کتب فتوایی » توضیح المسائل جامع جلد (3) (چاپ 1403)
جستجو در:
راه بسته (کوچه‌های بن‌بست) ←
→ راه‌ها، کوچه‌ها و خیابان‌ها
راه‌های باز
مسأله 1371. «راه باز» راهی است که ممرّ ورودی و خروجی دارد[1] و بن‌بست نمی‌باشد؛ مانند بسیاری از خیابان‌ها و کوچه‌های عمومی.
مسأله 1372. «راه باز» - که عمومی و مشترک بین مردم میباشد - بر اثر یکی از موراد زیر به وجود می‌آید:
الف. مردم یا وسایل نقلیّه و مانند آن در زمین موات رفت و آمد و تردّد زیاد داشته باشند؛ مانند جادّه‌هایی که در بیابان‌ها و صحراها و مناطق بیرون از شهرها از این طریق پدید می‌آید و شهر یا روستا یا منطقه‌ای را به شهر یا روستا یا منطقۀ دیگر وصل می‌کند.
ب. فردی زمین خود را به عنوان راه دائمی برای رفت و آمد عموم مردم قرار دهد. در این صورت، خود او نیز پس از این کار نمی‌تواند رجوع کرده و راه را به ملک خود برگرداند.
ج. فرد یا جهتی[2] مسیری را در زمین موات، معیّن کرده و آن را راه عموم مردم قرار دهد.
د.عدّه‌ای زمین موات را جهت احداث بناء (خانه و... ) احیاء کنند و بین خانه‌ها مسیرهایی که دارای ورودی و خروجی است، برای رفت و آمد مردم باز بگذارند، طوری که مردم از طرفی وارد و از طرفی خارج شوند تا به جادّۀ عمومی دیگر یا به زمین موات برسند.
مسأله 1373. «راه‌های باز» از مشترکات محسوب شده و تمام مردم در استفاده از آن برابر می‌باشند و کسی حقّ ندارد در زمین آن تصرّفاتی مانند ساخت دیوار یا حفر چاه آب یا ایجاد نهر یا کاشت درخت یا نصب دکّه انجام دهد، هرچند احداث آنها ضرری برای عابرین نداشته باشد.[3]
مسأله 1374. هر کسی می‌تواند در راه‌های باز، آنچه را که عرفاً جزء مُکمِّلات و مُحسِّنات راه‌ها و معابر عمومی شمرده شده و ضرری برای رفت و آمد در آنها به وجود نمی‌آورد، ایجاد و احداث نماید؛ مانند احداث جوی، جهت عبور آب باران و فاضلاب یا نصب ظروف مخصوص جمع‌آوری زباله و نصب ستون‌های چراغ برق و پل هوایی برای عبور عابرین از عرض خیابان‌های وسیع یا نصب سایبان یا کاشتن درختان و یا سایر امکانات رفاهی در اماکن مناسب برای هر یک از آنها، که وجود آن به مصلحت عابرین میباشد.[4]
مسأله 1375. کسانی که ملک آنان در حاشیۀ خیابان یا کوچه‌های غیر بن‌بست قرار دارد، با دو شرط می‌توانند از فضای خیابان یا کوچه جهت ایجاد بالکن و مانند آن استفاده کنند:
الف. به هیچ وجه، مضرّ به حال عابرین نباشد؛
ب. موجب تصرّف در ملک دیگران - بدون رضایت صاحب آن - نباشد؛
البتّه اگر این امر موجب اشراف بر ملک همسایگان باشد، محلّ اشکال است و رعایت مقتضای احتیاط در این مورد ترک نشود.
مسأله 1376. هر کسی می‌تواند از ملک خود، درِ ورودی جدید یا پنجره به سوی خیابان و راه‌های غیر بن‌بست باز کند و نیز استفاده از فضای چنین راه‌هایی برای نصب ناودان، دودکش، یا احداث بالکن، سقف[5] و زیرزمین و مانند آن - چنانچه از استحکام کافی برخوردار بوده، طوری که از خراب شدن در امان باشد - جایز است؛ البتّه، باید مراعات شود که ضرری به رفت و آمد کنندگان وارد نشود، هرچند این ضرر، در حدّ تاریک شدن محلّ عبور و مرور باشد.[6]
مسأله 1377. هر کسی می‌تواند از خیابان‌ها و راه‌ها و کوچه‌های غیر بن‌بست تا حدّی که مضرّ به حال رفت و آمد کنندگان (مانند سدّ معبر یا ایجاد مزاحمت برای آنان) نباشد، برای کارهایی مانند نشستن، خوابیدن، نماز خواندن، خرید و فروش و... استفاده کند و هیچ‌کس حقّ ندارد دیگران را از این امور باز دارد.
