---

[1]. منظور، زمین موات «بالأصاله» است که تعریف آن در جلد سوّم، مسألۀ «1348» ذکر می­شود.

[2]. شایان ذکر است، فروش (بیع) زمین موات صحیح نیست؛ البتّه کسی که مثلاً سند قانونی ملکیّت نسبت به زمین موات دارد و حسب مقرّرات مجاز به واگذاری آن است می­تواند در ازای انتقال سند به دیگری، مبلغی را دریافت نماید.

[3]. هرچند آن را به قصد فروش نگه داشته و مال التجاره محسوب شود و قیمت آن ترقّی نماید.

[4]. با توضیحی که در جلد سوم، فصل «آباد کردن زمین­های موات» ذکر می­شود.

[5]. شایان ذکر است، اگر واگذاری زمین موات به وی در ازای پرداخت عوض بوده، چنانچه آن عوض مخمّس یا در حکم مخمّس (مانند ارث) بوده یا در صورتی که از درآمد اثنای سال بوده، خمس آن پرداخت شده باشد، می­تواند - با توضیحی که در احکام قاعدۀ جبر (جبران) ذکر می­شود - مقدار مال مخمّسی را که صرف دستیابی به زمین موات کرده از قیمت حقّ تحجیر زمین در انتهای سال خمسی کسر نموده و خمس باقیمانده را بپردازد.

[6]. مؤونه، مانند اینکه در همان اثنای سال خمسی اقدام به ساخت منزل مسکونی در حدّ شأن در آن مکان نموده و در ‌آن ساکن شود یا از مصادیق استثنایی که برای ساخت تدریجـی مسکن ضمـن مسألۀ «614» بیان شده باشد.

[7]. برای آشنایی بیشتر با احکام خمس زمین­های موات، به کتاب الرافد فی أحکام خمس الأرباح و الفوائد، مبحث خمس الأراضی الموات، مراجعه شود.