پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر آقای سید علی حسینی سیستانی

کتب فتوایی » توضیح المسائل جامع جلد (4)(چاپ 1403)

خرید و فروش برند شرکت ← → توضیح محدودۀ اختیارات سهام‌داران در مورد سهام از نظر قانونی

حکم خرید و فروش سهام و سایر احکام مرتبط با آن / شرایط صحّت خرید و فروش سهام

مسأله 1576. اگر اموال و دارایی­های شرکت سهامی عام[1] به‌طور مشاع سهم‌بندی و در بورس فروخته شود و سایر شرایط صحیح بودن معامله رعایت گردد (مانند معلوم بودن قیمت و نوع، مقدار، اوصاف و خصوصیّات دارایی­های واگذار شده برای خریدار و فروشنده)[2] چنین معامله‌ای اشکال ندارد و صحیح است؛
البتّه، فعالیّت شرکت سهامی نباید مشتمل بر ربا یا تولیدات حرام باشد؛ همچنین خریدار سهام نباید به مدیر عامل و هیأت مدیرۀ شرکت سهامی برای ادارۀ امور شرکت، اذن یا وکالت در مورد مقرّرات خلاف شرع دهد.
مسأله 1577. در معاملات سهام بورس، هرچند قیمت بازاری سهام در زمان معامله معلوم بوده و معامله به این لحاظ غرری نیست، ولی چنانچه نوع دارایی‌های مورد معامله در فروش سهام از نظر مقدار و اوصاف و خصوصیّات آنها به تفصیل در هنگام معامله معلوم[3] نباشد،[4] صحیح بودن خرید و فروش سهام از این جهت محلّ اشکال است و مراعات مقتضای احتیاط در مورد آن ترک نشود.[5]
مسأله 1578. آنچه در خرید و فروش سهام شرکت­ سهامی عام مورد معامله واقع می­شود (مبیع) - همان طور که قبلاً ذکر شد - باید «دارایی­های شرکت» ­باشد؛
بنابراین، اگر حقیقةً عین دارایی­های شرکت سهامی به خریداران فروخته نشود، بلکه فقط در منافع حاصله شرکت شریک شوند،[6] صحیح نیست؛
چنین قراردادی در بعضی موارد عرفاً تطبیق به قرض می‌شود که در حقیقت خریداران سهام به شرکت سهامی قرض می­دهند، مشروط به اینکه مقداری از سود و منافع حاصله را دریافت نمایند که در این صورت، قرض ربوی و حرام محسوب می­شود و در برخی موارد نیز نوعی خرید یا معاوضۀ باطل به حساب می­آید.

[1]. اعم از دارایی‌های ثابت مانند زمین، ساختمان، ابزار‌آلات و همین طور دارایی‌های در گردش مانند مواد اولیّه و محصولات تولید شده و نیز مطالبات شرکت سهامی از اشخاص حقیقی و حقوقی.
[2]. قیمت سهام در تمام بورس­های دنیا به صورت آنلاین و لحظه­ای معلوم است و امّا معلوم بودن نوع دارایی و مقدار و اوصاف آن توضیحی دارد که در مسأله بعد خواهد آمد؛ شرایط صحیح بودن معامله اعم از شرایط عوضین و شرایط فروشنده و خریدار در جلد سوّم، فصل «احکام خرید و فروش» بیان شد.
[3]. منظور از معلوم بودن سهام، دانستن اموری مانند نوع و مقدار و اوصاف دارایی­های ثابت همچون زمین، ساختمان، دستگاه­ها و ماشین‌آلات و وسائل نقلیه و همین طور دارایی­های در گردش مانند مواد اوّلیّۀ خام و محصولات تولید شده و مقدار آنها و نیز مطالبات و بدهکاری­های شرکت در زمان معاملۀ سهام می­­باشد. برای تقریب به ذهن مثالی ذکر می­شود:
اگر فردی وارد یک فروشگاه موادّ غذایی شود و به صاحب آن ابراز دارد که حاضر است تمام یا بخشِ مشاع از سرمایۀ وی را خریداری نماید و فرض کنید قیمت عادلانه و کارشناسی تمام یا آن بخش مشاع کاملاً برای طرفین معلوم باشد، ولی خریدار در هنگام معامله به تفصیل نداند چه نوع کالاهایی در مغازه وجود دارد، یا اینکه نوع آنها را بداند، ولی نداند از هر کدام چه تعداد یا چه مقدار و با چه کیفیّتی وجود دارد، چنین معامله‌ای باطل است، هرچند بتواند بعد از معامله با بررسی اجناس یا مراجعه به اطلاعات ثبت شده از اجناس مغازه، از آن اطلاع پیدا کند و این حکم به صورت احتیاط لازم، در معاملات سهام نیز جاری است.
[4]. معمولاً‌ در معاملات رایج سهام، شرط مذکور رعایت نشده و تفصیل مقدار و اوصاف کالاها هنگام معامله برای طرفین معلوم نیست.
[5]. فرد می‌تواند در این مسأله به سایر مراجع معظّم تقلید با رعایت الأعلم فالأعلم مراجعه نماید. شایان ذکر است، چنانچه معاملات سهام از طریق قرارداد مصالحه انجام شود، جهالت مذکور اشکالی ندارد و معاملۀ سهام صحیح است، ولی معمولاً این امر در بورس به علّت عدم وجود ساز و کار اجرایی آن، ممکن نیست.
[6]. به لحاظ فقهی «مشارکت در منافع»، در مقابل «مشارکت در عین یا اعیان» بکار می­رود.
خرید و فروش برند شرکت ← → توضیح محدودۀ اختیارات سهام‌داران در مورد سهام از نظر قانونی
العربية فارسی اردو English Azərbaycan Türkçe Français