کتب فتوایی » توضیح المسائل جامع جلد (2) (چاپ 1403)
جستجو در:
خمس سرمایه‌گذاری بانکی و سود آن ←
→ خمس اجیری که قسمتی از عمل را بعد از سال خمسی انجام می‌دهد
محاسبۀ میزان درآمد هر سال در قراردادهای چند ساله (سال خمسی)
مسأله 672. اگر انسان باغ و بستان مخمّس یا در حکم مخمس داشته باشد و میوه و محصولات آن را برای چند سال بفروشد، تمام قیمت معامله، جزء درآمد سال فروش محسوب میشود. بنابراین، مقداری که تا سر سال خمسی در مؤونۀ آن سال صرف نشده، ابتدا کاهش و افت قیمت باغ و بستان مذکور از آن کسر شده، سپس خمس باقیمانده پرداخت میشود.
شایان ذکر است، کاهش قیمت که هنگام محاسبۀ خمس کسر میشود، گاهی به این جهت است که محصول و منافع آن تا چند سال در اختیار دیگری است[1] و گاهی ممکن است به دلیل استهلاک‌هایی باشد که در طول این چند سال (که محصول در اختیار خریدار قرار می‌گیرد) بر باغ وارد میشود و جزء مؤونۀ تحصیل درآمد محسوب می‌گردد.
مسأله 673. اگر انسان منزل یا مغازۀ[2] مخمّس یا در حکم مخمّس خود را برای چند سال اجاره دهد، اجاره بها، جزء درآمد سالی که قرارداد اجاره منعقد شده، محسوب میشود. بنابراین، مقداری که سر سال خمسی صرف مؤونه نشده، ابتدا کاهش و افت قیمت خانه یا مغازه - با توضیحی که در مسألۀ قبل ذکر شد - از آن کسر شده، سپس خمس باقیمانده پرداخت میشود.
بر این اساس، حتّی اگر اجاره بها اقساطی باشد، اقساطی که موجر در سالیان بعد دریافت می‌کند جزء درآمد سال انعقاد قرارداد اجاره به حساب می‌آید که بعد از کسر افت و استهلاک - در صورتی که در سالیان قبل این افت و استهلاک کسر نشده - فوراً خمس دارد.[3]
مسأله 674. اگر در فرض مسألۀ قبل، مبلغ استثنا شده از درآمد اجاره بها بابت افت و نقصان قیمت منزل یا مغازه در مدّت اجاره، در اثنای سال صرف در مؤونه شود خمس ندارد، ولی چنانچه باقی بماند و صرف در مؤونه نشود، بعد از سپری شدن هر سال خمسی از مدّت اجاره، معادل نقصان مربوط به آن سال از مبلغ مذکور، جزء درآمد آن سال محسوب شده، که اگر صرف در مؤونۀ همان سال نشود خمس دارد؛ البتّه، چنانچه مقدار مذکور برابر با استهلاک وارد بر منزل یا مغازه در آن سال - که مؤونۀ تحصیل درآمد محسوب میشود - باشد، در این صورت مشمول خمس نمیباشد.
مسأله 675. فردی که منزلی را برای سکونت اجاره کرده و از درآمد بین سال خمسی، تمام مبلغ اجاره بها را به صاحب منزل پرداخت کرده، چنانچه در بین مدّت اجاره، سال خمسیش فرا برسد، واجب است خمس منافع منزل در مدّت باقیمانده از اجاره را بپردازد.
البتّه، اگر نمیتوانسته منزلی در حدّ شأن تهیّه نماید، مگر به این صورت که تمام اجاره بها را همان ابتدا بپردازد، طوری که اگر این کار را انجام ندهد عرفاً کسر شأن وی محسوب شده و مقصّر در حقّ خویش و خانوادهاش محسوب شود، در این صورت پرداخت خمس منافع منزل، در مدّت باقیمانده از اجاره لازم نیست.
شایان ذکر است، کاهش قیمت که هنگام محاسبۀ خمس کسر میشود، گاهی به این جهت است که محصول و منافع آن تا چند سال در اختیار دیگری است[1] و گاهی ممکن است به دلیل استهلاک‌هایی باشد که در طول این چند سال (که محصول در اختیار خریدار قرار می‌گیرد) بر باغ وارد میشود و جزء مؤونۀ تحصیل درآمد محسوب می‌گردد.
