کتب فتوایی » توضیح المسائل جامع جلد (3) (چاپ 1403)
جستجو در:
تصرّف در مال مشترک ←
→ شرکت / تعریف و اقسام شرکت
شرکت به معنای اوّل / موارد محقّق شدن شراکت
مسأله 716. شرکت به معنای اوّل، در موارد ذیل محقّق میشود:
الف. در «عین مال»؛ مانند شرکت در خانه، زمین، مغازه، ماشین، اثاث منزل، لوازم کار، کالا و... به‌طور مشاع؛[1]
ب. در «منفعت»؛ مانند شرکت در منفعت خانه یا مغازه به‌طور مشاع؛
ج. در «حقّ»؛ مانند شرکت در سرقفلی مغازه یا حقّ تحجیر[2] به‌طور مشاع؛
د. در «دَین»؛ مانند شرکت دو نفر در طلبی که از دیگری دارند به‌طور مشاع.
مسأله 717. شرکت در هر یک از مواردی که در مسألۀ قبل ذکر شد، با دو سبب ذیل ایجاد میشود:
الف. «ارث»؛
ب. انجام «معاملۀ شرعی»؛ مانند موارد ذیل:
- دو نفر مالی را در یک معامله خریداری نمایند (شرکت در عین)؛
- دو نفر خانه‌ای را با یک قرارداد اجاره کنند (شرکت در منفعت)؛
- سرقفلی مغازه‌ای با یک مصالحه، به دو نفر منتقل شود (شرکت در حقّ)؛
- دو نفر مال مشترک خود را به دیگری قرض دهند (شرکت در دین).
مسأله 718. شرکت در «عین»، علاوه بر دو سببی که در مسألۀ قبل ذکر شد، با سه سبب دیگر نیز ایجاد میشود:
الف. احیاء (آباد کردن)؛ مانند آنکه دو نفر چاهی را حفر کنند یا نهر آب یا قناتی احداث نمایند که با این کار در چاه، نهر یا قنات، شریک می‌شوند.[3]
ب. حِیازت؛ مانند آنکه دو نفر، حیوان وحشی یا ماهی را با هم صید کنند.[4]
ج. مخلوط شدن مال دو یا چند نفر با هم (امتزاج).
مسأله 719. مخلوط شدن مال دو یا چند نفر صورت‌های مختلفی دارد که برخی از آنها موجب شراکت افراد در مال مخلوط شده میشود؛
مانند مخلوط شدن مقداری شیر از یک نفر با مقداری شیر از فرد دیگر، روغن زیتون از یک نفر با روغن زیتون از دیگری یا مقداری آرد از یک نفر با مقداری آرد از فرد دیگر؛ که در این موارد، آن دو نفر در شیرها یا روغن زیتونها یا آردهای مخلوط شده، شریک می‌شوند؛[5] چه اینکه مخلوط شدن، اختیاری باشد یا بدون اختیار.
امّا مخلوط شدن بادامهای یک نفر با بادامهای فرد دیگر، گردوهای یک نفر با گردوهای فرد دیگر، یا سیبهای یک نفر با سیبهای فرد دیگر، یا گندمهای یک نفر با جوها یا گندمهای فرد دیگر یا پولهای یک نفر با پولهای فرد دیگر، موجب حصول اشاعه و شرکت نمیگردد و احکام مال مشاع در مورد آنها جاری نمیشود.[6]
الف. در «عین مال»؛ مانند شرکت در خانه، زمین، مغازه، ماشین، اثاث منزل، لوازم کار، کالا و... به‌طور مشاع؛[1]
ب. در «منفعت»؛ مانند شرکت در منفعت خانه یا مغازه به‌طور مشاع؛
ج. در «حقّ»؛ مانند شرکت در سرقفلی مغازه یا حقّ تحجیر[2] به‌طور مشاع؛
د. در «دَین»؛ مانند شرکت دو نفر در طلبی که از دیگری دارند به‌طور مشاع.
