کتب فتوایی » توضیح المسائل جامع جلد (1) (چاپ 1403)
جستجو در:
احکام قرائت رکعت سوّم و چهارم ←
→ 4. قرائت
احکام قرائت رکعت اوّل و دوّم
مسأله 1269. در رکعت اوّل و دوّم نمازهای واجب یومیّه، انسان واجب است اوّل، حمد و بعد از آن، بنابر احتیاط واجب سورۀ دیگری غیر از حمد بخواند و بنابر احتیاط لازم، سوره‌ای که میخواند سورۀ کامل باشد و سورۀ «الضُّحیٰ» و «اَلَمْ نَشْرَحْ» و همچنین سورۀ «فیٖل» و «قُرَیْش» در نماز، بنابر احتیاط واجب، یک سوره حساب میشود و با هم خوانده می‌‌شوند و حکم خواندن سوره‌های سجدهدار در مبحث «سجده‌های واجب قرآن» خواهد آمد.
مسأله 1270. اگر وقت نماز تنگ باشد یا انسان ناچار شود که سوره را نخواند، مثلاً بترسد که اگر سوره را بخواند، دزد یا درنده یا چیز دیگری به او صدمه بزند یا آنکه کاری داشته باشد که عرفاً ضروری حساب میشود، میتواند سوره را نخواند، بلکه در صورت تنگی وقت و در بعضی از موارد ترس، نباید سوره را بخواند.
مسأله 1271. اگر انسان سوره را به قصد اینکه خواندن آن بخشی از نماز است (قصد جزئیّت)، عمداً قبل از حمد بخواند، بنابر احتیاط واجب نمازش باطل است و اگر اشتباهاً سوره را قبل از حمد بخواند و در بین آن یادش بیاید، باید سوره را رها کند و بعد از خواندن حمد، سوره را از ابتدا بخواند.[1]
مسأله 1272. اگر فرد در نماز واجب، حمد و سوره یا یکی از آنها را فراموش کند و بعد از رسیدن به رکوع بفهمد، نمازش صحیح است و آن را ادامه دهد و احتیاط مستحب است بعد از نماز سجدۀ سهو انجام دهد.
مسأله 1273. اگر قبل از آنکه فرد برای رکوع خم شود، بفهمد حمد و سوره را نخوانده، باید هر دو را بخواند و اگر بفهمد تنها سوره را نخوانده، باید فقط سوره را بخواند؛ ولی اگر بفهمد سوره را خوانده، امّا حمد را نخوانده، باید اوّل حمد و بعد از آن، دوباره سوره را بخواند و نیز اگر خم شود و پیش از آنکه به حدّ رکوع برسد بفهمد حمد و سوره یا سورۀ تنها یا حمد تنها را نخوانده، باید بایستد و به همین دستوری که بیان شد، عمل نماید.[2]
مسأله 1274. در نماز جمعه و نماز صبح و ظهر و عصر روز جمعه، مستحب است فرد در رکعت اوّل بعد از حمد، سورۀ «جمعه» و در رکعت دوّم بعد از حمد، سورۀ «منافقون» را بخواند و اگر مشغول یکی از این دو سوره در نماز جمعه یا نمازهای روز جمعه شود، بنابر احتیاط واجب، نمیتواند آن را رها کند و سورۀ دیگری را بخواند، هرچند به نصف سوره نرسیده باشد.
مسأله 1275. اگر فرد بعد از حمد، مشغول خواندن سورۀ «قُلْ هُوَ اللّهُ أَحَد» یا سورۀ «قُلْ یا أَیُّها الْکافِرُوْن» شود، نمیتواند آن را رها کند و سورۀ دیگری را بخواند؛ ولی در نماز جمعه و نمازهای روز جمعه، اگر فرد قصد خواندن سورۀ «جمعه» و «منافقون» را داشته باشد و از روی فراموشی به جای سورۀ «جمعه» و «منافقون»، یکی از دو سورۀ «قُلْ هُوَ اللّهُ أَحَد» یا «قُلْ یا أَیُّها الْکافِرُوْن» یا سورۀ دیگری را بخواند، میتواند آن را رها کند و سورۀ «جمعه» و «منافقون» را بخواند، هرچند بعد از رسیدن به نصف سوره باشد.
