کتب فتوایی » توضیح المسائل جامع جلد (2) (چاپ 1403)
جستجو در:
مواردی که حیوان حلال گوشت به سبب آنها حرام گوشت میشود ←
→ شک در حلال یا حرام گوشت بودن حیوان تذکیه شده
ژلاتین
مسأله 1372. اگر «ژلاتین»[1] از بافتهای گیاهی تهیّه شده باشد یا معلوم نباشد که از حیوان تهیّه شده یا گیاه، پاک و خوردن آن مطلقاً جایز میباشد و تحقیق در این مورد لازم نیست.
مسأله 1373. اگر ژلاتین از بافتهای حیوانی مانند استخوان، پوست و غضروف به دست آمده باشد، چنانچه احتمال عقلایی داده شود که از حیوان تذکیه شده فراهم شده، ژلاتین مذکور پاک محسوب میشود و امّا استفاده از آن در خوراکیها و آشامیدنیها در چند مورد اشکال ندارد:
1. انسان بداند آن ژلاتین از حیوان حلال گوشتی که تذکیۀ شرعی شده به دست آمده است؛ مثل ژلاتینی که از اجزای گاو تذکیه شده تهیه شده است.
2. یکی از نشانههای تذکیه را که در مسألۀ «1243» و مسائل بعد از آن بیان شد، داشته باشد.[2]
در فرض مذکور، اگر حلال یا حرام گوشت بودن نوع حیوانی که ژلاتین از اجزای آن تهیه شده معلوم نباشد، حکم آن در مسألۀ «1371» بیان شد.
3. به اندازهای کم و اندک در خوردنی یا آشامیدنی اضافه شود که عرفاً از بین رفته (مستهلک) محسوب شود.
4. معلوم باشد «استحاله» شده است.[3]
در غیر موارد فوق، استفاده از ژلاتین مذکور به جز موارد ضرورت و اضطرار[4] (که توضیح آن در مسألۀ «1420» خواهد آمد) جایز نیست؛
مسأله 1374. اگر ژلاتین از اجزای حیوان مثل استخوان، پوست و غضروف به دست آمده باشد، در هر یک از موارد ذیل نجس محسوب میشود:
1. اطمینان حاصل شود که آن ژلاتین از اجزای حیوان نجس العین مثل خوک تهیّه شده است؛
2. اطمینان حاصل شود آن ژلاتین از اجزای روحدار مثل پوست و غضروف حیوان تذکیه نشده (غیر نجس العین) تهیه شده است؛
3. اطمینان حاصل شود آن ژلاتین از استخوان حیوان تذکیه نشده (غیر نجس العین) قبل از تطهیر به دست آمده است.
در این موارد که ژلاتین فراهم شده نجس است، استفاده از آن - هرچند به مقدار کم - در خوراکیها و آشامیدنیها که موجب نجاست آنها میشود، در صورتی جایز است که «استحاله» آن ثابت شود و در صورت شک در استحاله شدن، نجس محسوب میشود.[5]
مسأله 1375. اگر ژلاتین از اعضای بدون روح مردار - غیر نجس العین - مثل استخوان تهیه شده، بنابر احتیاط واجب خوردن آن جایز نیست؛ البتّه، چنانچه آن عضو در اثر تماس با گوشت میته نجس شده و قبل از فناوری تطهیر نشده، خوردن آن حرام میباشد.
مسأله 1376. تحقیق از اینکه چه فرآوردههای خوراکی دارای ژلاتین حیوانی میباشد، لازم نیست، هرچند این امر آسان باشد.
مسأله 1373. اگر ژلاتین از بافتهای حیوانی مانند استخوان، پوست و غضروف به دست آمده باشد، چنانچه احتمال عقلایی داده شود که از حیوان تذکیه شده فراهم شده، ژلاتین مذکور پاک محسوب میشود و امّا استفاده از آن در خوراکیها و آشامیدنیها در چند مورد اشکال ندارد:
1. انسان بداند آن ژلاتین از حیوان حلال گوشتی که تذکیۀ شرعی شده به دست آمده است؛ مثل ژلاتینی که از اجزای گاو تذکیه شده تهیه شده است.
