلاف شرط ارتکازی است، این بخش از سهام نباید مورد اجاره واقع شود. همچنین، اجاره دادن بِرَند و نشان تجاری شرکتهای سهامی باطل است.
بر این اساس، سرمایه در گردش سهام و درآمد حاصل از آن، مربوط به صاحبان اوراق اجاره (صاحبان سهام) خواهد بود و چنانچه قرار است تمام یا بخشی از این درآمد نیز در اختیار بانی باشد، بانی می تواند در ضمن عقد فروش سهام شرط نماید که از طرف خریدار (صاحب اوراق) وکیل باشد تا درآمد مذکور را به خود مصالحه و تملیک نماید یا آن را حسب صلاحدید خویش هزینه نماید.[4]
5. نوع و خصوصیّات دارایی اجاره داده شده (مال مورد اجاره) بنابر احتیاط واجب معلوم باشد. بنابراین، در اجارۀ مبتنی بر سهام که داراییهای شرکت سهامی که قابلیّت اجاره دارند متنوّع و متعدّد هستند، بنابر احتیاط واجب نوع و خصوصیّات هر دارایی مشخّص باشد.
6. چنانچه اجاره به شرط تملیک است، در پایان مدّت اجاره، در صورتی که مستأجر تمام اجارهبها را پرداخت نموده و به تعهّدات ضمن عقد اجاره عمل کرده، شرکت واسط به مقتضای شرطی که در قرارداد اجاره ذکر شده، باید مال مذکور را به مستأجر هبه کند، یا مجّاناً صلح نماید، یا به مبلغ ناچیزی به مستأجر بفروشد یا به گونۀ دیگری به وی انتقال دهد.[5]
شایان ذکر است، اگر شرط مذکور به صورت «شرط نتیجه» باشد، صحیح نیست و مقصود از شرط نتیجه آن است که بعد از پایان یافتن مدّت اجاره در صورتی که مستأجر اقساط اجارهبها را بهطور کامل پرداخته باشد، مال مورد اجاره خود به خود و بدون انجام عقد جدید ملک مستأجر باشد.[6]
7. در ضمن عقد اجاره، دیرکرد یا خسارت تأخیر تأدیه یا وجه التزام در ازای تأخیر در پرداخت اقساط اجاره بها شرط نشود، وگرنه قرارداد اوراق اجاره، ربوی و حرام خواهد بود.
مسأله 1597. مؤسّسۀ مالی (شرکت واسط) میتواند حسب اذن یا وکالتی که از صاحبان اوراق دارد در ازای ارائۀ خدماتی که در توضیحات اوراق اجاره ذکر شد، درصدی از اجارهبها را به عنوان حقّ الوکالۀ خویش و نیز کارمزد مؤسّسه امین و مؤسّسۀ رتبهبندی و سایر هزینه ها بردارد.
[1]. با حقّ توکیل غیر و نیز وکالت در تعیین حقّ الوکاله و سایر شؤون مرتبط با اوراق.
[2]. شایان ذکر است، اگر در ضمن عقد وکالت شرط شده که موکّل (صاحب اوراق)، وکیل (شرکت واسط) را عزل ننماید، لازم است موکّل به شرط مذکور عمل نماید، ولی در صورت عزل و ابلاغ آن به وکیل، عزل واقع میشود و وکالت باطل میشود، امّا اگر وکالت مذکور در ضمن عقد لازم مانند صلح شرط شده باشد، قابل عزل نیست و وکالت بلاعزل محسوب میشود.
[3]. میزان اجاره بها در صورتی که قرارداد اجاره به شرط تملیک باشد، معمولاً با در نظر گرفتن قیمت تمام شدۀ کالا و سود صاحبان اوراق و حقّ الوکالۀ شرکت واسط و سایر هزینهها تعیین میگردد؛ البتّه، در اوراق اجارۀ رهنی میزان مال الاجاره و اقساط و مدّت آن قبل از عرضۀ اوراق اجاره در بورس، توسط مؤسّسۀ مالی (بانک یا شرکت لیزینگ) در هنگام اعطای تسهیلات اجاره به شرط تملیک معیّن شده و ممکن است قسمتی از این اجاره بها نیز قبل از انتشار اوراق اجاره، توسط مؤسّسۀ مالی دریافت شده باشد.
[4]. بانی میتواند در مورد سایر حقوق متعلّق به سهامدار مانند استفاده از حقّ تقدّم، حقّ رأی در مجمع عمومی نیز از خریدار وکالت یا اذن بگیرد.
[5]. شرط به شیوۀ مذکور، «شرط فعل» نامیده میشود.
[6]. توضیح بیشتر در جلد سوّم، مسألۀ «299» ذکر شد.