مسأله 1912. در نماز جماعت فاصلۀ بین مأموم و امام، نباید عرفاً زیاد باشد؛ بلکه احتیاط واجب آن است که بین جای سجدۀ مأموم و جای ایستادن امام بیشتر از بزرگ‌‌ترین اندازۀ قدم[1] فاصله نباشد.
همین حکم در مورد فاصلۀ انسان با مأمومی که جلوی او ایستاده و از طریق او به امام متّصل است، جاری می‌باشد؛ البتّه احتیاط مستحب آن است که جای ایستادن مأموم با جای ایستادن امام یا کسی که جلوی او ایستاده، بیش از اندازۀ بدن انسان در حالی که به سجده می‌رود، فاصله نداشته باشد.
شایان ذکر است زن از حکم مذکور استثناء شده است و در اقتدای زن یا زنان به امام جماعت مرد «وحدت مکان» عرفاً کافی است و همچنان که وجود حائل مانع نیست، وجود فاصله - به ویژه اگر راه عبور مردم باشد - نیز مانع محسوب نمی­شود؛ این استثناء شامل فاصلهٔ بین زن و مأمومین مرد در نماز جماعت نیز می­شود؛ امّا شامل موردی که امام جماعت زن است نمی­شود و رعایت فاصله در این صورت همانند رعایت فاصله در صفوف نماز جماعت مردان می­باشد؛ همین طور حکم رعایت فاصلهٔ بین صفوف زنان با هم - هر چند امام جماعت آنان مرد باشد - همانند رعایت فاصله در صفوف مردان است.

مسأله 1913. اگر مأموم از سمت جلو به امام متّصل نباشد، ولی به واسطۀ کسی که طرف راست یا چپ او اقتدا کرده به امام متّصل باشد، نباید فاصله بین جای ایستادن مأموم و جای ایستادن شخصی که واسطۀ اتّصال او به امام است، عرفاً زیاد باشد؛ بلکه بنابر احتیاط لازم، باید با چنین شخصی که در طرف راست یا چپ او اقتدا کرده، بیشتر از بزرگ‌‌ترین اندازۀ قدم[2] فاصله نداشته باشد.

مسأله 1914. اگر مأموم می‌‌خواهد از طریق مأمومین دیگر به امام جماعت متّصل شود، اتّصال به امام جماعت از سمت جلو و سمت راست و سمت چپ امکان‌پذیر است، ولی نمی‌تواند از طریق مأموم پشت سر به امام جماعت متّصل شود. همچنین، لازم نیست مأموم از سه طرف (جلو، سمت راست و سمت چپ) به امام جماعت متّصل باشد، بلکه اتّصال از یک طرف کافی است.

مسأله 1915. اگر در میان نماز، بین مأموم و امام یا بین مأموم و کسی که مأموم به واسطۀ او به امام متّصل است، فاصلۀ زیاد پیش بیاید، ارتباط مأموم با امام قطع شده و نماز فرادیٰ می‌‌شود؛ بلکه اگر بیشتر از یک قدم بزرگ فاصله پیدا شود، هرچند فاصلۀ زیاد صادق نباشد، بنابر احتیاط واجب، نماز مأموم فرادیٰ می‌‌شود و می‌تواند نمازش را به قصد فرادیٰ ادامه دهد.

مسأله 1916. بعد از تکبیرة الاحرام امام، اگر افرادی از صف جلو که واسطۀ اتّصال فرد به امام هستند، آمادۀ نماز بوده و تکبیر گفتن آنان نزدیک باشد، نمازگزاری که در صف بعد ایستاده، می‌تواند تکبیر بگوید، هرچند آن افراد، هنوز تکبیر نگفته باشند.

همچنین، اگر مأموم در صف اوّل ایستاده، بعد از تکبیر امام چنانچه مأمومینی که واسطۀ اتّصال او به امام هستند، آمادۀ نماز باشند و تکبیر گفتن آنان نزدیک باشد، می‌تواند تکبیر بگوید؛ ولی احتیاط مستحب آن است که در هر دو صورت مأموم صبر کند تا تکبیر گفتن مأمومینی که واسطۀ اتّصال او به امام جماعت هستند، تمام شود سپس تکبیرة الاحرام را بگوید.

مسأله 1917. اگر نماز همۀ کسانی که در صف جلوی فرد هستند تمام شود و فوراً برای نماز دیگری به امام اقتدا نکنند، چنانچه فاصلۀ بین افرادی که در صف عقب هستند با کسانی که در صف جلوتر از کسانی که نمازشان تمام شده قرار دارند، عرفاً زیاد باشد جماعت صف عقب باطل می‌شود و نماز آنان فرادیٰ می‌‌گردد.

