«اعتکاف» عبادت پر فضیلتی است که حضور در مسجد و روزه از ارکان آن است و نسبت به انجام آن در ماه مبارک رمضان، بیشتر سفارش شده است.
از امام صادق روایت شده که فرمودند: «هر گاه دهۀ آخر ماه رمضان فرا می­رسید، پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله وسلم) در مسجد معتکف می­شد و برای حضرت(علیه السلام) خیمه­ای مویین برپا می‌کردند و آن حضرت(علیه السلام) دامن همّت به کمر می­بست و بستر خوابش را برمی­چید».[1]
نیز از امام صادق نقل شده که فرمودند: «جنگ بدر در ماه رمضان واقع شد، پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) در آن سال معتکف نشد و به جای آن در سال بعد دو دهه به اعتکاف نشست؛ یک دهه برای همان سال و یک دهه به جای سال قبل».[2]
از امام صادق روایت شده که پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) فرمودند: «پاداش اعتکاف ده روز ماه رمضان، معادل دو حج و دو عمره می­باشد».[3]
اعتکاف سنّتی نبویّ(صلی الله علیه وآله وسلم) است که مسلمانان به آن فرا خوانده شده­اند و در برخی از ادیان الهی گذشته نیز مطرح بوده است، هرچند در جزئیّات و کیفیّت آن تفاوت­هایی وجود دارد و این خود نشانه دهندۀ اهمیّت این عبادت است. قرآن کریم در این باره می­فرماید: «... وَعَهِدْنا إِلیٰ‏ إِبْراهیمَ وَإِسْماعیلَ أَنْ طَهِّرا بَیْتیَ لِلطَّائِفینَ وَالْعاکِفینَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ».[4]
«ما ابراهیم و اسماعیل را فرمان دادیم که خانۀ مرا برای طواف کنندگان و معتکفان و راکعان و ساجدان پاکیزه دارید».
انسان در گریز از هوای نفس و فرار از اشتغالات دنیوی در طریق انس با معبود، نیازمند خلوتی است تا خود را از زنگار گناهان بشوید، توبه نماید و به تزکیۀ نفس بپردازد. اعتکاف زمینۀ چنین فرصتی را فراهم می­کند، معتکف با پناه آوردن به مسجد و روزه گرفتن و دوری گزیدن از امور دنیوی راه تکامل معنوی را به روی خود می­گشاید و موجبات قبولی توبه­اش و نیل به پاداش الهی را فراهم می­سازد.