پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر آقای سید علی حسینی سیستانی

کتب فتوایی » توضیح المسائل جامع جلد (4)(چاپ 1403)

هبه یا صلح اموال در زمان حیات به فرزندان مشروط به ارث نبردن آنان ← → عَوْل و تَعْصیٖب / عَوْل

تَعْصیٖب

مسأله 1290. اگر مجموع سهام ورثه، از مجموع اموال متوفّیٰ کمتر باشد، اهل تسنّن شیوه‌ای را در مورد سهام ارث بکار می‌گیرند که به آن در اصطلاح فقهی، «تَعْصیب»[1] می‌گویند؛
به این صورت که مقدار اضافه را به «عَصَبۀ میّت» می­دهند و مراد از عصبه، خویشان مذکّری هستند که بدون واسطه یا با واسطۀ ذُکُور به میّت منتسب هستند و گاهی نیز عَصَبه را با تفصیلی شامل بعضی از افراد مؤنّث منسوب به میّت می‌دانند. تعصیب، از اختصاصات فقه اهل‌تسنّن است و فقه شیعۀ دوازده امامی آن را نپذیرفته است.
مثلاً اگر ورثۀ متوفّیٰ فقط یک دختر باشد، سهم الارث وی یک دوم اموال میّت است و یک دوم اموال اضافه می­آید.
اهل تسنّن در چنین موردی، باقیماندۀ اموال را بدون رعایت طبقه و دستۀ ارث، متعلّق به عَصَبه می‌دانند، مثلاً اگر میّت علاوه بر دختر، یک برادر یا عمو داشته باشد، این مقدار اضافه را به او می‌دهند؛
امّا حسب فقه شیعۀ دوازده امامی، مقدار اضافه به «دختر» داده می­شود. بنابراین، دختر تمام اموال متوفّیٰ را ارث می­برد.[2]
همین طور، اگر ورثۀ متوفّیٰ پدر و یک دختر باشد، سهم الارث پدر یک ششم اموال میّت و سهم الارث دختر یک دوم اموال است. بنابراین، دو ششم اموال اضافه می­آید.
اهل تسنّن در چنین موردی، باقیماندۀ اموال را به عصبه مانند برادر و عموی متوفّیٰ می‌دهند؛
امّا حسب فقه شیعۀ دوازده امامی، مقدار اضافه حسب سهام به نسبت یک و سه، بین «پدر و دختر» تقسیم می­شود. بنابراین، سهم الارث پدر یک چهارم اموال میّت و سهم الارث دختر سه چهارم اموال می­باشد و به عَصَبه هم چیزی ارث نمی­رسد.[3]

[1]. «تعصیب» در لغت، مصدر باب تفعیل از ریشۀ «عصب»، به معنای محکم کردن، احاطه کردن می‌باشد و واژۀ «عَصَبة المتوفّیٰ» نیز از همین ریشه، به معنای «خویشان مذکّر متوفّیٰ» مانند برادر و عمو می‌باشد. حکمت این نام‌گذاری، آن است که در زندگی عشیره­ای و قبیله‌ای گذشته، این افراد در اطراف شخص بوده و از او حمایت می‌کردند.
[2]. به مسألۀ «1159» مراجعه شود.
[3]. به مسألۀ «1165» مراجعه شود.
هبه یا صلح اموال در زمان حیات به فرزندان مشروط به ارث نبردن آنان ← → عَوْل و تَعْصیٖب / عَوْل
العربية فارسی اردو English Azərbaycan Türkçe Français