مسأله 640. سرمایۀ کسب و مال‌التّجاره که در عرف بازار آن را «سرمایۀ متغیّر یا در گردش» می‌نامند، دو نوع است:
الف. «سرمایۀ اساسی» که آن کمترین مقدار سرمایه‌ای است که فرد برای امور زندگی خود و خانواده‌اش - مناسب با آبرو و شأنشان - به آن نیازمند است؛ طوری که با کمتر از آن مقدار، ادارۀ امور زندگی مناسب با شأن خود و خانواده‌اش، غیر ممکن یا همراه با سختی طاقت‌فرسا که معمولاً تحمّل نمی­شود می‌باشد و یا مجبور می‌شود به کسبی که شایستۀ شأن او نیست مشغول شود.
«سرمایۀ اساسی» در صورتی که از درآمد بین سال تهیّه شده باشد - نه از مال مخمّس یا در حکم مخمّس - مؤونه محسوب نشده و لازم است خمس آن پرداخته شود؛ مگر آنکه فرد هم ‌اکنون یا در آیندۀ نه چندان دور نتواند خمس سرمایۀ اساسی را بپردازد؛ به این معنا که اگر خمس آن را هرچند با دستگردان و پرداخت به صورت اقساط در طیّ چند سال بپردازد، ادارۀ امور زندگی مناسب با شأن و به صورت معمول، غیر ممکن یا همراه با سختی طاقت‌فرسا که معمولاً تحمّل نمی­شود بوده یا آنکه مجبور می‌شود به کسبی که شایستۀ شأن او نیست مشغول شود.
در این صورت، پرداخت خمس سرمایه لازم نیست؛ البتّه اگر می‌تواند خمس قسمتی از سرمایه را به صورت نقد یا اقساط بدهد، پرداخت همان مقدار لازم می‌باشد.
ب. «سرمایه توسعه‌ای» که آن اضافه بر سرمایۀ اساسی بوده و برای توسعه و گسترش فعالیّت‌های اقتصادی به کار گرفته می‌شود.
پرداخت خمس سرمایه توسعه‌ای، اگر از درآمد بین سال تهیّه شده، واجب می‌باشد.