مسأله 673. اگر انسان منزل یا مغازۀ[2] مخمّس یا در حکم مخمّس خود را برای چند سال اجاره دهد، اجاره بها، جزء درآمد سالی که قرارداد اجاره منعقد شده، محسوب میشود. بنابراین، مقداری که سر سال خمسی صرف مؤونه نشده، ابتدا کاهش و افت قیمت خانه یا مغازه - با توضیحی که در مسألۀ قبل ذکر شد - از آن کسر شده، سپس خمس باقیمانده پرداخت میشود.
بر این اساس، حتّی اگر اجاره بها اقساطی باشد، اقساطی که موجر در سالیان بعد دریافت می‌کند جزء درآمد سال انعقاد قرارداد اجاره به حساب می‌آید که بعد از کسر افت و استهلاک - در صورتی که در سالیان قبل این افت و استهلاک کسر نشده - فوراً خمس دارد.[3]
مسأله 674. اگر در فرض مسألۀ قبل، مبلغ استثنا شده از درآمد اجاره بها بابت افت و نقصان قیمت منزل یا مغازه در مدّت اجاره، در اثنای سال صرف در مؤونه شود خمس ندارد، ولی چنانچه باقی بماند و صرف در مؤونه نشود، بعد از سپری شدن هر سال خمسی از مدّت اجاره، معادل نقصان مربوط به آن سال از مبلغ مذکور، جزء درآمد آن سال محسوب شده، که اگر صرف در مؤونۀ همان سال نشود خمس دارد؛ البتّه، چنانچه مقدار مذکور برابر با استهلاک وارد بر منزل یا مغازه در آن سال - که مؤونۀ تحصیل درآمد محسوب میشود - باشد، در این صورت مشمول خمس نمیباشد.
مسأله 675. فردی که منزلی را برای سکونت اجاره کرده و از درآمد بین سال خمسی، تمام مبلغ اجاره بها را به صاحب منزل پرداخت کرده، چنانچه در بین مدّت اجاره، سال خمسیش فرا برسد، واجب است خمس منافع منزل در مدّت باقیمانده از اجاره را بپردازد.
البتّه، اگر نمیتوانسته منزلی در حدّ شأن تهیّه نماید، مگر به این صورت که تمام اجاره بها را همان ابتدا بپردازد، طوری که اگر این کار را انجام ندهد عرفاً کسر شأن وی محسوب شده و مقصّر در حقّ خویش و خانوادهاش محسوب شود، در این صورت پرداخت خمس منافع منزل، در مدّت باقیمانده از اجاره لازم نیست.
[1]. زیرا اگر بر فرض می‌خواست در همین زمان (انتهای سال خمسی) باغ را بفروشد، به علّت اینکه منافع باغ در اختیار دیگری است، باغ به قیمت کمتری به فروش می‌رفت؛ پس به هر حال هرچند نخواهد آن را بفروشد، امّا باغ هم اکنون افت قیمت پیدا کرده است.
[2]. یا موارد دیگر مانند باغ و بستان یا زمین زراعی.
[3]. البتّه، اگر فردی که قصد دارد خانه یا مغازۀ خود را اجاره دهد - حسب آنچه در مسألۀ «565» بیان شد - مجاز باشد برای درآمد حاصل از اجارۀ منزل یا مغازه، سالی جداگانه قرار دهد، میتواند اقدام به این امر نموده و مدّت قرارداد اجارۀ خویش را هم یک ساله قرار داده و در صورت تمایل، سال به سال تمدید نماید؛ در نتیجه، شروع سال خمسی وی نسبت به اجاره دادن خانه یا مغازه، آغاز زمان قرارداد اجاره است و اجاره‌بهایی را که هر ماه دریافت می‌کند، جزء درآمد همان سال به حساب می‌آید و پرداخت فوری خمس آن لازم نیست؛ البتّه اگر اجاره‌بهای مذکور تا انتهای سا ل خمسی باقی بماند - با لحاظ توضیحی که در متن مسأله ذکر شد - باید خمسش داده شود.
همچنین، فرد میتواند اقدام به تغییر سال خمسی خویش به آغاز زمان اجاره - با توضیحی که در مسألۀ «578» بیان شد - نماید، سپس مطابق آنچه ذکر شد عمل کند.
شایان ذکر است، اگر فرد از اجاره دادن چند خانه یا مغازه، درآمد داشته باشد، نمی‌تواند برای هر خانه یا مغازه، سال جداگانه‌ای قرار دهد.