کتب فتوایی » توضیح المسائل جامع جلد (1) (چاپ 1403)
جستجو در:
سجدۀ شکر ←
→ 6. ترجمۀ تشهّد و سلام نماز
تعقیبات نماز
مسأله 1467. مستحب است انسان بعد از نماز مقداری مشغول تعقیب، یعنی خواندن ذکر و دعا و قرآن شود و این مستحــب، بعــد از نمازهــای واجــب مخصوصــاً صبح، تأکید بیشتری دارد و در مورد نماز صبح مستحب است نمازگزار بعد از نماز تا طلوع آفتاب در محلّ نماز بنشیند و مشغول به ذکر خداوند متعال باشد.
مسأله 1468. تعقیب نماز لازم است متّصل به آخر نماز باشد و فرد مشغول کاری که صورت تعقیب را به هم زده و با صدق «تعقیب» سازگار نیست، نشده باشد و از آن جا که حالات افراد و زمان و مکان - از نظر مسافر یا غیر مسافر بودن، اضطرار یا اختیار داشتن، مریض یا سالم بودن - مختلف است، برخی از کارها در بعضی از حالات با صدق تعقیب سازگار است؛ ولی همان کار در بعضی از حالات دیگر سازگار نیست؛ حالتی که مسلّماً در آن حال، صورت تعقیب به هم نخورده و خواندن ذکر و دعا و قرآن در آن، تعقیب شمرده میشود (در موارد معمولی و غیر سفر و حالت اضطراری دیگر) حالت نشسته می‌باشد، که فرد به دعا و مانند آن مشغول باشد و ظاهر آن است که تنها نشستن بعد از نماز بدون اینکه مشغول دعا و ذکر و مانند آن شود، تعقیب نیست.
مسأله 1469. بهتر است نمازگزار در همان جایی که نماز خوانده، رو به قبله و پیش از آنکه وضو و غسل و تیمّم او باطل شود، تعقیبات را بخواند.
مسأله 1470. لازم نیست تعقیبات به عربی خوانده شود؛ ولی بهتر است مواردی که در کتاب‌‌های معتبر دعا[1] نقل شده است خوانده شود، از جمله تعقیبات نقل شده موارد ذیل است:
1. گفتن سه مرتبه «اللّهُ أَکْبَر» بعد از سلام نماز، به این صورت که مثل سایر تکبیرات نماز، در حال گفتن هر تکبیر، دست‌ها را بلند کند و تا مقابل صورت بالا بیاورد، آن گاه آن را پایین بیندازد.
2. خواندن دعای «لَا إِلٰهَ إِلَّا اللّهُ، وَحْدَهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ، أَنْجَزَ وَعْدَهُ وَنَصَرَ عَبْدَهُ وَأَعَزَّ جُنْدَهُ وَغَلَبَ الْأَحْزَابَ وَحْدَهُ، فَلَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ، یُحْیی وَیُمیٖتُ وَهُوَ عَلَیٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ».
3. از تعقیباتی که سفارش زیادی به آن شده، تسبیح حضرت زهراƒ است و باید به این ترتیب گفته شود: (34) مرتبه «اللّهُ أَکْبَرُ»، بعد از آن (33) مرتبه «الْحَمْدُ لِلهِ»، بعد از آن (33) مرتبه «سُبْحانَ اللّهِ» و میتوان «سُبْحانَ اللّهِ» را پیش از «الْحَمْدُ لِلهِ» گفت، ولی بهتر است بعد از «الْحَمْدُ لِلهِ» گفته شود.
4. گفتن سی مرتبه یا چهل مرتبه یا صد مرتبه «سُبْحانَ اللّهِ وَالْحَمْدُ لِلهِ وَلا إِلٰهَ إِلَّا اللّهُ وَاللّهُ أَکْبَرُ».
