«بیع عینه» قراردادی است مرکّب از دو معاملۀ «نقد و نسیه» که در آن، عین کالا به فروشنده برگشت می‌کند.
مثلاً شخص حقیقی یا حقوقی - مانند بانک یا مؤسّسه مالی اعتباری - کالای مشخّصى را به مبلغى مثلاً 12­ میلیون تومان، به صورت نسیه با مدّت معیّن به متقاضی وام بفروشد؛ سپس همان را نقداً به مبلغى کمتر از آن مثلاً 10­ میلیون تومان بخرد.
یا آنکه کالایى را به مبلغى مثلاً 10­ میلیون تومان، به صورت نقد از متقاضی وام بخرد؛ سپس همان کالا را نسیه به مبلغ بیشتر از آن مثلاً 12­ میلیون تومان به متقاضی وام بفروشد.[1]
مسأله 1546. معاملۀ مذکور (بیع عینه)، همان طور که در جلد سوّم مسألۀ «230» بیان شد چنانچه در بیع اوّل، انجام بیع دوّم شرط شده باشد، صحیح نیست و هر دو معامله باطل است، هرچند شرط به صورت شرط بنایی باشد، مثل آنکه در پیش‌گفتگوی معامله مطرح شده و معامله مبنی بر آن انجام گردد؛[2] ولی اگر چنین شرطى در میان نباشد، اشکال ندارد.
بنابراین، اگر مثلاً بانک کالایی را نسیه به مدّت معیّن بفروشد و خریدار را آزاد بگذارد و شرط نکند که دوباره آن را به‌طور نقدی به قیمت کمتر از خرید، به بانک بفروشد، طورى که خریدار کاملاً مختار باشد که ‌کالایش را به هر کس خواست بفروشد و همین طور خریدار با بانک شرط نکند که بانک دوباره آن را به‌طور نقدی به کمتر از قیمت خرید، از او بخرد، طوری که بانک کاملاً مختار باشد که کالای فروخته شده را بخرد یا نخرد و در این حالت، خریدار با توافق دوستانه بین طرفین و رضایت، همان کالا را به‌طور نقد به بانک بفروشد، این معامله اشکال ندارد،[3] هرچند انجام این کار براى رهایی از ربا باشد.
مسأله 1547. «بیع عینۀ غیر مشروط» راهکاری برای تصحیح چک­های صوری نیز محسوب می‌شود؛
مثلاً فردی که چک صوری به مبلغ 20 میلیون تومان به تاریخ 6­ ماه آینده دارد و شخصی حاضر است آن را به مبلغ 18 میلیون­ تومان نقد بخرد، برای رهایی از ربا می­تواند به یکی از دو شیوه ذیل عمل نماید:
الف. «انعقاد معاملۀ اول نقد و معاملۀ دوم نسیه بدون شرط»:
فروشندۀ چک می­تواند کالایی (مثل وسیلۀ نقلیه اش یا قسمتی از خانه­اش مثلاً یک دهم مشاع آن که 18 میلیون تومان ارزش‌گذاری می­شود) را به مبلغ 18 میلیون تومــان به‌طور نقــد به شخــص مذکور بفروشــد، سپــس همان کالا را از وی به مبلــغ 20 میلیون تومان نسیۀ شش ماهه بخرد و چک را تحویل شخص مذکور دهد؛
البتّه، در ضمن معاملۀ نقد اول نباید انجام معاملۀ نسیه دوم شرط شود، که توضیح آن در مسألۀ قبل بیان گردید.
ب. «انعقاد معاملۀ اول نسیه و معاملۀ دوم نقد بدون شرط»:
شخص مذکور می­تواند کالایی را (مثل وسیلۀ نقلیه­ای که 18 میلیون تومان ارزش‌گذاری می­شود) را به مبلغ 20 میلیون تومان نسیۀ شش ماهه به صاحب چک بفروشد و چک را از وی دریافت کند، سپس همان کالا را از وی به مبلغ 18 میلیون تومان نقد بخرد؛ البتّه در ضمن معاملۀ نسیۀ اول، نباید انجام معاملۀ نقد دوم شرط شود که توضیح آن در مسأله قبل بیان گردید.