پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر آقای سید علی حسینی سیستانی

کتب فتوایی » توضیح المسائل جامع جلد (4)(چاپ 1403)

تغییر دادن عنوان موقوفه یا شرایط آن ← → اجارۀ مال وقفی نسبت به موقوف علیهم آینده

معلوم نبودن موقوف علیه

مسأله 903. اگر موقوف علیه بودن برخی از موارد، معلوم باشد، امّا مشخّص نباشد[1] موارد دیگری هم علاوه بر آنها جزء موقوف علیهم هستند یا نه، مقدار حدّاقل مورد یقین یا اطمینان به عنوان موقوف علیه محسوب می‌شوند؛
پس چنانچه معلوم نباشد[2] واقف مال را فقط بر فرزندان پسر خود وقف کرده یا همۀ فرزندان یا مشخّص نباشد که واقف مدرسه را وقف بر همۀ طلّاب کرده یا خصوص طلّابی که ازدواج نکرده‌اند، «فرزندان پسر» و «طلّاب مجرّد» موقوف علیهم به حساب می‌آیند.
مسأله 904. اگر موقوف علیه در شبهۀ محصوره[3] معلوم نباشد[4] و وقف طوری اســـت که توزیـــع بر تمام موقوف علیه منظور نبوده، در صورتــی که عناوین احتمالــی قابل انطباق بر یکدیگر باشند؛ یعنی بتوان موردی را انتخاب کرد که شامل همۀ عناوین احتمالی بشود، در این صوت لازم است به همین کیفیّت عمل شود؛
مثال1. معلوم نیست درآمد مال وقفی، باید صرف «سادات» شود یا «ایتام»؛
مثال2. خانه‌ای معلوم نیست برای سکونت «طلّاب» وقف شده یا «فقرا»؛
در مثال اوّل، درآمد موقوفه به «سادات یتیم» داده می‌شود و در مثال دوّم، خانه در اختیار «طلّاب فقیر» قرار می‌گیرد.
مسأله 905. اگر موقوف علیه در شبهۀ محصوره معلوم نباشد[5] و وقف طوری است که توزیع بر تمام افراد موقوف علیه منظور بوده، در صورتی که عناوین احتمالی قابل انطباق بر یکدیگر باشند، مثلاً معلوم نیست درآمد مِلک وقفی باید بین «پسران» واقف توزیع شود یا «فرزندان فقیر» وی، با فرض اینکه واقف دو پسر و دو دختر داشته باشد که یکی از پسران و یکی از دختران فقیر است، نیمی از درآمد وقف به پسر فقیر داده شده و برای نصف دیگر در صورتی که امکان مصالحه وجود نداشته باشد، بین پسر دیگر و دختر فقیر «قرعه» انداخته می‌شود.[6]
مسأله 906. اگر موقوف علیه در شبهۀ محصوره معلوم نباشد، در صورتی که موارد احتمالی قابل انطباق بر یکدیگر نباشد، موقوف علیه با «قرعه» معلوم می‌شود؛ چه اینکه توزیع بر موقوف علیهم مقصود واقف باشد یا نه؛
مثال1. مالی وقف شده و معلوم نیست درآمدش باید صرف «مسجد الف» شود یا «مسجد ب».
مثال2. مکانی معلوم نیست برای برگزاری «مراسم روضه» وقف شده یا «درس».
مثال3. مالی وقف شده و معلوم نیست درآمدش باید به «طلّاب مشهدی» داده شود یا «طلّاب نجفی».
مثال4. مالی معلوم نیست بر «احمد» وقف شده یا «محمود».
در این موارد، موقوف علیه با قرعه معلوم می‌شود.[7]
البتّه در مورد اشخاص، در صورتی قرعه انداخته می‌شود که امکان مصالحه بین آنان وجود نداشته باشد.[8]
مسأله 907. اگر فرد مثلاً باغی را وقف کند که محصول آن توسط متولّی به موقوف علیه تملیک و واگذار شود، ولی موقوف علیه معلوم نباشد، در صورتی که موارد احتمالی غیر محصوره[9] باشد، متولّی می‌تواند مال را در هر یک از امور خیر مصرف کند و بنابر احتیاط واجب مصرفی را انتخاب کند که احتمال داده شود وقف بر آن صورت گرفته و این احتمال ضعیف‌تر از احتمال مصرف‌های دیگر نباشد.[10]‏
مسأله 908. اگر ملکی مثلاً‌ برای نیازمندان وقف شده، ولی نوع وقف آن معلوم نباشد[11] که وقف منفعت بوده تا اجاره داده شود و اجاره بها صرف نیازمندان شود یا وقف انتفاع بوده تا نیازمندان در آن ساکن شوند، در این مورد نوع وقف با قرعه معیّن می­شود.
همچنین، اگر ملکی وقف انتفاع برای طلّاب یا دانشجویان شده، ولی موضوع انتفاع معلوم نباشد[12] که برای امور آموزشی وقف شده یا برای اسکان و خوابگاه آنان، نوع وقف انتفاع، با قرعه مشخّص می­ شود.
شایان ذکر است، در هر دو مورد اگر احتمال یک نوع بیش از دیگری باشد، باید نسبت احتمال در قرعه لحاظ گردد[13].[14]

