مسأله 1527. اگر ارزش مالی که غصب شده، بر اثر کاری که غاصب نسبت به آن انجام داده، بیشتر شود، سه صورت دارد:
الف. زیاد شدن ارزش مال، بر اثر تغییری باشد که غاصب در آن ایجاد کرده، بدون آنکه شیء دیگری را در آن به کار برده باشد، مثل اینکه گندم غصبی را آرد کند یا با کاموای غصبی لباس ببافد، یا با طلای غصبی گوشواره بسازد.
ب. زیاد شدن ارزش مال، بر اثر شیئی باشد که غاصب در آن به کار برده است، مثل اینکه در زمین غصبی، نهالی بکارد یا ساختمانی بنا کند.
ج. زیاد شدن ارزش مال، بر اثر شیئی باشد که غاصب آن را با مال غصب شده آمیخته است، مثل اینکه لباس یا وسیلۀ غصبی را رنگ نماید؛
احکام مربوط به هر یک از این اقسام، در مسائل بعد ذکر می­شود.
مسأله 1528. اگر مال غصب شده از مورد اوّل در مسألۀ قبل باشد، ‌مثلاً فرد با طلایی که غصب کرده، گوشواره بسازد، دو صورت دارد:
الف. صاحب مال بگوید: «مال را به همین صورت پس بده»؛ در این صورت، باید مال را به همان صورت بدهد و نمی‏تواند برای زحمتی که کشیده، اجرت بگیرد و نیز حقّ ندارد بدون اجازۀ مالک آن را به صورت اوّلش در آورد؛
ولی اگر غاصب بدون اجازۀ مالک آن را مانند صورت اولیّه یا به شکل دیگری در آورد، ضامن بودن وی نسبت به تفاوت قیمت بین دو حالت محلّ اشکال است و مراعات مقتضای احتیاط در این مورد ترک نشود.
ب. صاحب مال بگوید: «باید آن را به صورت اوّل در آوری»؛ در این صورت، چنانچه وی از این درخواست هدفی داشته باشد، لازم است غاصب آن را به صورت اوّلش در آورد و در این فرض، وی ضامن قیمت هیأت یا صنعتی که در آن بکار برده، نیست؛
ولی چنانچه قیمت آن شیء به واسطۀ تبدیل آن به حالت اوّل، از قیمت اوّلیّه‌اش کمتر شود، غاصب باید تفاوت آن را به صاحبش بپردازد.
مسأله 1529. اگر مال غصب شده از مورد «ب» در مسألۀ «1527» باشد، مثلاً غاصب در زمینی که غصب کرده درخت بکارد، درخت و میوۀ آن مال خود اوست و چنانچه صاحب زمین راضی نباشد که درخت در زمین او بماند - چه مجّانی و چه با پرداخت اجرت آن - کسی که غصب کرده باید فوراً درخت خود را هرچند ضرر نماید از زمین بکند.
علاوه بر آن، باید اجارۀ زمین را[1] در مدّت غصب به صاحب زمین بپردازد و خرابی‌هایی که در زمین پدید آمده را درست کند، مثلاً جای درخت­ها را پر نماید و اگر به سبب اینها قیمت زمین از اوّلش کمتر شود، باید تفاوت آن را هم به مالکش بپردازد.
شایان ذکر است، غاصب نمی­تواند صاحب زمین را ملزم کند که زمین را به او بفروشد یا اجاره بدهد، همچنان که صاحب زمین نیز نمی‏تواند غاصب را به فروش درخت به وی ملزم نماید.
مسأله 1530. اگر در مسأله قبل صاحب زمین راضی شود که مثلاً درخت در زمین او بماند، بر غاصب لازم نیست درخت را بکند؛ ولی باید اجارۀ آن زمین را[2] از وقتی که غصب کرده تا وقتی که صاحب زمین راضی شده به وی بپردازد.
شایان ذکر است، اگر صاحب زمین نسبت به ادامۀ بقای درخت در زمین، به‌طور مجّانی راضی باشد، بر غاصب پرداخت اجاره‌بها لازم نیست و اگر رضایت مالک منوط به انعقاد قرارداد اجاره یا پرداخت اجرت المثل بابت بقای درخت در زمین باشد، غاصب باید حسب توافق با مالک عمل نماید.
مسأله 1531. اگر مال غصب شده از مورد «ج» در مسألۀ «1527» باشد، مثلاً پارچه­ای را که غصب کرده رنگ کند، چنانچه رنگ به کار رفته در آن جِرم نداشته باشد - همان طور که غالباً در رنگ کردن لباس و پارچه این چنین است - باید پارچه را به همان صورت باز گرداند و حقّ دریافت اجرت رنگرزی یا هزینۀ خودِ رنگ را ندارد.
شایان ذکر است، در این صورت غاصب بدون رضایت مالک، حقّ از بین بردن رنگ پارچه را ندارد، ولی مالک می­تواند به جهت هدفی که در نظر دارد وی را به پاک کردن رنگ ملزم نماید و اگر بر اثر آن، آسیبی به پارچه وارد شود، باید خسارت آن را به مالک بپردازد و چنانچه بر اثر رنگ کردن، قیمت پارچه کاهش یافته باشد، غاصب باید افت قیمت آن (أرش) را به مالک بپردازد.