5. خواندن سورۀ حمد، سورۀ توحید و نیز خواندن آیة الکرسی و آیات 18 و 19 سورۀ آل عمران[2] و آیات 26 و 27 سورۀ آل عمران.[3]
مسأله 1471. مستحب بودن خواندن تسبیحات حضرت فاطمه زهرا(علیها السلام) اختصاص به نمازهای واجب ندارد و شامل نمازهای مستحبی هم میشود، بلکه خواندن آن در غیر حال تعقیبات نیز مستحب است.[4]
مسأله 1472. بهتر است تسبیحات حضرت زهرا(علیها السلام) با تسبیحی که از تربت حضرت سیّد الشهداء امام حسین(علیه السلام) است، گفته شود. همچنین، بهتر است فرد بعد از پایان آن، یک بار «لا إِلٰهَ إِلّا اللّهُ»بگوید و نیز استغفار نماید.
مسأله 1473. اگر فرد در تسبیحات حضرت زهرا(علیها السلام) در تعداد ذکرها، بین کمتر و بیشتر شک کند، در صورتی که از محلّ آن نگذشته، بنابر کمتر می‌گذارد و اگر از محلّ آن گذشته، بنا می‌گذارد که آن را انجام داده است و اگر فرد سهواً تعداد اذکار را زیادتر از عدد مقرّر شده در شرع گفته باشد، بنا را بر عدد مقرّر گذاشته و از زیاده صرف نظر می‌کند.
مسأله 1468. تعقیب نماز لازم است متّصل به آخر نماز باشد و فرد مشغول کاری که صورت تعقیب را به هم زده و با صدق «تعقیب» سازگار نیست، نشده باشد و از آن جا که حالات افراد و زمان و مکان - از نظر مسافر یا غیر مسافر بودن، اضطرار یا اختیار داشتن، مریض یا سالم بودن - مختلف است، برخی از کارها در بعضی از حالات با صدق تعقیب سازگار است؛ ولی همان کار در بعضی از حالات دیگر سازگار نیست؛ حالتی که مسلّماً در آن حال، صورت تعقیب به هم نخورده و خواندن ذکر و دعا و قرآن در آن، تعقیب شمرده میشود (در موارد معمولی و غیر سفر و حالت اضطراری دیگر) حالت نشسته می‌باشد، که فرد به دعا و مانند آن مشغول باشد و ظاهر آن است که تنها نشستن بعد از نماز بدون اینکه مشغول دعا و ذکر و مانند آن شود، تعقیب نیست.
مسأله 1469. بهتر است نمازگزار در همان جایی که نماز خوانده، رو به قبله و پیش از آنکه وضو و غسل و تیمّم او باطل شود، تعقیبات را بخواند.
مسأله 1470. لازم نیست تعقیبات به عربی خوانده شود؛ ولی بهتر است مواردی که در کتاب‌‌های معتبر دعا[1] نقل شده است خوانده شود، از جمله تعقیبات نقل شده موارد ذیل است:
1. گفتن سه مرتبه «اللّهُ أَکْبَر» بعد از سلام نماز، به این صورت که مثل سایر تکبیرات نماز، در حال گفتن هر تکبیر، دست‌ها را بلند کند و تا مقابل صورت بالا بیاورد، آن گاه آن را پایین بیندازد.
2. خواندن دعای «لَا إِلٰهَ إِلَّا اللّهُ، وَحْدَهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ، أَنْجَزَ وَعْدَهُ وَنَصَرَ عَبْدَهُ وَأَعَزَّ جُنْدَهُ وَغَلَبَ الْأَحْزَابَ وَحْدَهُ، فَلَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ، یُحْیی وَیُمیٖتُ وَهُوَ عَلَیٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ».
3. از تعقیباتی که سفارش زیادی به آن شده، تسبیح حضرت زهراƒ است و باید به این ترتیب گفته شود: (34) مرتبه «اللّهُ أَکْبَرُ»، بعد از آن (33) مرتبه «الْحَمْدُ لِلهِ»، بعد از آن (33) مرتبه «سُبْحانَ اللّهِ» و میتوان «سُبْحانَ اللّهِ» را پیش از «الْحَمْدُ لِلهِ» گفت، ولی بهتر است بعد از «الْحَمْدُ لِلهِ» گفته شود.