مسأله 1378. اگر کسی که برای حرفه و معامله و مانند آن در قسمتی از راه (راه باز غیر بن‌بست) نشسته، در حالی از جای خود برخیزد که غرض وی از آن کار هنوز باقی است و وی قصد بازگشت به آن محل را دارد، چنانچه علامتی مانند کالا یا بساط یا شیء دیگری در آنجا قرار دهد، فرد دیگر حقّ اشغال جای او را ندارد؛ البتّه، اگر چنین شیئی در محلّ حضور وی به جا نمانده باشد، اشغال جای او در همان روز بنابر احتیاط واجب جایز نیست؛ امّا در روزهای بعد اشکال ندارد.
مسأله 1379. اگر کسی برای معامله و مانند آن - بهگونهای که مزاحم رفت و آمد کنندگان نیست - در قسمتی از راه نشسته باشد، دیگران حقّ ندارند در اطراف او تا محدوده‌ای که عرفاً برای قرار دادن کالا و ایستادن مشتریانش به آن نیاز دارد مزاحمت ایجاد کنند؛ بلکه نباید در قسمتهای دیگر راه بهگونهای بنشینند که مشتریان نتوانند کالایش را ببینند یا مانع رسیدن افراد به محلّ وی گردند.
مسأله 1380. کسی که برای معامله و مانند آن در قسمتی از راه نشسته، می‌تواند طوری که مزاحم رفت و آمد کنندگان نباشد، برای محلّ نشستن خود سایبانی از حصیر، پارچه و مانند آن قرار دهد؛ ولی بناء کردن چیزهایی مثل دکّه[7] و مانند آن جایز نیست.
مسأله 1381. اگر راه عمومی (غیر بن‌بست) در بین دو یا چند ملک واقع شده باشد - حتّی اگر آن راه برای عبور عابرین ضیق باشد - توسعه دادن راه بر صاحبان ملک‌ها واجب نیست، هرچند در صورت امکان کار پسندیدهای میباشد.
مسأله 1372. «راه باز» - که عمومی و مشترک بین مردم میباشد - بر اثر یکی از موراد زیر به وجود می‌آید:
الف. مردم یا وسایل نقلیّه و مانند آن در زمین موات رفت و آمد و تردّد زیاد داشته باشند؛ مانند جادّه‌هایی که در بیابان‌ها و صحراها و مناطق بیرون از شهرها از این طریق پدید می‌آید و شهر یا روستا یا منطقه‌ای را به شهر یا روستا یا منطقۀ دیگر وصل می‌کند.
ب. فردی زمین خود را به عنوان راه دائمی برای رفت و آمد عموم مردم قرار دهد. در این صورت، خود او نیز پس از این کار نمی‌تواند رجوع کرده و راه را به ملک خود برگرداند.
ج. فرد یا جهتی[2] مسیری را در زمین موات، معیّن کرده و آن را راه عموم مردم قرار دهد.
د.عدّه‌ای زمین موات را جهت احداث بناء (خانه و... ) احیاء کنند و بین خانه‌ها مسیرهایی که دارای ورودی و خروجی است، برای رفت و آمد مردم باز بگذارند، طوری که مردم از طرفی وارد و از طرفی خارج شوند تا به جادّۀ عمومی دیگر یا به زمین موات برسند.
مسأله 1373. «راه‌های باز» از مشترکات محسوب شده و تمام مردم در استفاده از آن برابر می‌باشند و کسی حقّ ندارد در زمین آن تصرّفاتی مانند ساخت دیوار یا حفر چاه آب یا ایجاد نهر یا کاشت درخت یا نصب دکّه انجام دهد، هرچند احداث آنها ضرری برای عابرین نداشته باشد.[3]
مسأله 1374. هر کسی می‌تواند در راه‌های باز، آنچه را که عرفاً جزء مُکمِّلات و مُحسِّنات راه‌ها و معابر عمومی شمرده شده و ضرری برای رفت و آمد در آنها به وجود نمی‌آورد، ایجاد و احداث نماید؛ مانند احداث جوی، جهت عبور آب باران و فاضلاب یا نصب ظروف مخصوص جمع‌آوری زباله و نصب ستون‌های چراغ برق و پل هوایی برای عبور عابرین از عرض خیابان‌های وسیع یا نصب سایبان یا کاشتن درختان و یا سایر امکانات رفاهی در اماکن مناسب برای هر یک از آنها، که وجود آن به مصلحت عابرین میباشد.[4]
مسأله 1375. کسانی که ملک آنان در حاشیۀ خیابان یا کوچه‌های غیر بن‌بست قرار دارد، با دو شرط می‌توانند از فضای خیابان یا کوچه جهت ایجاد بالکن و مانند آن استفاده کنند:
الف. به هیچ وجه، مضرّ به حال عابرین نباشد؛
ب. موجب تصرّف در ملک دیگران - بدون رضایت صاحب آن - نباشد؛
البتّه اگر این امر موجب اشراف بر ملک همسایگان باشد، محلّ اشکال است و رعایت مقتضای احتیاط در این مورد ترک نشود.
