کتب فتوایی » توضیح المسائل جامع جلد (4)(چاپ 1403)
جستجو در:
احکام عقیقه ←
→ برخی از احکام مربوط به اولاد / انتساب شرعی فرزند به زن و شوهر
آداب و احکام مربوط به تولّد فرزند
مسأله 368. برخی از اموری که انجام آن پس از تولّد فرزند مستحب است عبارتند از:
1. شستن نوزاد بعد از تولّد، در صورتی که ایمن از ضرر باشد.
2. اذان گفتن در گوش راست و اقامه گفتن در گوش چپ نوزاد در روز تولّدش، قبل از آنکه بند نافش بیفتد.[1]
3. رساندن مقداری از آب فرات و تربت حضرت ابی عبداللّه الحسین سیّد الشهداء به کام نوزاد.
4. ولیمه دادن در روز تولّد نوزاد؛ البتّه تأخیر آن برای زمان کوتاه مانند چند روز، اشکال ندارد.
5. تراشیدن سر نوزاد در روز هفتم تولّد وی، در صورت ایمن بودن از ضرر و صدقه دادن طلا و نقره هم وزن موهای تراشیده شدۀ وی و مکروه است که قسمتی از سر را بتراشند و قسمت دیگری را باقی بگذارند.
6. «عقیقه» با توضیحی که در مسائل بعد ذکر میشود.
7. «خَتنه» با توضیحی که در مسائل بعد ذکر میشود.
8. انتخاب نام نیک برای نوزاد؛
مثلاً اگر پسر است با نامهای پیامبران به ویژه نام پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) یا ائمّۀ معصومین(علیهم السلام) یا نامهایی که مشتمل بر بندگی خداوند متعال باشد مانند عبداللّه و عبدالرّحمٰن نام‌گذاری نمایند؛ اگر دختر است، از نامهای زنان صالحه به ویژه حضرت فاطمه(علیها السلام) انتخاب نمایند و نام‌گذاری فرزند به اسم دشمنان اهل بیت(علیهم السلام) مکروه است.[2]
شایان ذکر است، در نام‌گذاری فرزند باید به دو نکته توجّه شود:
الف. نام گذاری فرزند به اسم ذات خداوند متعال «اللّه» و صفاتی که برای غیر خداوند متعال به کار نمیرود، مانند «رحمان» بدون ذکر کلمۀ «عبد» جایز نیست؛ بلکه نام‌گذاری فرزند به «إلٰه» بنابر احتیاط لازم ترک شود.[3]
ب. نام‌گذاری فرزند به صفاتی که غالباً برای خداوند متعال به کار میرود، طوری که اگر به صورت مطلق و بدون توضیح و نشانهای ذکر شود برداشت میشود که منظور از آن خداوند متعال میباشد مانند «رَبّ»، «خالق»، «رَزّاق» بدون ذکر کلمۀ «عبد»، بنابر احتیاط لازم جایز نیست.
٭ درادامه به ذکر چند روایت در «فضیلت انتخاب نام نیک» اشاره میشود:
از امام باقر (علیه السلام) روایت شده که فرمودند: «راستترین نامها نامی است که از بندگی خدا در آن باشد و برترین آنها اسامی پیامبران است».[4]
در حدیث است که امام کاظم(علیه السلام) فرمودند: «نخستین احسانی که مرد به فرزند خود میکند این است که نام نیکویی برایش انتخاب کند، پس هر یک از شما نامی نیکو بر فرزندش قرار دهد».[5]
از امیر المؤمنین(علیه السلام) روایت شده که فرمودند: «حقّ پدر بر فرزند آن است که اسم نیکو برایش انتخاب نماید و خوب تربیتش کند و به او قرآن بیاموزد».[6]
سلیمان جعفری از امام کاظم روایت میکند که آن حضرت فرمودند:
«در خانه ای که در آن اسم محمّد یا احمد یا علی یا حسن یا حسین یا جعفر یا طالب یا عبداللّه یا فاطمه (از بانوان) باشد، فقر و نیاز وارد نمیشود».[7]
در حدیث از جابر نقل شده که هنگامی که امام باقر خواستند سوار بر مرکب شده و به عیادت یکی از شیعیان بروند، فرمودند: «ای جابر تو نیز دنبال من بیا، جابر میگوید: من نیز به دنبال حضرت روانه شدم.