2. یکی از نشانههای تذکیه را که در مسألۀ «1243» و مسائل بعد از آن بیان شد، داشته باشد.[2]
در فرض مذکور، اگر حلال یا حرام گوشت بودن نوع حیوانی که ژلاتین از اجزای آن تهیه شده معلوم نباشد، حکم آن در مسألۀ «1371» بیان شد.
3. به اندازهای کم و اندک در خوردنی یا آشامیدنی اضافه شود که عرفاً از بین رفته (مستهلک) محسوب شود.
4. معلوم باشد «استحاله» شده است.[3]
در غیر موارد فوق، استفاده از ژلاتین مذکور به جز موارد ضرورت و اضطرار[4] (که توضیح آن در مسألۀ «1420» خواهد آمد) جایز نیست؛
مسأله 1374. اگر ژلاتین از اجزای حیوان مثل استخوان، پوست و غضروف به دست آمده باشد، در هر یک از موارد ذیل نجس محسوب میشود:
1. اطمینان حاصل شود که آن ژلاتین از اجزای حیوان نجس العین مثل خوک تهیّه شده است؛
2. اطمینان حاصل شود آن ژلاتین از اجزای روحدار مثل پوست و غضروف حیوان تذکیه نشده (غیر نجس العین) تهیه شده است؛
3. اطمینان حاصل شود آن ژلاتین از استخوان حیوان تذکیه نشده (غیر نجس العین) قبل از تطهیر به دست آمده است.
در این موارد که ژلاتین فراهم شده نجس است، استفاده از آن - هرچند به مقدار کم - در خوراکیها و آشامیدنیها که موجب نجاست آنها میشود، در صورتی جایز است که «استحاله» آن ثابت شود و در صورت شک در استحاله شدن، نجس محسوب میشود.[5]
مسأله 1375. اگر ژلاتین از اعضای بدون روح مردار - غیر نجس العین - مثل استخوان تهیه شده، بنابر احتیاط واجب خوردن آن جایز نیست؛ البتّه، چنانچه آن عضو در اثر تماس با گوشت میته نجس شده و قبل از فناوری تطهیر نشده، خوردن آن حرام میباشد.
مسأله 1376. تحقیق از اینکه چه فرآوردههای خوراکی دارای ژلاتین حیوانی میباشد، لازم نیست، هرچند این امر آسان باشد.
[1]. ژلاتین مادّهای جامد، نیمه شفاف، غالباً بیرنگ، تُرد و بیمزه (به صورت ورق، پودر و مانند آن) است که معمولاً از «کُلاژن» درون پوست و غضروف و استخوان جانوران مانند گاو، خوک، ماهی به دست میآید و گاهی نیز این فرآورده، از برخی جلبکها و اجزای گیاهان تهیه میشود.
این ماده، معمولاً به عنوان عامل ژله کننده در صنایع غذایی (مانند انواع مختلف ژلهها، مارمالادها، پاستیلها، بستنیها، خامهها و برخی آبنباتها و شیرینیها)، صنعتی (مانند داروسازی، عکّاسی، ساخت مُهر، گلولههای پینتبال و لوازم آرایشی و بهداشتی) و غیر آن به کار میرود. بنابراین، ژلاتین را (در مصارف خوراکی) میتوان از منابع حلال یا حرام تهیّه کرد و حلال بودن ژلاتین بستگی به ماهیّت مواد خام مورد استفاده برای تولید آن دارد.
[2]. شایان ذکر است، در موردی که ثابت شدن تذکیه «محلّ اشکال» است، حکم به حلال بودن ژلاتین مذکور نیز محلّ اشکال میباشد، مانند آنچه در مسائل «1245 و 1249» ذکر شد.
[3]. معنای استحاله در جلد اول، مسألۀ «209» ذکر شد.
[4]. شایان ذکر است، در موارد «اضطرار و انحصار درمان»، خوردن فرآوردۀ ژلاتینی که از اجزای مردار غیر نجس العین تهیه شده، بر فرآوردهای که از اجزای مردار نجس العین - مثل خوک - تهیه شده، مقدّم است.
[5]. معنای استحاله در جلد اول، مسألۀ «209»ذکر شد.