مسأله 1153. افرادی که به سبب خویشاوندی ارث میبرند[1] سه دسته هستند:
دستۀ اوّل: «پدر و مادر و اولاد میّت» می‌باشند؛
البتّه، چنانچه میّت اولاد نداشته باشد، فرزندان اولاد هر چه پایین بروند، هر کدام آنان که به میّت نزدیک‌تر باشند، ارث میبرند و با وجود طبقۀ نزدیک­تر از اولادِ اولاد به میّت، طبقات دورتر آنان ارث نمیبرند.
بنابراین، در صورت وجود فرزند متوفّیٰ (حتّی یک نفر)، نوه­های وی ارث نمی‌برند و همین طور با بودن نوۀ متوفّیٰ، ارث به فرزندان نوه نمی‌رسد.
شایان ذکر است، تا یک نفر از «دستۀ اوّل» در زمان وفات فرد، زنده باشد، «دستۀ دوّم» ارث نمیبرند.
دستۀ دوّم: «پدربزرگ (جدّ) و مادربزرگ (جدّه) و خواهر و برادر میّت» می‌باشند؛
البتّه اگر میّت، خواهر و برادر نداشته باشد، فرزندان ایشان هر کدام که به میّت نزدیک‌تر باشند، ارث­ میبرند و با وجود طبقۀ نزدیک‌تر از اولادِ برادر و خواهر متوفّیٰ، طبقات دورتر آنان ارث نمیبرند؛ مثلاً اگر میّت دارای یک فرزندِ خواهر باشد، هیچ کدام از نوه­های خواهر و برادر وی ارث نمی­برند.
همین طور، با نبودن جدّ و جدّۀ میّت، جدّ و جدّۀ پدر و مادر میّت، هر چه بالا رود هر کدام که به میّت نزدیک‌تر باشد ارث می­برند.
شایان ذکر است، تا یک نفر از «دستۀ دوّم» در زمان وفات فرد، زنده باشد، «دستۀ سوّم»، ارث نمیبرند.
دستۀ سوّم: «عمو و عمّه و دایى و خالۀ میّت» می‌باشند؛
البتّه با نبودن آنان، اولادشان و با نبودن اولاد، اولادِ اولادِ آنان هر چه پایین بروند، هر کدام آنان که به میّت نزدیک‌تر باشند، ارث میبرند.
بنابراین، چنانچه از عموها و عمّه‏ها و داییها و خاله‏هاى میّت، هرچند یک نفر زنده ‏باشد، اولادِ آنان ارث نمیبرند.[2]
مسأله 1154. اگر فرد در زمان وفات، عمو، عمّه، دایى و خاله نداشته باشد و نیز اولاد و اولادِ اولاد آنان (هر چه پایین برود) نباشند، در این صورت «عمو و عمّه و دایى و خالهٔ پدر و مادرِ میّت» ارث میبرند و اگر اینها نیز نباشند، ارث به اولادشان می‌رسد و با نبودن آنان، فرزندانِ اولاد هر چه پایین بروند، هر کدام آنان که به میّت نزدیک‌تر باشند، ارث میبرند.
در صورتی که افراد مذکور هم نباشند، «عمو و عمّه و دایى و خالۀ جدّ و جدّه میّت» ارث میبرند و اگر اینها نیز نباشند، به اولادشان با ترتیب فوق ارث میرسد.
مسأله 1155. «زن و شوهر» همراه با طبقاتِ سه‌گانۀ ارث، به تفصیلى که در مبحث «ارث زن و شوهر» ذکر خواهد شد، از یکدیگر ارث مى­برند.[3]
مسأله 1156. اگر برای وارث دو سبب ارث بردن باشد، از طریق هر دو سبب ارث می­برد؛ مانند اینکه شخصی هم «عمو» و هم «دایی» فردی به حساب آید[4] یا آنکه شخصی هم جدّ پدری مادرِ فردی و هم جدّ مادری پدرِ همان فرد باشد؛[5]
البتّه، اگر یکی از دو سبب، مانع از ارث بردن به سبب دیگر باشد، وارث مذکور فقط از طریق سببِ مانع ارث می­برد؛ مانند اینکه شخصی هم «برادر مادری» و هم «پسر عموی» فردی محسوب شود.[6]
مسأله 1157. اگر انسان از دنیا برود، باید اموال بجا مانده از او در مواردی که توضیح آن در فصل «وصیّت» مسألۀ «1049» ذکر شد، صرف گردد[7] و چنانچه از دارایی­های وی مالی باقی بماند، در صورتی که متوفّیٰ وصیّتی داشته باشد، به وصایای شرعی[8] او عمل می­شود و باقیماندۀ اموال به عنوان ارث بین ورثه­اش حسب موازین شرعی تقسیم می‌گردد.[9]
پس منظور از عبارت «اصل اموال» که در مسائل فصل «ارث» مطرح می­شود، همین «بخش سوّم از اموال متوفّیٰ» می­باشد.[10]
مثلاً وقتی گفتــه می­شــود: مرد یک چهارم از اصل اموال همســر دائمیــش را ارث می­بــرد یا مادر یک ششم از اصل اموال فرزندش را ارث می­برد، مراد از «اصل اموال» مقدار باقیمانده از دارایی‌های متوفّیٰ بعد از کسر موارد فوق می­باشد.
مسأله 1158. ورثه (غیر از زوجه) در طبقات سه‌گانۀ ارث، از همۀ اموال مورّث خود - اموال منقول و غیر منقول، زمین[11] و غیر زمین - ارث می­برند و حکم ارث بردن زوجه از اموال شوهرش در مسألۀ «1252» بیان می­شود.[12]