مسأله 717. شرکت در هر یک از مواردی که در مسألۀ قبل ذکر شد، با دو سبب ذیل ایجاد میشود:
الف. «ارث»؛
ب. انجام «معاملۀ شرعی»؛ مانند موارد ذیل:
- دو نفر مالی را در یک معامله خریداری نمایند (شرکت در عین)؛
- دو نفر خانه‌ای را با یک قرارداد اجاره کنند (شرکت در منفعت)؛
- سرقفلی مغازه‌ای با یک مصالحه، به دو نفر منتقل شود (شرکت در حقّ)؛
- دو نفر مال مشترک خود را به دیگری قرض دهند (شرکت در دین).
مسأله 718. شرکت در «عین»، علاوه بر دو سببی که در مسألۀ قبل ذکر شد، با سه سبب دیگر نیز ایجاد میشود:
الف. احیاء (آباد کردن)؛ مانند آنکه دو نفر چاهی را حفر کنند یا نهر آب یا قناتی احداث نمایند که با این کار در چاه، نهر یا قنات، شریک می‌شوند.[3]
ب. حِیازت؛ مانند آنکه دو نفر، حیوان وحشی یا ماهی را با هم صید کنند.[4]
ج. مخلوط شدن مال دو یا چند نفر با هم (امتزاج).
مسأله 719. مخلوط شدن مال دو یا چند نفر صورت‌های مختلفی دارد که برخی از آنها موجب شراکت افراد در مال مخلوط شده میشود؛
مانند مخلوط شدن مقداری شیر از یک نفر با مقداری شیر از فرد دیگر، روغن زیتون از یک نفر با روغن زیتون از دیگری یا مقداری آرد از یک نفر با مقداری آرد از فرد دیگر؛ که در این موارد، آن دو نفر در شیرها یا روغن زیتونها یا آردهای مخلوط شده، شریک می‌شوند؛[5] چه اینکه مخلوط شدن، اختیاری باشد یا بدون اختیار.
امّا مخلوط شدن بادامهای یک نفر با بادامهای فرد دیگر، گردوهای یک نفر با گردوهای فرد دیگر، یا سیبهای یک نفر با سیبهای فرد دیگر، یا گندمهای یک نفر با جوها یا گندمهای فرد دیگر یا پولهای یک نفر با پولهای فرد دیگر، موجب حصول اشاعه و شرکت نمیگردد و احکام مال مشاع در مورد آنها جاری نمیشود.[6]
[1]. شایان ذکر است، ممکن است مالکیّت یک شخص نسبت به بخشی از مال خود به صورت اختصاصی (بدون شراکت دیگری) و نسبت به بخشی دیگر به صورت مشاع (با شراکت دیگری) باشد؛ مانند مالکین یک ساختمان آپارتمانی که مالکیّت هر یک از افراد بر واحد خود به صورت اختصاصی بوده و مالکیّت ایشان بر راه رو، راه پله، پشت بام یا زمین (عرصه) به صورت مشاع است و هر کدام احکام خاصّ خود را دارد.
[2]. توضیح معنای حقّ تحجیر، در مسألۀ «1356» ذکر میشود.
[3]. توضیح بیشتر در مورد معنای «احیاء» و احکام مربوط به آن، در فصل «آباد کردن زمینهای موات» ذکر میشود.
[4]. «حیازت» به معنای در اختیار گرفتن و به تصرّف در آوردن مباحات منقول یا در حکم منقول است. منظور از این مباحات، منابع طبیعی است که مالک خاصّی نداشته و همۀ افراد در استفاده از آنها مشترک هستند و مانع شرعی برای بهره‌برداری یا تملّک آنها وجود ندارد؛ مانند صید ماهی از دریا، گرفتن آب از رودخانه‌های عمومی، جمع‌آوری هیزم و علوفۀ زمینهای بدون مالک؛ حیازت مباحات به قصد تملّک، سبب ملکیّت آنها میشود.
[5]. البتّه، اگر ویژگی‌های شیر یا روغن زیتون یا آرد هر یک از دو نفر با هم فرق داشته باشد، احکام خاصّی پیدا می‌کند که در منهاج الصالحین، ج2، مسألۀ «575» ذکر شده است.
[6]. توضیح کامل‌تر این مباحث در منهاج الصالحین، ج2، مسألۀ «575» ذکر شده است.