مسأله 1276. اگر فرد در نماز جمعه یا نمازهای روز جمعه، عمداً سورۀ «قُلْ هُوَ اللّهُ أَحَد» یا سورۀ «قُلْ یا أَیُّها الْکافِرُوْن» را بخواند، هرچند به نصف نرسیده باشد، بنابر احتیاط واجب نمیتواند رها کند و سورۀ «جمعه» و «منافقون» را بخواند.
مسأله 1277. اگر انسان در نماز، غیر سورۀ «قُلْ هُوَ اللّهُ أَحَد» و «قُلْ یا أَیُّها الْکافِرُوْن» سورۀ دیگری بخواند، تا زمانی که به نصف سوره نرسیده میتواند آن را رها کند و سورۀ دیگری بخواند (مگر در موارد مسألۀ «1274») و پس از رسیدن به نصف، بنابر احتیاط واجب رها کردن آن و خواندن سورۀ دیگر جایز نیست.
مسأله 1278. اگر انسان مشغول خواندن سوره بعد از حمد شده است و به علّت تنگی وقت نتواند سورۀ مذکور را تمام نماید، ولی فرصت برای خواندن سورۀ کوتاه دیگری دارد، بنابر احتیاط لازم باید آن سوره را رها کرده و سورۀ دیگر را بخواند، هرچند به نصف هم رسیده باشد؛ این حکم در موارد اضطرار و ناچاری نیز جاری است.
مسأله 1279. اگر انسان مشغول خواندن سوره بعد از حمد شده، ولی مقداری از سوره را فراموش کند، میتواند آن سوره را رها کرده و سورۀ دیگری را بخواند، هرچند به نصف هم رسیده باشد یا سوره‌ای که می‌خوانده «قُلْ هُوَ اللّهُ أَحَد» یا «قُلْ یا أَیُّها الْکافِرُوْنَ» باشد، همچنان که میتواند به همان مقدار که خوانده است، اکتفا نماید.
مسأله 1280. تعیین سوره هنگام خواندن «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحیٖم»، لازم نیست و نمازگزار میتواند ابتدا «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحیٖم» را بدون معیّن کردن سورۀ خاص بگوید، سپس سوره‌ای را که می‌خواهد بخواند معیّن کند؛ امّا اگر نمازگزار ابتدا «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحیٖم» را به نیّت سورۀ خاص بگوید، چنانچه بخواهد سوره‌ای غیر از آن را بخواند،[3] احتیاط واجب آن است که آن را دوباره بگوید.
مسأله 1281. بر مرد بنابر احتیاط، واجب است حمد و سورۀ نماز صبح و مغرب و عشاء را بلند بخواند.[4]
مسأله 1282. بر مرد و زن بنابر احتیاط، واجب است حمد و سورۀ نماز ظهر و عصر را آهسته بخوانند؛ به جز موارد استثنایی که در مسألۀ «1285» ذکر میشود.
مسأله 1283. مرد بنابر احتیاط واجب، باید در نماز صبح و مغرب و عشاء مواظب باشد که تمام کلمات حمد و سوره، حتّی حرف آخر آنها را بلند بخواند.
مسأله 1284. زن میتواند حمد و سورۀ نماز صبح و مغرب و عشاء را بلند یا آهسته بخواند؛ ولی اگر نامحرم صدایش را بشنود و موردی باشد که رساندن صدا به نامحرم، حرام است،[5] باید آهسته بخواند و اگر عمداً بلند بخواند، نمازش بنابر احتیاط واجب باطل است.
مسأله 1285. مستحب است «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحیٖم» حمد و سورۀ نماز ظهر و عصر بلند خوانده شود و نیز مستحب است حمد و سورۀ نماز ظهر روز جمعه بلند خوانده شود و امّا حمد و سورۀ نماز جمعه بنابر احتیاط واجب باید بلند خوانده شود.
مسأله 1286. ملاک در بلند و آهسته خواندن، ظاهر شدن یا ظاهر نشدن جوهرۀ صدا نیست، بلکه ملاک، «بلند یا آهسته بودن از نظر عرف» است. بنابراین، اگر در هنگام خواندن حمد و سورۀ نماز صبح یا مغرب یا عشاء توسّط مردان، جوهرۀ صدا اظهار نشود، ولی عرف آن را صدای بلند حساب کند، کافی است.