[1]. موقوف علیه بودن موارد دیگر از طریق شرعی - مانند آنچه در مسألۀ «935» ذکر می­شود - ثابت نشده باشد.
[2]. همان.
[3]. معنای شبهۀ محصوره از تعریف شبهۀ غیر محصوره که در صفحۀ «374»، پاورقی «3» ذکر شده است، فهمیده می‌شود.
[4]. مانند اینکه دسترسی به وقف‌نامه و کسانی که از جزئیات وقف مطّلع بوده­اند وجود نداشته باشد و سیرۀ مستمرّ متولّیان قبلی، در کیفیّت توزیع درآمدهای موقوفه نامعلوم باشد.
[5]. همان.
[6]. کیفیّت قرعه در جلد سوّم، فصل «شرکت»، مبحث «قسمت»، مسائل «779 و بعد از آن» ذکر شد.
[7]. اگر احتمال موقوف علیه بودن برخی بیش از بعضی دیگر باشد، باید نسبت احتمال در قرعه زدن مراعات شود؛ مثلاً اگر 80 درصد احتمال داده می‌شود مال بر «مسجد الف» وقف شده و احتمال موقوف علیه بودن «مسجد ب» 20 درصد باشد، 5 کاغذ قرعه در نظر گرفته می‌شود که یکی از آنها متعلّق به «مسجد ب» و چهار سهم دیگر مربوط به «مسجد الف» باشد؛ سپس، با قرعه یکی از آنها انتخاب می‌شود و این حکم در سایر موارد مشابه نیز جاری است.
[8]. در این مورد، به مسألۀ «882» رجوع شود.
[9]. یعنی موارد مشکوک آن ‌قدر زیاد باشد که اگر هر مورد در نظر گرفته شود، احتمال اینکه موقوف علیه، همان مورد باشد، احتمال اندکی است؛ طوری که آن احتمال عرفاً موهوم به شمار آید، مانند اینکه موارد احتمالی 100 مورد باشد.
[10]. شایان ذکر است، اگر کیفیّت وقف طوری بوده که موقوف علیه از همان ابتدا مالک منافع می‌گردد، مانند مورد «ج» از مسألۀ «770»، در این صورت منافع و محصول وقف، حکم مجهول المالک را دارد و در صورت مأیوس شدن از یافتن صاحبان آن باید - با اجازۀ حاکم شرع بنابر احتیاط واجب - صدقه داده شود؛ البتّه لازم است صدقه به مستحقّینی ادا گردد که احتمال موقوف علیه بودن آنان داده شود.
[11]. البتّه اگر متولّیان موقوفه در زمان­های قبل به کیفیّت خاصّی از موقوفه استفاده می­کرده­اند، سیرۀ آنان حجّت است و باید مطابق آن عمل ­شود.
[12]. همان.
[13]. کیفیّت قرعه در جلد سوّم، فصل «شرکت»، مبحث «قسمت»، مسائل «779 و بعد از آن» ذکر شد.
[14]. شایان ذکر است، حکم «ترتیبی» یا «تشریکی» بودن وقف در صورت شک، در مسألۀ «883» ذکر شد.
تغییر دادن عنوان موقوفه یا شرایط آن ← → اجارۀ مال وقفی نسبت به موقوف علیهم آینده
العربية فارسی اردو English Azərbaycan Türkçe Français