کتب فتوایی » توضیح المسائل جامع جلد (1) (چاپ 1403)
جستجو در:
مکروهات دفن ←
→ دفن میّت / واجبات دفن میت
مستحبات دفن
مسأله 833. موارد ذیل، به عنوان مستحبات هنگام دفن میّت و قبل و بعد آن شمرده شده است:
1. قبر را به اندازۀ قد انسان متوسط یا تا ارتفاع شانۀ وی گود کنند.
2. در زمین سست در وسط قبر، یک گودی شبیه به نهر حفر کنند و میّت را در آن قرار داده، سپس با گذاشتن سنگ‌های لَحَد، بر آن سقف بزنند و بعد قبر را از خاک پر کنند؛
امّا در زمین سخت، برای قبر لَحَدی در طرف قبلۀ قبر قرار دهند و در عرض و طول به قدری باشد که میّت در آن بگنجد و در عمق به اندازه‌ای باشد که بتوان در آن نشست، سپس میّت را در آن گذاشته و سنگ‌های لَحَد را در دیوارۀ قبر در طرف قبله قرار دهند و بعد قبر را از خاک پر کنند.
3. میّت را در نزدیک‌ترین قبرستان دفن نمایند؛ مگر آنکه قبرستان دورتر از جهتی بهتر باشد، مثل آنکه مردمان خوب در آنجا دفن شده باشند، یا مردم برای فاتحۀ اهل قبور بیشتر به آنجا بروند یا از مشاهد مشرّفه باشد.
4. اقارب و خویشاوندان را نزدیک یکدیگر دفن کنند.
5. جنازه را در چند ذِراعی قبر، زمین بگذارند و تا سه مرتبه کم کم نزدیک ببرند و در هر مرتبه زمین بگذارند و بردارند و در نوبت چهارم وارد قبر کنند و یکی از حکمت‌های آن این است که میّت، خود را برای ورود به قبر آماده کند.
6. چنانچه میّت مرد است، در دفعۀ سوّم میّت را طوری زمین بگذارند که سر او طرف پایین قبر باشد و در دفعۀ چهارم از طرف سر وارد قبر نمایند و اگر میّت زن است، در دفعۀ سوّم طرف قبلۀ قبر بگذارند و به پهنا وارد قبر کنند.
7. جنازه را به آرامی از تابوت بردارند و با رِفق و مدارا، آهسته وارد قبر کنند.
8. چنانچه میّت زن است، در موقع وارد کردن در قبر پارچهای روی قبر بگیرند.
9. اگر میّت زن است، کسی که با او مَحرم می‌باشد او را در قبر بگذارد و اگر مَحرمی نباشد، خویشاوندانش او را در قبر بگذارند.
10. کسی که میّت را در قبر می‌گذارد، با طهارت و سر برهنه و پا برهنه باشد و از طرف پای میّت از قبر بیرون بیاید.
11. بعد از آنکه میّت را در لَحَد گذاشتند، گرههای کفن را باز کنند و بهتر است ابتدا بند کفن از طرف سر میّت را باز کنند.
12. تنها صورت میّت را از کفن بیرون آورده و گونۀ میّت را روی خاک بگذارند و بالشی از خاک زیر سر او بسازند.[1]
13. پشت میّت، خشت خام یا کلوخی بگذارند که میّت به پشت برنگردد.
14. به اندازۀ یک خشت، تربت حضرت سیّد الشهداء(علیه السلام) مقابل روی میّت در قبر بگذارند به گونه‌ای که وقتی میّت از هم متلاشی شد، از آلوده شدن محفوظ بماند، بلکه اگر مقداری از تربت حضرت سیّد الشهداء† را هم در قبر قرار دهند، پسندیده است.
15. لَحَد را با خشت یا سنگ یا مانند آن بپوشانند تا آن که خاک بر میّت نریزد و بهتر این است که چیدن سنگ یا خشت را از طرف سر میّت شروع کنند و اگر خشت را با گِل محکم کنند بهتر است.
16. غیر از خویشاوندان میّت، کسانی که حاضرند، با پشت دست خاک بر قبر بریزند و بگویند: «إِنّٰا لِلهِ وَإِنّٰا اِلَیْهِ رٰاجِعُوْنَ».