وقتی حضرت به در آن خانه رسید، کودکی درب منزل آمد، امام باقر(علیه السلام) به آن کودک فرمودند: اسم تو چیست؟
گفت: محمّد، امام(علیه السلام) پرسیدند: کنیهات چیست؟ گفت: علی (یعنی ابو علی). امام باقر(علیه السلام) فرمودند: تو به شدّت از شیطان دور شدهای؛
زیرا شیطان هنگامی که بشنود کسی دیگری را به این نام صدا میزند: ای «محمّد»، ای «علی»، ذوب میشود همان طور که مس ذوب شود و هنگامی که بشنود کسی دیگری را به نام یکی از دشمنان ما صدا میزند بلند شده و به وجد و طرب در می آید و مشغول به نیرنگ و گمراهی میشود».[8]
از امام صادق(علیه السلام) روایت شده که پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمودند: «کسی که صاحب چهار فرزند پسر شود و یکی از آنان را هم نام من قرار ندهد به من جفا کرده است».[9]
در حدیث است که رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمودند: «خانه ای که نام محمّد در آن باشد، خداوند متعال رزق و روزیشان را وسیع گرداند؛ پس اگر فرزندانتان را محمّد نام نهادید آنان را نزنید و دشنام ندهید».[10]
از امام رضا(علیه السلام) روایت شده که فرمودند: «خانهای که در آن نام محمّد باشد، اهل آن خانه بامداد و شامگاهشان توأم با خیر و برکت خواهد بود».[11]
در حدیث است که مردی را در روز قیامت میآورند و نامش محمّد است. خدواند متعال خطاب به وی میفرماید: «از من حیا نکردی و مرا معصیت کردی در حالی که همنام حبیب من رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) بودی و من امروز حیا دارم تو را عذاب کنم در حالی که همنام حبیب من هستی».[12]
ابوهارون میگوید: من در مدینه معمولاً همنشین امام صادق (علیه السلام) بودم، مدّتی خدمت حضرت نرسیدم و بعد از چند روز دوباره محضر امام صادق(علیه السلام) رفتم. حضرت(علیه السلام) فرمودند: «ای ابا هارون چند روز است که تو را ندیدم؟ عرض کردم: صاحب پسری شدهام، حضرت(علیه السلام) فرمودند: مبارک باشد، چه اسمی برایش گذاشتهای؟ عرض کردم: نامش را محمّد گذارده ام.
حضرت امام صادق(علیه السلام) با گونۀ مبارک به سمت زمین خم شدند و میگفتند: محمّد محمّد محمّد تا جایی که نزدیک بود گونۀ مبارک حضرت به زمین برسد. سپس فرمودند: جان خودم و اولادم و اهلم و پدر و مادرم و تمام اهل زمین به فدای رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم).
به این بچّه ناسزا نگویی و او را نزنی و به او بدی نکنی. سپس فرمودند: در زمین خانهای نیست که اسم محمّد در آن باشد مگر اینکه آن خانه در هر روزی تقدیس میشود...».[13]
مسأله 369. شایسته است مؤمن وقتی مژدۀ ولادت فرزندش به وی داده میشود از اینکه او پسر است یا دختر سؤال نکند، بلکه از سلامتی و کامل بودن خلقتش بپرسد و اگر وی را سالم یافت حمد خداوند متعال را کرده و بگوید:[14]«الحَمْدُ لِلهِ الّذیٖ لَمْ یَخْلُقْ مِنّی خَلْقاً مُشَوَّهاً»[15] و اگر بعداً دانست که پسر است، شکر خداوند متعال را بر نعمتش به جای آورد و اگر دانست دختر است از انتخاب خداوند متعال برایش ناراحت نشود و در حدیث است که دختران «حسنات» و پسران «نعمت» هستند و به حسنات پاداش داده میشود و از نعمت سؤال میشود.[16]
1. شستن نوزاد بعد از تولّد، در صورتی که ایمن از ضرر باشد.
2. اذان گفتن در گوش راست و اقامه گفتن در گوش چپ نوزاد در روز تولّدش، قبل از آنکه بند نافش بیفتد.[1]
3. رساندن مقداری از آب فرات و تربت حضرت ابی عبداللّه الحسین سیّد الشهداء به کام نوزاد.
4. ولیمه دادن در روز تولّد نوزاد؛ البتّه تأخیر آن برای زمان کوتاه مانند چند روز، اشکال ندارد.
5. تراشیدن سر نوزاد در روز هفتم تولّد وی، در صورت ایمن بودن از ضرر و صدقه دادن طلا و نقره هم وزن موهای تراشیده شدۀ وی و مکروه است که قسمتی از سر را بتراشند و قسمت دیگری را باقی بگذارند.
6. «عقیقه» با توضیحی که در مسائل بعد ذکر میشود.
7. «خَتنه» با توضیحی که در مسائل بعد ذکر میشود.