4. گفتن سی مرتبه یا چهل مرتبه یا صد مرتبه «سُبْحانَ اللّهِ وَالْحَمْدُ لِلهِ وَلا إِلٰهَ إِلَّا اللّهُ وَاللّهُ أَکْبَرُ».
5. خواندن سورۀ حمد، سورۀ توحید و نیز خواندن آیة الکرسی و آیات 18 و 19 سورۀ آل عمران[2] و آیات 26 و 27 سورۀ آل عمران.[3]
مسأله 1471. مستحب بودن خواندن تسبیحات حضرت فاطمه زهرا(علیها السلام) اختصاص به نمازهای واجب ندارد و شامل نمازهای مستحبی هم میشود، بلکه خواندن آن در غیر حال تعقیبات نیز مستحب است.[4]
مسأله 1472. بهتر است تسبیحات حضرت زهرا(علیها السلام) با تسبیحی که از تربت حضرت سیّد الشهداء امام حسین(علیه السلام) است، گفته شود. همچنین، بهتر است فرد بعد از پایان آن، یک بار «لا إِلٰهَ إِلّا اللّهُ»بگوید و نیز استغفار نماید.
مسأله 1473. اگر فرد در تسبیحات حضرت زهرا(علیها السلام) در تعداد ذکرها، بین کمتر و بیشتر شک کند، در صورتی که از محلّ آن نگذشته، بنابر کمتر می‌گذارد و اگر از محلّ آن گذشته، بنا می‌گذارد که آن را انجام داده است و اگر فرد سهواً تعداد اذکار را زیادتر از عدد مقرّر شده در شرع گفته باشد، بنا را بر عدد مقرّر گذاشته و از زیاده صرف نظر می‌کند.
[1]. در این زمینه، میتوان به کتاب مفاتیح الجنان محدّث قمی رضوان اللّه تعالی علیه مراجعه نمود.
[2]. «شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لا إِلٰهَ إِلَّا هُوَ وَالْمَلائِکَةُ وَأُولُوا الْعِلْمِ قائِماً بِالْقِسْطِ لا إِلٰهَ إِلَّا هُوَ الْعَزیزُ الْحَکیمُ ٭ إِنَّ الدّیٖنَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلامُ وَمَا اخْتَلَفَ الَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ إِلّا مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْیاً بَیْنَهُمْ وَمَنْ یَکْفُرْ بِآیاتِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ سَریعُ الْحِسابِ». سورۀ آل عمران، آیۀ 18-19.
[3]. «قُلِ اللَّهُمَّ مالِکَ الْمُلْکِ تُؤْتِی الْمُلْکَ مَنْ تَشاءُ وَتَنْزِعُ الْمُلْکَ مِمَّنْ تَشاءُ وَتُعِزُّ مَنْ تَشاءُ وَتُذِلُّ مَنْ تَشاءُ بِیَدِکَ الْخَیْرُ إِنَّکَ عَلیٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ ٭ تُولِجُ اللَّیْلَ فِی النَّهارِ وَتُولِجُ النَّهارَ فِی اللَّیْلِ وَتُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَتُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَیِّ وَتَرْزُقُ مَنْ تَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ». سورۀ آل عمران، آیۀ 26-27.
[4]. در فضیلت تسبیحات حضرت زهرا(علیها السلام)، از امام صادق(علیه السلام) روایت شده که به ابا هارون مکفوف فرمودند: «ای ابا هارون، ما کودکان خود را همان‌گونه که به نماز فرمان می‌دهیم، به تسبیح حضرت زهرا(علیها السلام) نیز امر می‌کنیم، پس بر این ذکر مداومت کن؛ زیرا هر بنده‌ای بر آن مداومت کند، شقیّ و تیره‌بخت نمی‌شود». فروع کافی، ج3، کتاب الصلاة، بَابُ التَّعْقیبِ بَعْدَ الصَّلَاةِ وَالدُّعَاء، ص343، ح13.