مسأله 1287. اگر انسان در جایی که باید نماز را بلند بخواند عمداً آهسته بخواند، یا در جایی که باید آهسته بخواند عمداً بلند بخواند، بنابر احتیاط واجب نمازش باطل است؛ ولی اگر از روی فراموشی یا ندانستن مسأله باشد، نماز صحیح است و در این مورد فرقی بین جاهل قاصر و مقصّر نیست و نیز فرقی ندارد که نمازگزار اصل لزوم بلند یا آهسته خواندن را نمیدانسته - مثل آنکه نمیدانسته سورۀ نماز صبح را باید بلند بخواند - یا اینکه نسبت به بعضی از مسائل بلند یا آهسته خواندن اطلاع نداشته، مثل اینکه نمیدانسته ملاک در بلند یا آهسته بودن، نظر عرف است و اگر در بین خواندن حمد و سوره بفهمد اشتباه کرده، لازم نیست مقداری را که خوانده دوباره بخواند، هرچند دوباره خواندن آن مطابق احتیاط مستحب است.
مسأله 1288. اگر کسی در خواندن حمد و سوره بیشتر از معمول صدایش را بلند کند، مثل آنکه آنها را با فریاد بخواند، نمازش باطل میشود.
مسأله 1289. انسان باید قرائت نماز را صحیح بخواند و کسی که به هیچ صورت نمیتواند همۀ سوره حمد را صحیح بخواند، باید به همان صورت که میتواند، بخواند به شرط آنکه مقداری را که صحیح میخواند، قابل توجّه باشد؛ ولی اگر آن مقدار ناچیز باشد، بنابر احتیاط واجب، باید مقداری از بقیّۀ قرآن را که میتواند صحیح بخواند به آن ضمیمه کند و اگر نمیتواند باید تسبیح (سُبْحانَ اللّه) را به آن ضمیمه کند؛ امّا کسی که نمیتواند به کلّی سوره بعد از حمد را صحیح بخواند، لازم نیست چیزی به جای آن بخواند و در هر صورت، احتیاط مستحب آن است که نماز را به جماعت به‌جا آورد.
مسأله 1290. اگر یکی از کلمات حمد یا سوره را عمداً نگوید یا به جای حرفی، حرف دیگری را بگوید مثلاً به جای «ض»، «ذ» یا «ز» بگوید یا فتحه یا کسره یا ضمّه (ــَــ ـــِـ ــُــ) حروف را رعایت نکند، به گونه‌ای که غلط شمرده شود یا تشدید را نگوید، نماز او باطل است.
مسأله 1291. کسـی کـه حمـد را بـه خوبـی نمی‌دانـد بایــد سعـی کنـد وظیفـه خود را - هرچند به یکی از صورت‌هایی که در مسألۀ بعد ذکر میشود - انجام دهد، چه با یاد گرفتن یا تلقین باشد و چه با اقتدا در جماعت، یا با تکرار نماز در موارد شک؛ البتّه اگر وقت تنگ شده، چنانچه مقداری از حمد را که صحیح میخواند، مقدار قابل توجّه باشد که عرفاً صدق قرائت قرآن نماید، خواندن همان مقدار کافی است، وگرنه واجب است مقداری از بقیّۀ قرآن را که میتواند صحیح بخواند و عرفاً صدق قرائت قرآن مینماید، بخواند و اگر این امر نیز مقدور نیست، کافی است به جای آن تسبیح (سُبْحانَ اللّه) بگوید و در این صورت نمازش صحیح است، ولی چنانچه در یاد گرفتن کوتاهی کرده اگر ممکن باشد، برای فرار از عقوبت، باید نمازش را به جماعت بخواند.
مسأله 1292. اگر فرد فتحه یا کسره یا ضمّه (ــَــ ـــِـ ــُــ) کلمهای را نداند یا اینکه نداند مثلاً کلمهای با «س» است یا با «ص»، باید وظیفۀ خود را به گونه‌ای که شرعی باشد، انجام دهد، مثل آنکه یکی از کارهای ذیل را انجام دهد:
الف. طرز تلفّظ صحیح کلمه را یاد بگیرد.
ب. نمازش را به جماعت بخواند.
ج. آن را دو جور یا بیشتر بخواند و قصد کند آنچه در واقع صحیح است جزء نماز باشد؛ البتّه این کار در صورتی صحیح است که شکل غیر صحیح کلمه، عرفاً ذکر غلط یا قرآن غلط شمرده شود، مثل آنکه در «اهْدِنَا الصِّراطَ المُسْتَقیٖم»، المُسْتَقیٖم را یک بار با (س) و یک بار با (ص) بخواند که اطمینان کند صحیح آن را خوانده است و در این صورت نماز او صحیح است.
د. آن را تنها به یک صورت بخواند و چنانچه بعد از نماز معلوم شود که همان صورت صحیح بوده، نمازش صحیح است و اگر غلـط باشــد، باید آن را در صورتــی که در آموختن و فراگیری قرائت کوتاهی کرده است دوباره بخواند؛ امّا چنانچه این امر به علّت فراموشی آنچه یاد داشته، باشد دوباره خواندن نماز واجب نیست.
مسأله 1293. مناسب آن است که قرائت حمد و سورۀ نماز بر اساس یکی از قرائتهای معروف هفت‌گانه باشد و مناسب‌تر از آن، انتخاب قرائتی از قرائتهای معروف هفت‌گانه است که در زمان معاصر معمول و مرسوم است؛ ولی انتخاب قرائتهایی غیر از آنچه در زمان ائمّه(علیهم السلام) نسبت به بعضی از حروف و کلمات، معمول و مرسوم بوده است، جایز نیست.
مسأله 1294. در سورۀ شریفۀ حمد، خواندن «مَالِکِ یَوْمِ الدّیٖنِ» به صورت «مَلِکِ یَوْمِ الدّیٖنِ» جایز است؛ همچنین خواندن «اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقیٖمَ» به صورت «اهْدِنَا السِّرَاطَ الْمُسْتَقیٖمَ» جایز است؛ و نیز خواندن «صِرَاطَ الَّذیٖنَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ» به صورت «سِرَاطَ الَّذیٖنَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ» جایز است؛ همین طور «کُفُواً در سورۀ شریفۀ توحید، آیۀ «وَلَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ» را می‌توان «کُفُؤاً» یا «کُفْؤاً» یا «کُفْواً» تلفّظ نمود، هرچند احتیاط مستحب است «کُفْواً» تلفّظ نشود.
مسأله 1270. اگر وقت نماز تنگ باشد یا انسان ناچار شود که سوره را نخواند، مثلاً بترسد که اگر سوره را بخواند، دزد یا درنده یا چیز دیگری به او صدمه بزند یا آنکه کاری داشته باشد که عرفاً ضروری حساب میشود، میتواند سوره را نخواند، بلکه در صورت تنگی وقت و در بعضی از موارد ترس، نباید سوره را بخواند.
مسأله 1271. اگر انسان سوره را به قصد اینکه خواندن آن بخشی از نماز است (قصد جزئیّت)، عمداً قبل از حمد بخواند، بنابر احتیاط واجب نمازش باطل است و اگر اشتباهاً سوره را قبل از حمد بخواند و در بین آن یادش بیاید، باید سوره را رها کند و بعد از خواندن حمد، سوره را از ابتدا بخواند.[1]
مسأله 1272. اگر فرد در نماز واجب، حمد و سوره یا یکی از آنها را فراموش کند و بعد از رسیدن به رکوع بفهمد، نمازش صحیح است و آن را ادامه دهد و احتیاط مستحب است بعد از نماز سجدۀ سهو انجام دهد.
مسأله 1273. اگر قبل از آنکه فرد برای رکوع خم شود، بفهمد حمد و سوره را نخوانده، باید هر دو را بخواند و اگر بفهمد تنها سوره را نخوانده، باید فقط سوره را بخواند؛ ولی اگر بفهمد سوره را خوانده، امّا حمد را نخوانده، باید اوّل حمد و بعد از آن، دوباره سوره را بخواند و نیز اگر خم شود و پیش از آنکه به حدّ رکوع برسد بفهمد حمد و سوره یا سورۀ تنها یا حمد تنها را نخوانده، باید بایستد و به همین دستوری که بیان شد، عمل نماید.[2]
مسأله 1274. در نماز جمعه و نماز صبح و ظهر و عصر روز جمعه، مستحب است فرد در رکعت اوّل بعد از حمد، سورۀ «جمعه» و در رکعت دوّم بعد از حمد، سورۀ «منافقون» را بخواند و اگر مشغول یکی از این دو سوره در نماز جمعه یا نمازهای روز جمعه شود، بنابر احتیاط واجب، نمیتواند آن را رها کند و سورۀ دیگری را بخواند، هرچند به نصف سوره نرسیده باشد.