مسأله 1376. هر کسی می‌تواند از ملک خود، درِ ورودی جدید یا پنجره به سوی خیابان و راه‌های غیر بن‌بست باز کند و نیز استفاده از فضای چنین راه‌هایی برای نصب ناودان، دودکش، یا احداث بالکن، سقف[5] و زیرزمین و مانند آن - چنانچه از استحکام کافی برخوردار بوده، طوری که از خراب شدن در امان باشد - جایز است؛ البتّه، باید مراعات شود که ضرری به رفت و آمد کنندگان وارد نشود، هرچند این ضرر، در حدّ تاریک شدن محلّ عبور و مرور باشد.[6]
مسأله 1377. هر کسی می‌تواند از خیابان‌ها و راه‌ها و کوچه‌های غیر بن‌بست تا حدّی که مضرّ به حال رفت و آمد کنندگان (مانند سدّ معبر یا ایجاد مزاحمت برای آنان) نباشد، برای کارهایی مانند نشستن، خوابیدن، نماز خواندن، خرید و فروش و... استفاده کند و هیچ‌کس حقّ ندارد دیگران را از این امور باز دارد.
مسأله 1378. اگر کسی که برای حرفه و معامله و مانند آن در قسمتی از راه (راه باز غیر بن‌بست) نشسته، در حالی از جای خود برخیزد که غرض وی از آن کار هنوز باقی است و وی قصد بازگشت به آن محل را دارد، چنانچه علامتی مانند کالا یا بساط یا شیء دیگری در آنجا قرار دهد، فرد دیگر حقّ اشغال جای او را ندارد؛ البتّه، اگر چنین شیئی در محلّ حضور وی به جا نمانده باشد، اشغال جای او در همان روز بنابر احتیاط واجب جایز نیست؛ امّا در روزهای بعد اشکال ندارد.
مسأله 1379. اگر کسی برای معامله و مانند آن - بهگونهای که مزاحم رفت و آمد کنندگان نیست - در قسمتی از راه نشسته باشد، دیگران حقّ ندارند در اطراف او تا محدوده‌ای که عرفاً برای قرار دادن کالا و ایستادن مشتریانش به آن نیاز دارد مزاحمت ایجاد کنند؛ بلکه نباید در قسمتهای دیگر راه بهگونهای بنشینند که مشتریان نتوانند کالایش را ببینند یا مانع رسیدن افراد به محلّ وی گردند.
مسأله 1380. کسی که برای معامله و مانند آن در قسمتی از راه نشسته، می‌تواند طوری که مزاحم رفت و آمد کنندگان نباشد، برای محلّ نشستن خود سایبانی از حصیر، پارچه و مانند آن قرار دهد؛ ولی بناء کردن چیزهایی مثل دکّه[7] و مانند آن جایز نیست.
مسأله 1381. اگر راه عمومی (غیر بن‌بست) در بین دو یا چند ملک واقع شده باشد - حتّی اگر آن راه برای عبور عابرین ضیق باشد - توسعه دادن راه بر صاحبان ملک‌ها واجب نیست، هرچند در صورت امکان کار پسندیدهای میباشد.
[1]. البتّه منظور، ورود و خروج افراد است و برای صدق عنوان «راه باز» لازم نیست به گونهای باشد که وسایل نقلیّه بتوانند از آنجا عبور کنند.
[2]. مانند نهاد یا مؤسّسهای که مجاز به انجام این کار است.
[3]. مگر آنکه از مواردی باشد که در مسألۀ بعد ذکر می‌شود.
[4]. البتّه در این مسأله و مسائل بعد، اگر حسب مصالح عامّه و لحاظ موازین شرعی، قانون و مقرّراتی باشد، مخالفت با آن مورد رخصت نیست.
[5]. البتّه اگر بخواهد طرف دیگر سقف را روی دیوار شخص دیگری قرار دهد یا در فضای ملک وی تصرّف نماید، باید با اجازۀ او باشد.
[6]. در صورتی که اقدام فرد در امور مذکور، از جهتی مضرّ و از جهتی مفید باشد، باید به ولیّ امر مراجعه شود تا مورد مناسب‌تر را انتخاب کند.
[7]. مانند باجه‌ها و سکّوهایی که جهت انجام معاملات در محلّی بناء می‌شود.