---

[1]. ابزارهای مشترک به وسائلی گفته می­شود که قابلیّت استفاده در زمینۀ حلال و حرام هر دو را دارد، طوری که ارزش آن هم به جهت کاربری حلال و هم کاربری حرام آن است. استفاده از این وسائل، به خودی خود اشکال ندارد. بنابراین، ماهواره، تلویزیون و ابزار مانند آن نیز چنانچه زمینۀ استفادۀ حلال و حرام - با توضیح فوق - از آن وجود داشته باشد، ابزار مشترک می­باشند، هرچند گاه به لحاظ شرایط مکانی و زمانی و غیر آن ممکن است از وسائل مخصوص حرام به شمار آید. مسائل مربوط به معاملات ابزار مشترک، در جلد سوّم ذکر می­شود.

[2]. چه گناهان و محرّماتی که مربوط به استفادۀ خود کاربر از فضای مجازی است و چه گناهانی که در رابطه با ارائه و ارسال مطالب به دیگران برای فرد پیش می‌آید؛ اموری از قبیل ریختن آبروی مؤمن، دروغ و قول به غیر علم، افشای اسرار و انتشار فایل­ها و ویدیوهای محرمانه، نشر امور خلاف تقیّه و تصاویر فساد‌انگیز و محرّک، گذاشتن عکس­های بدون حجاب و فساد‌انگیز به عنوان شناسۀ شخصی (پروفایل)، نشر شبهات دینی و موسیقی حرام و ارتباط حرام با نامحرم و سایر اموری که تعدادی از آنها در مسألۀ «394» ذکر شد.

[3]. بنابراین، حکم استفاده از اینترنت، فضای مجازی و شبکه­های اجتماعی و سایر ابزارهای مشترک برای اشخاص متفاوت است، استفاده از آنها برای کاربرانی که در مرتبۀ امن دینی و اعتقادی و اخلاقی هستند و از این ابزارها خارج از مسیر شرع استفاده نمی­کنند اشکال ندارد، امّا استفاده از آنها برای کاربرانی که چنین نیستند و خوف و ترس انحراف فکری، عقیدتی، اخلاقی آنان از این طریق وجود داشته باشد، جایز نیست؛ مگر آنکه طوری استفادۀ خویش را محدود نمایند که از ابتلای به گناه و حرام مصون باشند؛ البتّه در صورتی که در این زمینه منع قانونی وجود داشته باشد، اجازۀ مخالفت با آن داده نمی‌شود.

[4]. مانند اینترنت، موبایل، تلویزیون.