مسأله 1275. اگر فرد بعد از حمد، مشغول خواندن سورۀ «قُلْ هُوَ اللّهُ أَحَد» یا سورۀ «قُلْ یا أَیُّها الْکافِرُوْن» شود، نمیتواند آن را رها کند و سورۀ دیگری را بخواند؛ ولی در نماز جمعه و نمازهای روز جمعه، اگر فرد قصد خواندن سورۀ «جمعه» و «منافقون» را داشته باشد و از روی فراموشی به جای سورۀ «جمعه» و «منافقون»، یکی از دو سورۀ «قُلْ هُوَ اللّهُ أَحَد» یا «قُلْ یا أَیُّها الْکافِرُوْن» یا سورۀ دیگری را بخواند، میتواند آن را رها کند و سورۀ «جمعه» و «منافقون» را بخواند، هرچند بعد از رسیدن به نصف سوره باشد.
مسأله 1276. اگر فرد در نماز جمعه یا نمازهای روز جمعه، عمداً سورۀ «قُلْ هُوَ اللّهُ أَحَد» یا سورۀ «قُلْ یا أَیُّها الْکافِرُوْن» را بخواند، هرچند به نصف نرسیده باشد، بنابر احتیاط واجب نمیتواند رها کند و سورۀ «جمعه» و «منافقون» را بخواند.
مسأله 1277. اگر انسان در نماز، غیر سورۀ «قُلْ هُوَ اللّهُ أَحَد» و «قُلْ یا أَیُّها الْکافِرُوْن» سورۀ دیگری بخواند، تا زمانی که به نصف سوره نرسیده میتواند آن را رها کند و سورۀ دیگری بخواند (مگر در موارد مسألۀ «1274») و پس از رسیدن به نصف، بنابر احتیاط واجب رها کردن آن و خواندن سورۀ دیگر جایز نیست.
مسأله 1278. اگر انسان مشغول خواندن سوره بعد از حمد شده است و به علّت تنگی وقت نتواند سورۀ مذکور را تمام نماید، ولی فرصت برای خواندن سورۀ کوتاه دیگری دارد، بنابر احتیاط لازم باید آن سوره را رها کرده و سورۀ دیگر را بخواند، هرچند به نصف هم رسیده باشد؛ این حکم در موارد اضطرار و ناچاری نیز جاری است.
مسأله 1279. اگر انسان مشغول خواندن سوره بعد از حمد شده، ولی مقداری از سوره را فراموش کند، میتواند آن سوره را رها کرده و سورۀ دیگری را بخواند، هرچند به نصف هم رسیده باشد یا سوره‌ای که می‌خوانده «قُلْ هُوَ اللّهُ أَحَد» یا «قُلْ یا أَیُّها الْکافِرُوْنَ» باشد، همچنان که میتواند به همان مقدار که خوانده است، اکتفا نماید.
مسأله 1280. تعیین سوره هنگام خواندن «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحیٖم»، لازم نیست و نمازگزار میتواند ابتدا «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحیٖم» را بدون معیّن کردن سورۀ خاص بگوید، سپس سوره‌ای را که می‌خواهد بخواند معیّن کند؛ امّا اگر نمازگزار ابتدا «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحیٖم» را به نیّت سورۀ خاص بگوید، چنانچه بخواهد سوره‌ای غیر از آن را بخواند،[3] احتیاط واجب آن است که آن را دوباره بگوید.
مسأله 1281. بر مرد بنابر احتیاط، واجب است حمد و سورۀ نماز صبح و مغرب و عشاء را بلند بخواند.[4]
مسأله 1282. بر مرد و زن بنابر احتیاط، واجب است حمد و سورۀ نماز ظهر و عصر را آهسته بخوانند؛ به جز موارد استثنایی که در مسألۀ «1285» ذکر میشود.
مسأله 1283. مرد بنابر احتیاط واجب، باید در نماز صبح و مغرب و عشاء مواظب باشد که تمام کلمات حمد و سوره، حتّی حرف آخر آنها را بلند بخواند.