17. قبر را چهار گوشه بسازند و به اندازۀ چهار انگشت باز یا بسته از زمین بلند کنند.
18. روی قبر را پهن و مسطّح بسازند.
19. اسم میّت را بالای قبر بنویسند یا بر لوح یا سنگی بنویسند و بالای سر میّت نصب کنند تا اشتباه نشود.
20. قبر را محکم بسازند تا زود خراب نشود.
21. مستحب است دعاهایی را که قبل از دفن و موقع دفن و دیدن قبر در کتاب‌های روایت نقل شده بخوانند، این دعاها در کتاب‌های مفصّل‌تر آمده است. از جملۀ آنها، دعای تلقین میّت هنگام دفن است که در این قسمت ذکر می‌شود:
قبل از آنکه لَحَد را بپوشانند، فردی دست راست را به شانۀ راست میّت بزند و دست چپ را با قوّت بر شانۀ چپ میّت بگذارد و دهان را نزدیک گوش او ببرد و به شدّت حرکتش دهد، سپس سه مرتبه بگوید:[242]
«اِسْمَعْ اِفْهَمْ (اِسْمَعیٖ اِفْهَمیٖ) یا فُلانَ بْنَ فُلان (یا فُلانةَ بِنْتَ فُلان)» و به جای فُلان بن فُلان یا فُلانة بنت فُلان، اسم میّت و پدرش را بگوید، مثلاً اگر اسم او محمّد و اسم پدرش علیّ است، سه مرتبه بگوید: «اِسْمَعْ اِفْهَمْ یا مُحَمَّدَ بْنَ عَلیّ» (و اگر اسم او فاطمه و اسم پدرش علی است، سه مرتبه بگوید: «اِسْمَعی اِفْهَمی یا فاطمةَ بِنْتَ عَلیّ»).
پس از آن بگوید: «هَلْ أَنْتَ (أَنْتِ) عَلَی العَهْدِ الَّذیٖ فارَقْتَنا (فارَقْتِنا) عَلَیْهِ، مِنْ شَهٰادَةِ أَنْ لا إِلٰهَ إِلّا اللّهُ وَحْدَهُ لا شَریٖکَ لَهُ وَأَنَّ مُحَمَّداً صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ وَسَیّدُ النَّبیّیٖنَ وَخٰاتَمُ المُرْسَلیٖنَ، وَأَنَّ عَلیّاً اَمیٖرُ الْمُؤْمِنیٖنَ وَسَیِّدُ الْوَصیّیٖنَ وَاِمامٌ افْتَرَضَ اللّهُ ُطاعَتَهُ عَلَی العالَمیٖنَ وَأَنَّ الْحَسَنَ وَالحُسَیْنَ وَعَلیَّ بْنَ الحُسَیْنِ وَمُحَمَّدَ بْنَ عَلیٍّ وَجَعْفَرَ بْنَ محَمَّدٍ وَمُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ وَعَلیَّ بْنَ مُوْسیٰ وَمَحَمّدَ بْنَ عَلیٍّ وَعَلیَّ بْنَ مُحَمَّدٍ وَالْحَسَنَ بْنَ عَلیٍّ وَالْقائِمَ الْحُجَّةَ الْمَهْدیَّ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیْــهِمْ، اَئِمَّةُ المُؤْمِنیٖنَ وَحُجَجُ اللّهِ عَلَی الْخَلْقِ أَجْمَعیٖنَ وَأَئِمَّتُکَ (أَئِمَّتُکَ) أَئِمَّةُ هُدیً اَبْرارٌ».