8. انتخاب نام نیک برای نوزاد؛
مثلاً اگر پسر است با نامهای پیامبران به ویژه نام پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) یا ائمّۀ معصومین(علیهم السلام) یا نامهایی که مشتمل بر بندگی خداوند متعال باشد مانند عبداللّه و عبدالرّحمٰن نام‌گذاری نمایند؛ اگر دختر است، از نامهای زنان صالحه به ویژه حضرت فاطمه(علیها السلام) انتخاب نمایند و نام‌گذاری فرزند به اسم دشمنان اهل بیت(علیهم السلام) مکروه است.[2]
شایان ذکر است، در نام‌گذاری فرزند باید به دو نکته توجّه شود:
الف. نام گذاری فرزند به اسم ذات خداوند متعال «اللّه» و صفاتی که برای غیر خداوند متعال به کار نمیرود، مانند «رحمان» بدون ذکر کلمۀ «عبد» جایز نیست؛ بلکه نام‌گذاری فرزند به «إلٰه» بنابر احتیاط لازم ترک شود.[3]
ب. نام‌گذاری فرزند به صفاتی که غالباً برای خداوند متعال به کار میرود، طوری که اگر به صورت مطلق و بدون توضیح و نشانهای ذکر شود برداشت میشود که منظور از آن خداوند متعال میباشد مانند «رَبّ»، «خالق»، «رَزّاق» بدون ذکر کلمۀ «عبد»، بنابر احتیاط لازم جایز نیست.
٭ درادامه به ذکر چند روایت در «فضیلت انتخاب نام نیک» اشاره میشود:
از امام باقر (علیه السلام) روایت شده که فرمودند: «راستترین نامها نامی است که از بندگی خدا در آن باشد و برترین آنها اسامی پیامبران است».[4]
در حدیث است که امام کاظم(علیه السلام) فرمودند: «نخستین احسانی که مرد به فرزند خود میکند این است که نام نیکویی برایش انتخاب کند، پس هر یک از شما نامی نیکو بر فرزندش قرار دهد».[5]
از امیر المؤمنین(علیه السلام) روایت شده که فرمودند: «حقّ پدر بر فرزند آن است که اسم نیکو برایش انتخاب نماید و خوب تربیتش کند و به او قرآن بیاموزد».[6]
سلیمان جعفری از امام کاظم روایت میکند که آن حضرت فرمودند:
«در خانه ای که در آن اسم محمّد یا احمد یا علی یا حسن یا حسین یا جعفر یا طالب یا عبداللّه یا فاطمه (از بانوان) باشد، فقر و نیاز وارد نمیشود».[7]
در حدیث از جابر نقل شده که هنگامی که امام باقر خواستند سوار بر مرکب شده و به عیادت یکی از شیعیان بروند، فرمودند: «ای جابر تو نیز دنبال من بیا، جابر میگوید: من نیز به دنبال حضرت روانه شدم.
وقتی حضرت به در آن خانه رسید، کودکی درب منزل آمد، امام باقر(علیه السلام) به آن کودک فرمودند: اسم تو چیست؟
گفت: محمّد، امام(علیه السلام) پرسیدند: کنیهات چیست؟ گفت: علی (یعنی ابو علی). امام باقر(علیه السلام) فرمودند: تو به شدّت از شیطان دور شدهای؛
زیرا شیطان هنگامی که بشنود کسی دیگری را به این نام صدا میزند: ای «محمّد»، ای «علی»، ذوب میشود همان طور که مس ذوب شود و هنگامی که بشنود کسی دیگری را به نام یکی از دشمنان ما صدا میزند بلند شده و به وجد و طرب در می آید و مشغول به نیرنگ و گمراهی میشود».[8]
از امام صادق(علیه السلام) روایت شده که پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمودند: «کسی که صاحب چهار فرزند پسر شود و یکی از آنان را هم نام من قرار ندهد به من جفا کرده است».[9]
در حدیث است که رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمودند: «خانه ای که نام محمّد در آن باشد، خداوند متعال رزق و روزیشان را وسیع گرداند؛ پس اگر فرزندانتان را محمّد نام نهادید آنان را نزنید و دشنام ندهید».[10]
از امام رضا(علیه السلام) روایت شده که فرمودند: «خانهای که در آن نام محمّد باشد، اهل آن خانه بامداد و شامگاهشان توأم با خیر و برکت خواهد بود».[11]
در حدیث است که مردی را در روز قیامت میآورند و نامش محمّد است. خدواند متعال خطاب به وی میفرماید: «از من حیا نکردی و مرا معصیت کردی در حالی که همنام حبیب من رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) بودی و من امروز حیا دارم تو را عذاب کنم در حالی که همنام حبیب من هستی».[12]
ابوهارون میگوید: من در مدینه معمولاً همنشین امام صادق (علیه السلام) بودم، مدّتی خدمت حضرت نرسیدم و بعد از چند روز دوباره محضر امام صادق(علیه السلام) رفتم. حضرت(علیه السلام) فرمودند: «ای ابا هارون چند روز است که تو را ندیدم؟ عرض کردم: صاحب پسری شدهام، حضرت(علیه السلام) فرمودند: مبارک باشد، چه اسمی برایش گذاشتهای؟ عرض کردم: نامش را محمّد گذارده ام.