مسأله 1284. زن میتواند حمد و سورۀ نماز صبح و مغرب و عشاء را بلند یا آهسته بخواند؛ ولی اگر نامحرم صدایش را بشنود و موردی باشد که رساندن صدا به نامحرم، حرام است،[5] باید آهسته بخواند و اگر عمداً بلند بخواند، نمازش بنابر احتیاط واجب باطل است.
مسأله 1285. مستحب است «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحیٖم» حمد و سورۀ نماز ظهر و عصر بلند خوانده شود و نیز مستحب است حمد و سورۀ نماز ظهر روز جمعه بلند خوانده شود و امّا حمد و سورۀ نماز جمعه بنابر احتیاط واجب باید بلند خوانده شود.
مسأله 1286. ملاک در بلند و آهسته خواندن، ظاهر شدن یا ظاهر نشدن جوهرۀ صدا نیست، بلکه ملاک، «بلند یا آهسته بودن از نظر عرف» است. بنابراین، اگر در هنگام خواندن حمد و سورۀ نماز صبح یا مغرب یا عشاء توسّط مردان، جوهرۀ صدا اظهار نشود، ولی عرف آن را صدای بلند حساب کند، کافی است.
مسأله 1287. اگر انسان در جایی که باید نماز را بلند بخواند عمداً آهسته بخواند، یا در جایی که باید آهسته بخواند عمداً بلند بخواند، بنابر احتیاط واجب نمازش باطل است؛ ولی اگر از روی فراموشی یا ندانستن مسأله باشد، نماز صحیح است و در این مورد فرقی بین جاهل قاصر و مقصّر نیست و نیز فرقی ندارد که نمازگزار اصل لزوم بلند یا آهسته خواندن را نمیدانسته - مثل آنکه نمیدانسته سورۀ نماز صبح را باید بلند بخواند - یا اینکه نسبت به بعضی از مسائل بلند یا آهسته خواندن اطلاع نداشته، مثل اینکه نمیدانسته ملاک در بلند یا آهسته بودن، نظر عرف است و اگر در بین خواندن حمد و سوره بفهمد اشتباه کرده، لازم نیست مقداری را که خوانده دوباره بخواند، هرچند دوباره خواندن آن مطابق احتیاط مستحب است.
مسأله 1288. اگر کسی در خواندن حمد و سوره بیشتر از معمول صدایش را بلند کند، مثل آنکه آنها را با فریاد بخواند، نمازش باطل میشود.
مسأله 1289. انسان باید قرائت نماز را صحیح بخواند و کسی که به هیچ صورت نمیتواند همۀ سوره حمد را صحیح بخواند، باید به همان صورت که میتواند، بخواند به شرط آنکه مقداری را که صحیح میخواند، قابل توجّه باشد؛ ولی اگر آن مقدار ناچیز باشد، بنابر احتیاط واجب، باید مقداری از بقیّۀ قرآن را که میتواند صحیح بخواند به آن ضمیمه کند و اگر نمیتواند باید تسبیح (سُبْحانَ اللّه) را به آن ضمیمه کند؛ امّا کسی که نمیتواند به کلّی سوره بعد از حمد را صحیح بخواند، لازم نیست چیزی به جای آن بخواند و در هر صورت، احتیاط مستحب آن است که نماز را به جماعت به‌جا آورد.
مسأله 1290. اگر یکی از کلمات حمد یا سوره را عمداً نگوید یا به جای حرفی، حرف دیگری را بگوید مثلاً به جای «ض»، «ذ» یا «ز» بگوید یا فتحه یا کسره یا ضمّه (ــَــ ـــِـ ــُــ) حروف را رعایت نکند، به گونه‌ای که غلط شمرده شود یا تشدید را نگوید، نماز او باطل است.