«یا فُلانَ بْنَ فُلان» و به جای فُلان بن فُلان (یا فُلانةَ بِنْتَ فُلان) اسم میّت و پدرش را بگوید و بعد بگوید: «إذٰا أَتاکَ (أَتاکِ) الْمَلَکانِ الْمُقَرَّبانِ رَسُولَیْنِ مِنْ عِنْدِ اللّهِ تَبارَکَ وَتَعالىٰ وَسَأَلاکَ (سَأَلاکِ) عَنْ رَبِّکَ (رَبِّکِ) وَعَنْ نَبیِّکَ (نَبیِّکِ) وَعَنْ دیٖنِکَ (دیٖنِکِ) وَعَنْ کِتابِکَ (کِتابِکِ) وَعَنْ قِبْلَتِکَ (قِبْلَتِکِ) وَعَنْ أَئِمَّتِکَ (أَئِمَّتِکِ)، فَلا تَخَفْ وَلاتَحْزَنْ (فَلاتَخافی ولا تَحْزَنی) وَقُلْ (وَ قُوْلی) فی جَوابِهِما:
اللّهُ رَبّیَ وَمُحَمَّدٌ صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ نَبیّی والإِسْلامُ دیٖنی وَالْقُرْآنُ کِتابی وَالْکَعْبَةُ قِبْلَتی وَأَمیٖرُ المُؤْمِنیٖنَ عَلیُّ بْنُ أَبیٖ طٰالِبٍ إِمامی وَالْحَسَنُ بْنُ عَلیٍّ الْمُجْتَبیٰ إِمامی وَالْحُسَیْنُ بْنُ عَلیٍّ الشَّهیٖدُ بِکَرْبَلاءَ إِمامی وَعَلیٌّ زَیْنُ الْعٰابِدیٖنَ إِمامی وَمُحَمَّدٌ الْبٰاقِرُ إِمامی وَجَعْفَرٌ الصّٰادِقُ إِمامی وَمُوْسَی الْکاظِمُ إِمامی وَعَلیٌّ الرِّضٰا إِمامی وَمُحَمَّدٌ الْجَوادُ إِمامی وَعَلیٌّ الْهٰادی إِمامی وَالْحَسَنُ العَسْکَریُّ إِمامی وَالْحُجَّةُ المُنْتَظَرُ إِمامی هٰؤُلاءِ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیْهِمْ اَئِمَّتی وَسادَتی وَقادَتی وَشُفَعٰائی، بِهِمْ أَتَوَلّیٰ وَمِنْ أَعْدائِهِمْ أَتَبَرَّأُ فِی الدُّنْیا وَالآخِرَةِ».
«ثُمَّ اعْلَمْ (اعْلَمی) یا فُلانَ بْنَ فُلان» (یا فُلانةَ بِنْتَ فُلان) و به جای فُلان بن فُلان اسم میّت و پدرش را بگوید، و بعد بگوید: «أَنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَتَعالیٰ نِعْمَ الرَّبُّ وأَنَّ مُحَمَّداً صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ نِعْمَ الرَّسُوْلُ وَأَنَّ عَلیَّ بْنَ أَبیٖ طٰالِبٍ وَأَوْلادَهُ الْمَعْصُوْمیٖنَ الْأَئِمَّةَ الْاثْنَیْ عَشَرَ نِعْمَ الْأَئِمَّةُ، وَأَنَّ مٰا جٰاءَ بِهِ مُحَمَّدٌ صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ حَقٌّ وَأَنَّ الْمَوْتَ حَقٌّ وَسُؤٰالَ مُنْکَرٍ وَنَکیٖرٍ فِی الْقَبْرِ حَقٌّ وَالْبَعْثَ حَقٌّ وَالنُّشُوْرَ حَقٌّ وَالصِّراطَ حَقٌّ وَالْمیٖزانَ حَقٌّ وَتَطٰایُرَ الْکُتُبِ حَقٌّ وَأَنَّ الْجَنَّةَ حَقٌّ وَالنّارَ حَقٌّ وَأَنَّ السّٰاعَةَ آتیَةٌ لا رَیْبَ فیٖها وَأَنَّ اللهَ یَبْعَثُ مَنْ فِی الْقُبُورِ».
سپس بگوید: «أَ فَهِمْتَ یا فُلانُ» (أَ فَهِمْتِ یا فلانةُ) و به جای فلان اسم میّت را بگوید، پس از آن بگوید: «ثَبَّتَکَ اللّهُ (ثَبَّتَکِ اللّهُ) بِالْقَوْلِ الثّٰابِتِ وَهَداکَ (هَداکِ) اللّهُ إِلیٰ صِرٰاطٍ مُسْتَقیٖمٍ، عَرَّفَ اللّهُ بَیْنَکَ (بَیْنَکِ) وَبَیْنَ أَوْلیٖائِکَ (أَوْلیائِکِ) فیٖ مُسْتَقَرٍّ مِنْ رَحْمَتِهِ» پس بگوید: «اللّهُمَّ جٰافِ الأَرْضَ عَنْ جَنْبَیْهِ (جَنْبَیْها) و اصْعَدْ بِرُوْحِهِ (بِرُوْحِها) إِلَیْکَ و لَقِّهِ (لَقِّها) مِنْکَ بُرْهٰاناً، اللّهُمَّ عَفْوَکَ عَفْوَکَ».
و اگر زبان میّت عربی نباشد، بهتر آن است که بعد از تلقین به عربی، دفعۀ دیگر به زبان خود میّت، او را تلقین دهند.
22. بعد از دفن میّت روی قبر آب بپاشند و بهتر این است که رو به قبله کرده و از طرف سر میّت شروع کند و آب را تا طرف پایین پای قبر میّت بریزد، سپس دور بدهد تا به سر میّت برسد و بعد هر چه از آب باقی مانده بر وسط قبر بریزد و تکرار آب ریختن تا چهل روز، هر روز یک مرتبه بر قبر پسندیده است.
23. بعد از پاشیدن آب، کسانی که حاضرند دست‌‌ها را بر قبر بگذارند و بهتر این است که رو به قبله و در جانب سر میّت باشند و انگشت‌‌ها را باز کرده در خاک فرو برند و هفت مرتبه سورۀ مبارکۀ «إنّا أنزلناه» را بخوانند و برای میّت طلب آمرزش کنند و این دعا را بخوانند: «اللّهُمَّ جافِ الأَرْضَ عَنْ جَنْبَیْهِ (جَنْبَیْها)[2] وَأَصْعِدْ إِلَیْکَ رُوْحَهُ (رُوْحَها) وَلَقِّهِ (لَقِّها) مِنْکَ رِضْواناً، وَأَسْکِنْ قَبْرَهُ (قَبْرَها) مِنْ رَحْمَتِکَ ما تُغْنیٖهِ (تُغْنیٖها) بِهِ عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِواکَ» یا بگوید: اللّهُمَّ ارْحَمْ غُرْبَتَهُ (غُرْبَتَها) وَصِلْ وَحْدَتَهُ (وَحْدَتَها) وَآنِسْ وَحْشَتَهُ (وَحْشَتَها) وَآمِنْ رَوْعَتَهُ (رَوْعَتَها) وَأَفِضْ عَلَیْهِ (عَلَیْها) مِنْ رَحْمَتِکَ وَأَسْکِنْ إِلَیْهِ (إِلَیْها) مِنْ بَرْدِ عَفْوِکَ وَسَعَةِ غُفْرٰانِکَ وَرَحْمَتِکَ ما یَسْتَغْنیٖ بِها عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِوٰاکَ وَاحْشُرْهُ (وَاحْشُرْها) مَعَ مَنْ کانَ یَتَوَلّاهُ (یَتَوَلّاها).
شایان ذکر است، این کیفیّت اختصاص به وقت دفن ندارد، بلکه در هر وقت که فرد قبر مُؤمنی را زیارت کند، خواندن هفت مرتبه «إنّا أنزلناه» و طلب آمرزش و خواندن دعای مذکور پسندیده است.
24. چهل نفر یا پنجاه نفر برای میّت به خیر شهادت دهند، به این که بگویند: «اللّٰهُمَّ إِنّا لا نَعْلَمُ مِنْهُ (مِنْها) إِلّا خَیْراً وَأَنْتَ أعلم بِهِ (بِها) مِنّا».
25. تلقین در سه موضع انجام شود (در این سه موضع تلقین مستحب است): الف. در حال احتضار؛ ب. بعد از گذشتن میّت در قبر؛ ج. بعد از پر کردن قبر و رفتن حاضرین و مورد اخیر بدین شرح است:
پس از رفتن کسانی که در تشییع جنازه شرکت کردهاند، مستحب است ولیّ میّت یا کسی که از طرف ولیّ اجازه دارد، برای بار دیگر دعای تلقین میّت را که در هنگام دفن خوانده می‌شود بر فراز قبر میّت بخواند و مستحب است که در حال تلقین، رو به قبله باشد و طرف بالای قبر نزد سر میّت بنشیند و سزاوار است که تلقین‌خوان، دهان را نزدیک ببرد و قبر را با دو کف خود بگیرد و تلقین را با صدای بلند بخواند.
در حدیث نقل شده است که این تلقین که بعد از دفن خوانده می‌شود، باعث می‌شود که نکیر و منکر از میّت سؤال قبر نپرسند و بر میّت آسان بگیرند.
26. شایسته است بر مؤمن که قبری برای خود مهیّا کند، چه در حال بیماری و چه در حال صحّت و سلامتی و سزاوار است خود، داخل آن برود و در قبر قرآن بخواند. همچنین، بذل زمین برای دفن میّت مؤمن، مستحب می‌باشد.
27. برای میّت در شب اوّل دفن، صدقه داده شود.
28. برای میّت، نماز لیلة الدفن که آن را نماز وحشت یا نماز شب اوّل قبر نیز می‌نامند خوانده شود، که کیفیّت خواندن آن در فصل نمازهای مستحبی، مسألۀ «2066» ذکر می‌شود.
1. قبر را به اندازۀ قد انسان متوسط یا تا ارتفاع شانۀ وی گود کنند.
2. در زمین سست در وسط قبر، یک گودی شبیه به نهر حفر کنند و میّت را در آن قرار داده، سپس با گذاشتن سنگ‌های لَحَد، بر آن سقف بزنند و بعد قبر را از خاک پر کنند؛
امّا در زمین سخت، برای قبر لَحَدی در طرف قبلۀ قبر قرار دهند و در عرض و طول به قدری باشد که میّت در آن بگنجد و در عمق به اندازه‌ای باشد که بتوان در آن نشست، سپس میّت را در آن گذاشته و سنگ‌های لَحَد را در دیوارۀ قبر در طرف قبله قرار دهند و بعد قبر را از خاک پر کنند.
3. میّت را در نزدیک‌ترین قبرستان دفن نمایند؛ مگر آنکه قبرستان دورتر از جهتی بهتر باشد، مثل آنکه مردمان خوب در آنجا دفن شده باشند، یا مردم برای فاتحۀ اهل قبور بیشتر به آنجا بروند یا از مشاهد مشرّفه باشد.
4. اقارب و خویشاوندان را نزدیک یکدیگر دفن کنند.
5. جنازه را در چند ذِراعی قبر، زمین بگذارند و تا سه مرتبه کم کم نزدیک ببرند و در هر مرتبه زمین بگذارند و بردارند و در نوبت چهارم وارد قبر کنند و یکی از حکمت‌های آن این است که میّت، خود را برای ورود به قبر آماده کند.
6. چنانچه میّت مرد است، در دفعۀ سوّم میّت را طوری زمین بگذارند که سر او طرف پایین قبر باشد و در دفعۀ چهارم از طرف سر وارد قبر نمایند و اگر میّت زن است، در دفعۀ سوّم طرف قبلۀ قبر بگذارند و به پهنا وارد قبر کنند.
7. جنازه را به آرامی از تابوت بردارند و با رِفق و مدارا، آهسته وارد قبر کنند.
8. چنانچه میّت زن است، در موقع وارد کردن در قبر پارچهای روی قبر بگیرند.
9. اگر میّت زن است، کسی که با او مَحرم می‌باشد او را در قبر بگذارد و اگر مَحرمی نباشد، خویشاوندانش او را در قبر بگذارند.
10. کسی که میّت را در قبر می‌گذارد، با طهارت و سر برهنه و پا برهنه باشد و از طرف پای میّت از قبر بیرون بیاید.
11. بعد از آنکه میّت را در لَحَد گذاشتند، گرههای کفن را باز کنند و بهتر است ابتدا بند کفن از طرف سر میّت را باز کنند.
12. تنها صورت میّت را از کفن بیرون آورده و گونۀ میّت را روی خاک بگذارند و بالشی از خاک زیر سر او بسازند.[1]
13. پشت میّت، خشت خام یا کلوخی بگذارند که میّت به پشت برنگردد.
14. به اندازۀ یک خشت، تربت حضرت سیّد الشهداء(علیه السلام) مقابل روی میّت در قبر بگذارند به گونه‌ای که وقتی میّت از هم متلاشی شد، از آلوده شدن محفوظ بماند، بلکه اگر مقداری از تربت حضرت سیّد الشهداء† را هم در قبر قرار دهند، پسندیده است.
15. لَحَد را با خشت یا سنگ یا مانند آن بپوشانند تا آن که خاک بر میّت نریزد و بهتر این است که چیدن سنگ یا خشت را از طرف سر میّت شروع کنند و اگر خشت را با گِل محکم کنند بهتر است.
16. غیر از خویشاوندان میّت، کسانی که حاضرند، با پشت دست خاک بر قبر بریزند و بگویند: «إِنّٰا لِلهِ وَإِنّٰا اِلَیْهِ رٰاجِعُوْنَ».
17. قبر را چهار گوشه بسازند و به اندازۀ چهار انگشت باز یا بسته از زمین بلند کنند.
18. روی قبر را پهن و مسطّح بسازند.
19. اسم میّت را بالای قبر بنویسند یا بر لوح یا سنگی بنویسند و بالای سر میّت نصب کنند تا اشتباه نشود.
20. قبر را محکم بسازند تا زود خراب نشود.
21. مستحب است دعاهایی را که قبل از دفن و موقع دفن و دیدن قبر در کتاب‌های روایت نقل شده بخوانند، این دعاها در کتاب‌های مفصّل‌تر آمده است. از جملۀ آنها، دعای تلقین میّت هنگام دفن است که در این قسمت ذکر می‌شود:
قبل از آنکه لَحَد را بپوشانند، فردی دست راست را به شانۀ راست میّت بزند و دست چپ را با قوّت بر شانۀ چپ میّت بگذارد و دهان را نزدیک گوش او ببرد و به شدّت حرکتش دهد، سپس سه مرتبه بگوید:[242]
«اِسْمَعْ اِفْهَمْ (اِسْمَعیٖ اِفْهَمیٖ) یا فُلانَ بْنَ فُلان (یا فُلانةَ بِنْتَ فُلان)» و به جای فُلان بن فُلان یا فُلانة بنت فُلان، اسم میّت و پدرش را بگوید، مثلاً اگر اسم او محمّد و اسم پدرش علیّ است، سه مرتبه بگوید: «اِسْمَعْ اِفْهَمْ یا مُحَمَّدَ بْنَ عَلیّ» (و اگر اسم او فاطمه و اسم پدرش علی است، سه مرتبه بگوید: «اِسْمَعی اِفْهَمی یا فاطمةَ بِنْتَ عَلیّ»).
پس از آن بگوید: «هَلْ أَنْتَ (أَنْتِ) عَلَی العَهْدِ الَّذیٖ فارَقْتَنا (فارَقْتِنا) عَلَیْهِ، مِنْ شَهٰادَةِ أَنْ لا إِلٰهَ إِلّا اللّهُ وَحْدَهُ لا شَریٖکَ لَهُ وَأَنَّ مُحَمَّداً صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ وَسَیّدُ النَّبیّیٖنَ وَخٰاتَمُ المُرْسَلیٖنَ، وَأَنَّ عَلیّاً اَمیٖرُ الْمُؤْمِنیٖنَ وَسَیِّدُ الْوَصیّیٖنَ وَاِمامٌ افْتَرَضَ اللّهُ ُطاعَتَهُ عَلَی العالَمیٖنَ وَأَنَّ الْحَسَنَ وَالحُسَیْنَ وَعَلیَّ بْنَ الحُسَیْنِ وَمُحَمَّدَ بْنَ عَلیٍّ وَجَعْفَرَ بْنَ محَمَّدٍ وَمُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ وَعَلیَّ بْنَ مُوْسیٰ وَمَحَمّدَ بْنَ عَلیٍّ وَعَلیَّ بْنَ مُحَمَّدٍ وَالْحَسَنَ بْنَ عَلیٍّ وَالْقائِمَ الْحُجَّةَ الْمَهْدیَّ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیْــهِمْ، اَئِمَّةُ المُؤْمِنیٖنَ وَحُجَجُ اللّهِ عَلَی الْخَلْقِ أَجْمَعیٖنَ وَأَئِمَّتُکَ (أَئِمَّتُکَ) أَئِمَّةُ هُدیً اَبْرارٌ».
«یا فُلانَ بْنَ فُلان» و به جای فُلان بن فُلان (یا فُلانةَ بِنْتَ فُلان) اسم میّت و پدرش را بگوید و بعد بگوید: «إذٰا أَتاکَ (أَتاکِ) الْمَلَکانِ الْمُقَرَّبانِ رَسُولَیْنِ مِنْ عِنْدِ اللّهِ تَبارَکَ وَتَعالىٰ وَسَأَلاکَ (سَأَلاکِ) عَنْ رَبِّکَ (رَبِّکِ) وَعَنْ نَبیِّکَ (نَبیِّکِ) وَعَنْ دیٖنِکَ (دیٖنِکِ) وَعَنْ کِتابِکَ (کِتابِکِ) وَعَنْ قِبْلَتِکَ (قِبْلَتِکِ) وَعَنْ أَئِمَّتِکَ (أَئِمَّتِکِ)، فَلا تَخَفْ وَلاتَحْزَنْ (فَلاتَخافی ولا تَحْزَنی) وَقُلْ (وَ قُوْلی) فی جَوابِهِما:
اللّهُ رَبّیَ وَمُحَمَّدٌ صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ نَبیّی والإِسْلامُ دیٖنی وَالْقُرْآنُ کِتابی وَالْکَعْبَةُ قِبْلَتی وَأَمیٖرُ المُؤْمِنیٖنَ عَلیُّ بْنُ أَبیٖ طٰالِبٍ إِمامی وَالْحَسَنُ بْنُ عَلیٍّ الْمُجْتَبیٰ إِمامی وَالْحُسَیْنُ بْنُ عَلیٍّ الشَّهیٖدُ بِکَرْبَلاءَ إِمامی وَعَلیٌّ زَیْنُ الْعٰابِدیٖنَ إِمامی وَمُحَمَّدٌ الْبٰاقِرُ إِمامی وَجَعْفَرٌ الصّٰادِقُ إِمامی وَمُوْسَی الْکاظِمُ إِمامی وَعَلیٌّ الرِّضٰا إِمامی وَمُحَمَّدٌ الْجَوادُ إِمامی وَعَلیٌّ الْهٰادی إِمامی وَالْحَسَنُ العَسْکَریُّ إِمامی وَالْحُجَّةُ المُنْتَظَرُ إِمامی هٰؤُلاءِ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیْهِمْ اَئِمَّتی وَسادَتی وَقادَتی وَشُفَعٰائی، بِهِمْ أَتَوَلّیٰ وَمِنْ أَعْدائِهِمْ أَتَبَرَّأُ فِی الدُّنْیا وَالآخِرَةِ».
«ثُمَّ اعْلَمْ (اعْلَمی) یا فُلانَ بْنَ فُلان» (یا فُلانةَ بِنْتَ فُلان) و به جای فُلان بن فُلان اسم میّت و پدرش را بگوید، و بعد بگوید: «أَنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَتَعالیٰ نِعْمَ الرَّبُّ وأَنَّ مُحَمَّداً صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ نِعْمَ الرَّسُوْلُ وَأَنَّ عَلیَّ بْنَ أَبیٖ طٰالِبٍ وَأَوْلادَهُ الْمَعْصُوْمیٖنَ الْأَئِمَّةَ الْاثْنَیْ عَشَرَ نِعْمَ الْأَئِمَّةُ، وَأَنَّ مٰا جٰاءَ بِهِ مُحَمَّدٌ صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ حَقٌّ وَأَنَّ الْمَوْتَ حَقٌّ وَسُؤٰالَ مُنْکَرٍ وَنَکیