مسأله 311. استطاعت در صورتی حاصل است که راه باز و دارای امنیّت باشد و در مسیر، مانعی از رفتن نباشد؛

بنابراین، اگر راه بسته باشد یا انسان بترسد که در راه، جان یا اموال یا آبروی او از بین برود یا بداند که در راه به مشقّت فوق‌العاده­ای که معمولاً قابل تحمّل نیست مبتلا می­شود (حَرَج)، حج بر او واجب نیست؛[1] ولی اگر بتواند - بدون ابتلا به ضرر قابل توجّه یا حرج - از راه دیگری برود، هرچند دورتر باشد، باید از آن راه برود؛ مگر آنکه آن راه آن قدر دور و غیر معمولی باشد که عرفاً بگویند: «راه حج، بسته است».

مسأله 312. اگر ظالمی راه را مسدود نموده یا موجب ناامنی راه شده باشد و دفع او، جز به دادن مالی به او ممکن نباشد و فرد بتواند با اعطای مالی به وی، راه را باز نماید و به سفر حج برود، این کار لازم است، هرچند مقدار مال قابل توجّه باشد؛ مگر آنکه پرداخت چنین مالی نسبت به حال فرد عرفاً إجحاف محسوب شود[2] که در این صورت، پرداخت آن، واجب نیست و وجوب حج از او ساقط می­شود.

مسأله 313. در واجب بودن حج بر زن، در صورتی که نسبت به آسیب‌ها و حوادث احتمالی بر خودش ایمن باشد، همراه داشتن مَحرم شرط نیست؛ امّا اگر ایمن نباشد، لازم است کسی به همراه خود داشته باشد که با بودن او بر خود ایمن باشد، هرچند برای این کار فردی را اجیر نماید؛ البتّه این در صورتی است که توانایی پرداخت اجرت اجیر را داشته باشد، وگرنه در چنین صورتی، حج بر او واجب نخواهد بود.