مسأله 1098. اگر فردی وصیّت نماید مبلغ معیّنی پول رایج را جهت اموری که مشخّص نموده صرف نمایند، ولی ارزش پول از زمان وصیّت تا هنگام عمل به آن کاهش یافته یا آنکه هزینۀ انجام موارد وصیّت تا آن هنگام افزایش یافته باشد، مسأله دارای صورت­های مختلفی است که بعضی از آنها بیان می­شود:
الف. قصد وصیّت کننده ملاحظه نمودن ارزش مالی مبلغ معیّن شده در وصیّت باشد؛
در این فرض، باید هنگام عمل به وصیّت با توجّه به تورّم و کاهش ارزش پول، مالیّت مبلغ مذکور در وصیّت را معیار قرار داده و مبلغ بیشتری را برای عمل به وصیّت اختصاص دهند.
ب. قصد وصیّت کننده صرفاً همان مبلغ معیّن شده باشد، طوری که با گذشت زمان و کاهش ارزش پول، باز هم هزینه نمودن همان مبلغ کفایت نماید؛
در این صورت، باید مطابق با قصد وی به وصیّت عمل نمایند.
ج. قصد وصیّت کننده از تعیین مبلغ پول، درصد یا کسر مشاعی از مال مشخّص شده توسط وی باشد؛ مانند اینکه قیمت مغازه­اش را 50 میلیون تومان پیش بینی کرده و از قیمت آن 10 میلیون تومان را جهت عزاداری حضرت امام حسین(علیه السلام) وصیّت کرده باشد؛
در این صورت اگر مقصودش کسر مشاع، یک پنجم از قیمت مغازه بوده، لازم است در هنگام عمل به وصیّت یک پنجم قیمت مغازه را جهت عزاداری هزینه نمایند، هرچند قیمت آن افزایش یافته باشد.
د. قصد وصیّت کننده از تعیین مبلغ پول، مشخّص کردن مقدار و اندازۀ عملی باشد که انجام آن را وصیّت کرده است؛ مثلاً از آنجایی که هزینۀ انجام یک سال نماز قضا را مبلغ یک میلیون تومان برآورد کرده، وصیّت کرده یک میلیون تومان را جهت نماز قضا برایش اختصاص دهند؛
در این صورت، لازم است برای وی یک سال نماز قضا انجام دهند، هرچند در هنگام عمل به وصیّت هزینۀ یک سال نماز قضا، به 5 میلیون تومان افزایش یافته باشد.
بنابرایــن، از بیــن صــــورت­های مــذکور با توجّه به عبــارت وصــیّــت­نامه و همــیــن طور قرائن و شواهد، مطابق با هر یک از آنها که مقصود وی بوده عمل می‌شود.
مسأله 1099. اگر فرد مبلغ معیّنی برای انجام حج وصیّت نماید، ولی در هنگام عمل به وصیّت مبلغ مذکور برای انجام حج کافی نباشد، چنانچه وصیّت وی در مورد به‌جا آوردن حجّة الاسلام[1] بوده، لازم است کسری مبلغ حج را از اصل اموال متوفّیٰ تدارک نمایند و برایش حجّة الاسلام به جا آورند.
امّا اگر وصیّتش در مورد غیر از حجّة الاسلام باشد مانند حجّ مستحبی، ولی عمل کردن به چنین وصیّتی - هرچند با لحاظ آنچه در مسأله قبل بیان شد - به جهت کافی نبودن مبلغ، مقدور نباشد، چنانچه مقصود وصیّت کننده تعدّد مطلوب[2] بوده، باید مبلغ مذکور را صرف هر یک از اموری که نزدیک‌تر به مقصود وصیّت کننده است نمایند؛
در غیر این صورت، وصیّتش باطل است و مقدار مشخّص شده، حسب موازین شرعی به ارث می­رسد.