کتب فتوایی » توضیح المسائل جامع جلد (4)(چاپ 1403)
جستجو در:
خرید و فروش برند شرکت ←
→ توضیح محدودۀ اختیارات سهامداران در مورد سهام از نظر قانونی
حکم خرید و فروش سهام و سایر احکام مرتبط با آن / شرایط صحّت خرید و فروش سهام
مسأله 1576. اگر اموال و داراییهای شرکت سهامی عام[1] بهطور مشاع سهمبندی و در بورس فروخته شود و سایر شرایط صحیح بودن معامله رعایت گردد (مانند معلوم بودن قیمت و نوع، مقدار، اوصاف و خصوصیّات داراییهای واگذار شده برای خریدار و فروشنده)[2] چنین معاملهای اشکال ندارد و صحیح است؛
البتّه، فعالیّت شرکت سهامی نباید مشتمل بر ربا یا تولیدات حرام باشد؛ همچنین خریدار سهام نباید به مدیر عامل و هیأت مدیرۀ شرکت سهامی برای ادارۀ امور شرکت، اذن یا وکالت در مورد مقرّرات خلاف شرع دهد.
مسأله 1577. در معاملات سهام بورس، هرچند قیمت بازاری سهام در زمان معامله معلوم بوده و معامله به این لحاظ غرری نیست، ولی چنانچه نوع داراییهای مورد معامله در فروش سهام از نظر مقدار و اوصاف و خصوصیّات آنها به تفصیل در هنگام معامله معلوم[3] نباشد،[4] صحیح بودن خرید و فروش سهام از این جهت محلّ اشکال است و مراعات مقتضای احتیاط در مورد آن ترک نشود.[5]
مسأله 1578. آنچه در خرید و فروش سهام شرکت سهامی عام مورد معامله واقع میشود (مبیع) - همان طور که قبلاً ذکر شد - باید «داراییهای شرکت» باشد؛
بنابراین، اگر حقیقةً عین داراییهای شرکت سهامی به خریداران فروخته نشود، بلکه فقط در منافع حاصله شرکت شریک شوند،[6] صحیح نیست؛
چنین قراردادی در بعضی موارد عرفاً تطبیق به قرض میشود که در حقیقت خریداران سهام به شرکت سهامی قرض میدهند، مشروط به اینکه مقداری از سود و منافع حاصله را دریافت نمایند که در این صورت، قرض ربوی و حرام محسوب میشود و در برخی موارد نیز نوعی خرید یا معاوضۀ باطل به حساب میآید.
البتّه، فعالیّت شرکت سهامی نباید مشتمل بر ربا یا تولیدات حرام باشد؛ همچنین خریدار سهام نباید به مدیر عامل و هیأت مدیرۀ شرکت سهامی برای ادارۀ امور شرکت، اذن یا وکالت در مورد مقرّرات خلاف شرع دهد.
مسأله 1577. در معاملات سهام بورس، هرچند قیمت بازاری سهام در زمان معامله معلوم بوده و معامله به این لحاظ غرری نیست، ولی چنانچه نوع داراییهای مورد معامله در فروش سهام از نظر مقدار و اوصاف و خصوصیّات آنها به تفصیل در هنگام معامله معلوم[3] نباشد،[4] صحیح بودن خرید و فروش سهام از این جهت محلّ اشکال است و مراعات مقتضای احتیاط در مورد آن ترک نشود.[5]
مسأله 1578. آنچه در خرید و فروش سهام شرکت سهامی عام مورد معامله واقع میشود (مبیع) - همان طور که قبلاً ذکر شد - باید «داراییهای شرکت» باشد؛
بنابراین، اگر حقیقةً عین داراییهای شرکت سهامی به خریداران فروخته نشود، بلکه فقط در منافع حاصله شرکت شریک شوند،[6] صحیح نیست؛
چنین قراردادی در بعضی موارد عرفاً تطبیق به قرض میشود که در حقیقت خریداران سهام به شرکت سهامی قرض میدهند، مشروط به اینکه مقداری از سود و منافع حاصله را دریافت نمایند که در این صورت، قرض ربوی و حرام محسوب میشود و در برخی موارد نیز نوعی خرید یا معاوضۀ باطل به حساب میآید.
[1]. اعم از داراییهای ثابت مانند زمین، ساختمان، ابزارآلات و همین طور داراییهای در گردش مانند مواد اولیّه و محصولات تولید شده و نیز مطالبات شرکت سهامی از اشخاص حقیقی و حقوقی.
[2]. قیمت سهام در تمام بورسهای دنیا به صورت آنلاین و لحظهای معلوم است و امّا معلوم بودن نوع دارایی و مقدار و اوصاف آن توضیحی دارد که در مسأله بعد خواهد آمد؛ شرایط صحیح بودن معامله اعم از شرایط عوضین و شرایط فروشنده و خریدار در جلد سوّم، فصل «احکام خرید و فروش» بیان شد.
[3]. منظور از معلوم بودن سهام، دانستن اموری مانند نوع و مقدار و اوصاف داراییهای ثابت همچون زمین، ساختمان، دستگاهها و ماشینآلات و وسائل نقلیه و همین طور داراییهای در گردش مانند مواد اوّلیّۀ خام و محصولات تولید شده و مقدار آنها و نیز مطالبات و بدهکاریهای شرکت در زمان معاملۀ سهام میباشد. برای تقریب به ذهن مثالی ذکر میشود:
اگر فردی وارد یک فروشگاه موادّ غذایی شود و به صاحب آن ابراز دارد که حاضر است تمام یا بخشِ مشاع از سرمایۀ وی را خریداری نماید و فرض کنید قیمت عادلانه و کارشناسی تمام یا آن بخش مشاع کاملاً برای طرفین معلوم باشد، ولی خریدار در هنگام معامله به تفصیل نداند چه نوع کالاهایی در مغازه وجود دارد، یا اینکه نوع آنها را بداند، ولی نداند از هر کدام چه تعداد یا چه مقدار و با چه کیفیّتی وجود دارد، چنین معاملهای باطل است، هرچند بتواند بعد از معامله با بررسی اجناس یا مراجعه به اطلاعات ثبت شده از اجناس مغازه، از آن اطلاع پیدا کند و این حکم به صورت احتیاط لازم، در معاملات سهام نیز جاری است.
[4]. معمولاً در معاملات رایج سهام، شرط مذکور رعایت نشده و تفصیل مقدار و اوصاف کالاها هنگام معامله برای طرفین معلوم نیست.
[5]. فرد میتواند در این مسأله به سایر مراجع معظّم تقلید با رعایت الأعلم فالأعلم مراجعه نماید. شایان ذکر است، چنانچه معاملات سهام از طریق قرارداد مصالحه انجام شود، جهالت مذکور اشکالی ندارد و معاملۀ سهام صحیح است، ولی معمولاً این امر در بورس به علّت عدم وجود ساز و کار اجرایی آن، ممکن نیست.
[6]. به لحاظ فقهی «مشارکت در منافع»، در مقابل «مشارکت در عین یا اعیان» بکار میرود.