همچنین، اگر فاصلۀ مذکور زیاد نباشد، ولی کسانی که در صف جلو نمازشان تمام شده و قصد اقتدای مجدّد به امام را ندارند به گونه‌‌ای بایستند یا بنشینند که عرفاً حائل محسوب شوند و ارتباط بین صفوف به جهت وجود آن حائل، کلاً قطع گردد، جماعت صف عقب باطل می‌شود و نماز آنان فرادیٰ می‌‌گردد؛ امّا اگر حائل محسوب نمی‌شوند و فاصله هم عرفاً زیاد نیست، ولی بیشتر از بزرگ‌‌ترین اندازۀ قدم است، جماعت صف عقب بنابر احتیاط واجب صحیح نمی‌باشد.

مسأله 1918. اگر نماز همۀ کسانی که در صف جلوی فرد هستند تمام شود و فوراً اقتدا بکنند و فاصلۀ مذکور در مسألۀ قبل، عرفاً زیاد باشد یا بیشتر از بزرگ‌‌ترین اندازۀ قدم باشد، هرچند زیاد هم محسوب نگردد، جماعت صف بعد بنابر احتیاط واجب صحیح نمی‌باشد.

مسأله 1919. اگر واسطۀ اتّصال در جماعت، بچّۀ ممیّز باشد، چنانچه ندانند نماز او باطل است یا نه و احتمال عقلایی بدهند که نمازش صحیح باشد، می‌توانند اقتدا کنند. همین طور، اگر در جماعتی که امام آن شیعۀ دوازده امامی است، فردی که واسطۀ اتّصال است، از اهل تسنّن باشد، چنانچه نماز آن فرد بر طبق مذهب خودش صحیح باشد، می‌توانند اقتدا کنند.

مسأله 1920. مأمومی که وظیفه ­اش شرعاً نماز نشسته است[3] می­تواند واسطۀ اتّصال در صفوف نماز جماعت باشد و مأمومین دیگر نیز چنانچه احتمال عقلایی بدهند که نماز وی صحیح است، می‌توانند اقتدا کنند و او را واسطۀ اتّصال خود به امام جماعت قرار دهند.

مسأله 1921. اگر نمازگزار بداند نماز مأمومینی که واسطۀ اتّصال او به امام جماعت هستند باطل است، نمی‌تواند به واسطۀ آنان به امام اقتدا کند؛ ولی اگر نداند نماز آنان صحیح است یا نه، می‌تواند اقتدا نماید.

مسأله 1922. اتّصال مأمومین مرد به امام جماعت به وسیلۀ مأموم یا مأمومین زن کافی نیست.

مسأله 1923. اگر فرد در مکانی که در آن نماز جماعت برقرار است حاضر شود و امام را در حال رکوع ببیند و ترس داشته باشد که اگر بخواهد به صف نماز جماعت ملحق شود امام سر از رکوع بر می­دارد، می­تواند در همان جایی که هست به امام جماعت اقتدا نماید و تکبیرة الاحرام را بگوید و به رکوع برود، سپس در حال رکوع یا در حال قیام بعد از رکوع راه رفته و خود را به صف نماز جماعت ملحق نماید یا آنکه صبر کرده و رکوع و سجود نمازش را در همان جا انجام دهد، سپس در حال ایستادن برای رکعت بعد به صف نماز جماعت ملحق شود؛ امّا راه رفتن بین دو سجده برای ملحق شدن به صف نماز جماعت، محلّ اشکال است.
شایان ذکر است، در مواردی که راه رفتن جایز است، فرق ندارد به سمت جلو یا عقب یا به طرف راست یا چپ باشد و لازم نیست به هنگام راه رفتن پای خود را روی زمین بکشد، هرچند این کار مطابق با احتیاط مستحب است، ولی حکم مذکور دارای شرایطی می­باشد که در ذیل می‌آید:
الف. در حال راه رفتن از قبله منحرف نشود.
ب. سایر شرایط نماز جماعت غیر از دوری و فاصله از صفوف نماز جماعت فراهم باشد، مثل اینکه حائل و مانعی نباشد یا مأموم مذکور که می‌خواهد اقتدا کند جلوتر از امام نباشد یا جای ایستادن امام بالاتر از مأموم نباشد و مانند آن.
ج. بنابر احتیاط واجب، در حال راه رفتن ذکر نگوید.
د. فاصله آن قدر زیاد نباشد که عرفاً اقتدا صدق نکند یا موجب شود راه رفتن به سمت صف نماز جماعت عرفاً فعل کثیری محسوب گردد که صورت و هیأت نماز را محو ­کند و موجب بطلان آن ­شود.