حضرت امام صادق(علیه السلام) با گونۀ مبارک به سمت زمین خم شدند و میگفتند: محمّد محمّد محمّد تا جایی که نزدیک بود گونۀ مبارک حضرت به زمین برسد. سپس فرمودند: جان خودم و اولادم و اهلم و پدر و مادرم و تمام اهل زمین به فدای رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم).
به این بچّه ناسزا نگویی و او را نزنی و به او بدی نکنی. سپس فرمودند: در زمین خانهای نیست که اسم محمّد در آن باشد مگر اینکه آن خانه در هر روزی تقدیس میشود...».[13]
مسأله 369. شایسته است مؤمن وقتی مژدۀ ولادت فرزندش به وی داده میشود از اینکه او پسر است یا دختر سؤال نکند، بلکه از سلامتی و کامل بودن خلقتش بپرسد و اگر وی را سالم یافت حمد خداوند متعال را کرده و بگوید:[14]«الحَمْدُ لِلهِ الّذیٖ لَمْ یَخْلُقْ مِنّی خَلْقاً مُشَوَّهاً»[15] و اگر بعداً دانست که پسر است، شکر خداوند متعال را بر نعمتش به جای آورد و اگر دانست دختر است از انتخاب خداوند متعال برایش ناراحت نشود و در حدیث است که دختران «حسنات» و پسران «نعمت» هستند و به حسنات پاداش داده میشود و از نعمت سؤال میشود.[16]
[1]. نیز در گوش نوزاد رجاءً بعد از اذان، سورۀ مبارکۀ حمد و آیة الکرسی و آیات21 تا 24 سورۀ حشر و سوره‌های اخلاص و فلق و ناس خوانده شود؛ مرآة الکمال، ج1، الفصل الأول فی آداب الولادة، ص26؛ مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج15، ابواب احکام الأولاد، باب 26، ص137، ح1.
[2]. مراد از آن، اسمائی است که به مرور زمان به نام دشمنان اهل بیت(علیهم السلام) معروف شده، طوری که وقتی آن اسامی بدون توضیح یا نشانهای ذکر میشوند، برداشت میشود که منظور از آن، نام آن دشمنان میباشد (به عبارتی هنگام اطلاق، انصراف به آنان داشته و به ذهن تبادر کند).
[3]. نام‌گذاری فرزند به «إلٰهه» اشکال ندارد.
[4]. فروع کافی، ج6، باب الأسماء و الکُنیٰ، ص18، ح1.
[5]. همان، ح3.
[6]. نهج البلاغه، حکمت 399.
[7]. فروع کافی، ج6، باب الأسماء و الکُنیٰ، ص19، ح8.
[8]. همان، ص20، ح12.
[9]. همان، ص19، ح6؛ و در روایت دیگری به جای چهار فرزند، سه فرزند پسر ذکر شده است؛ وسائل الشیعه، ج21، ابواب احکام الأولاد، باب24، ص394، ح5.
[10]. مجموعة ورام، ج1، ص32.
[11]. وسائل الشیعه، ج21، ابواب احکام الأولاد، باب24، ص394، ح6.
[12]. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج15، ابواب احکام الأولاد، باب16، ص130، ح4.
[13]. فروع کافی، ج6، باب نوادر، ص39، ح2.
[14]. ستایش خداوندی را که از من، انسانی را که بدقیافه و زشت (نامتناسب و ناقص الخلقه) است، نیافرید.
البتّه اگر هم خداوند حکیم به وی فرزندی ناقص الخلقه عطا فرمود، آن را امتحان الهی دانسته و صبر پیشه کند و زبان به شکوه در پیشگاه ربوبی نگشاید.
[15]. وسائل الشیعه، ج21، ابواب احکام الأولاد، باب37، ص412، ح1.
[16]. فروع کافی، ج6، باب فضل البنات، ص6، ح8.