مسأله 1046. مقصود از ثلْث مال که وصیّت به مقدار آن صحیح است، ثلث مال در هنگام وفات وصیّت کننده است، نه ثلث هنگام وصیّت؛
بنابراین، اگر فرد وصیّت نماید زمینى که به مقدار نصف اموال او در هنگام وصیّت ارزش دارد را به فقرا بدهند، ولى ارزش زمین هنگام وفات - به جهت پایین آمدن قیمت آن یا کسب مال جدید که در هنگام وصیّت نبوده - به مقدار ثلث گردد، در این صورت وصیّت نسبت به تمام آن زمین صحیح است.
مسأله 1047. برای محاسبۀ ثلث که وصیّت به اندازۀ آن صحیح است، باید علاوه بر اموال فرد در زمان وفات، مواردی که در حکم مال متوفّیٰ است و بعد از وفات حاصل می­شود را نیز لحاظ نمود.
بنابراین، دیه­ای که در قتل خطا یا شبه خطا ثابت می­شود، یا مالی که در قتل عمد به سبب مصالحۀ قاتل با اولیای مقتول به دست می­آید، در محاسبه ثلث متوفّیٰ منظور می‌گردد.[1]
همین طور، اگر فرد در زمان حیات خود دامی را برای صید نصب کند و بعد از وفاتش ماهی یا حیوان وحشی مانند آهو در آن واقع شود، آن ماهی یا حیوان در محاسبۀ ثلث منظور می‌شود.[2]
مسأله 1048. در وصیّت، شرط نیست وصیّت کننده قصد نماید آنچه وصیّت می‌کند از ثلثی باشد که شارع مقدّس برای او در مالش قرار داده است.
بنابراین، اگر فرد وصیّت کند مثلاً منزلش را فروخته و صرف فقرا نمایند در حالی که هنگام وصیّت به ثلثی که شرع برای او قرار داده التفات و توجّه نداشته باشد، چنانچه وصیّت مذکور بیشتر از ثلث نباشد، صحیح است.