مسأله 1291. کسـی کـه حمـد را بـه خوبـی نمی‌دانـد بایــد سعـی کنـد وظیفـه خود را - هرچند به یکی از صورت‌هایی که در مسألۀ بعد ذکر میشود - انجام دهد، چه با یاد گرفتن یا تلقین باشد و چه با اقتدا در جماعت، یا با تکرار نماز در موارد شک؛ البتّه اگر وقت تنگ شده، چنانچه مقداری از حمد را که صحیح میخواند، مقدار قابل توجّه باشد که عرفاً صدق قرائت قرآن نماید، خواندن همان مقدار کافی است، وگرنه واجب است مقداری از بقیّۀ قرآن را که میتواند صحیح بخواند و عرفاً صدق قرائت قرآن مینماید، بخواند و اگر این امر نیز مقدور نیست، کافی است به جای آن تسبیح (سُبْحانَ اللّه) بگوید و در این صورت نمازش صحیح است، ولی چنانچه در یاد گرفتن کوتاهی کرده اگر ممکن باشد، برای فرار از عقوبت، باید نمازش را به جماعت بخواند.
مسأله 1292. اگر فرد فتحه یا کسره یا ضمّه (ــَــ ـــِـ ــُــ) کلمهای را نداند یا اینکه نداند مثلاً کلمهای با «س» است یا با «ص»، باید وظیفۀ خود را به گونه‌ای که شرعی باشد، انجام دهد، مثل آنکه یکی از کارهای ذیل را انجام دهد:
الف. طرز تلفّظ صحیح کلمه را یاد بگیرد.
ب. نمازش را به جماعت بخواند.
ج. آن را دو جور یا بیشتر بخواند و قصد کند آنچه در واقع صحیح است جزء نماز باشد؛ البتّه این کار در صورتی صحیح است که شکل غیر صحیح کلمه، عرفاً ذکر غلط یا قرآن غلط شمرده شود، مثل آنکه در «اهْدِنَا الصِّراطَ المُسْتَقیٖم»، المُسْتَقیٖم را یک بار با (س) و یک بار با (ص) بخواند که اطمینان کند صحیح آن را خوانده است و در این صورت نماز او صحیح است.
د. آن را تنها به یک صورت بخواند و چنانچه بعد از نماز معلوم شود که همان صورت صحیح بوده، نمازش صحیح است و اگر غلـط باشــد، باید آن را در صورتــی که در آموختن و فراگیری قرائت کوتاهی کرده است دوباره بخواند؛ امّا چنانچه این امر به علّت فراموشی آنچه یاد داشته، باشد دوباره خواندن نماز واجب نیست.
مسأله 1293. مناسب آن است که قرائت حمد و سورۀ نماز بر اساس یکی از قرائتهای معروف هفت‌گانه باشد و مناسب‌تر از آن، انتخاب قرائتی از قرائتهای معروف هفت‌گانه است که در زمان معاصر معمول و مرسوم است؛ ولی انتخاب قرائتهایی غیر از آنچه در زمان ائمّه(علیهم السلام) نسبت به بعضی از حروف و کلمات، معمول و مرسوم بوده است، جایز نیست.
مسأله 1294. در سورۀ شریفۀ حمد، خواندن «مَالِکِ یَوْمِ الدّیٖنِ» به صورت «مَلِکِ یَوْمِ الدّیٖنِ» جایز است؛ همچنین خواندن «اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقیٖمَ» به صورت «اهْدِنَا السِّرَاطَ الْمُسْتَقیٖمَ» جایز است؛ و نیز خواندن «صِرَاطَ الَّذیٖنَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ» به صورت «سِرَاطَ الَّذیٖنَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ» جایز است؛ همین طور «کُفُواً در سورۀ شریفۀ توحید، آیۀ «وَلَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ» را می‌توان «کُفُؤاً» یا «کُفْؤاً» یا «کُفْواً» تلفّظ نمود، هرچند احتیاط مستحب است «کُفْواً» تلفّظ نشود.
[1]. شایان ذکر است، همان طور که در مسألۀ «1269» بیان شد، خواندن سوره بعد از حمد بنابر احتیاط واجب، لازم است.
[2]. همان.
[3]. در مواردی که عدول از یک سوره به سورۀ دیگر شرعاً جایز است.
[4]. شایان ذکر است اگر در نماز جماعت، وظیفۀ مأموم خواندن حمد و سوره باشد، باید آن را آهسته بخواند، هرچند نماز صبح و مغرب و عشاء و نمازگزار مرد باشد.
[5]. مثل اینکه زن، قرائت نمازش را با صدای لطیف و ظریف، به گونه‌ای که معمولاً برای شنونده مهیّج است، بخواند.