مسأله 701. کسی که در چند رشتۀ تجاری فعالیّت می‌کند؛ مثلاً به شغل برنج فروشی، شکر فروشی، روغن فروشی اشتغال دارد، چنانچه همۀ آنها در امور تجارت - مانند دخل و خرج و حساب صندوق و سود و زیان - متّحد و یکی باشند، سود و زیان آنها برای محاسبۀ خمس، با هم و یکی لحاظ می‌شود و چنانچه از یک رشته سود ببرد و از رشتۀ دیگر ضرر کند، می‏تواند ضرر یک رشته را با سود رشتۀ‌ دیگر جبران نماید؛[1] ولی اگر دو کسب مختلف داشته باشد، مثلاً تجارت و زراعت می‌کند، یا اینکه کسب وی تجارت است و مثلاً هم پارچه فروشی دارد و هم کفش فروشی، ولی حساب دخل و خرج این دو رشتۀ تجاری از هم جدا ‌باشد، در این دو صورت، بنابر احتیاط واجب نمی‌تواند ضرر یکی را با سود دیگری جبران نماید.

مسأله 702. فردی که دو نوع کسب دارد مانند اینکه هم تاجر است و هم کارمند و برای هر کدام سال خمسی جداگانه­ای لحاظ نموده، چنانچه حقوق کارمندی خویش را صرف در مؤونۀ تحصیل و به دست آوردن درآمد تجارت - که توضیح آن در مسألۀ «597» گذشت - نماید، لازم است در انتهای سال خمسیِ کارمندی، خمس مبالغ مذکور را بپردازد؛ ولی در این صورت، اگر فرد از راه تجارت درآمدی در اثنای سال کسب نماید، می­تواند معادل آن را از درآمد تجارت کسر نماید؛ مثلاً اگر 5­ میلیون تومان از حقوق کارمندیش را صرف بدهی مربوط به اجاره بهای مکان تجاری و حقوق شاگردانش نماید و در انتهای سال خمسی کارمندی، 10­ میلیون تومان از حقوقش باقیمانده باشد، باید خمس مجموع یعنی 15­ میلیون تومان را بپردازد و پس از پرداخت سه میلیون تومان بابت خمس، پایۀ خمسی شغل کارمندیش 7­ میلیون تومان خواهد بود، حال چنانچه در انتهای سال خمسی تجاری­اش، مبلغ 10­ میلیون تومان درآمد از راه تجارت کسب نموده باشد، ابتدا مبلغ 5 میلیون تومان را کسر نموده، سپس خمس باقیماندۀ درآمد تجاری خویش را می‌پردازد.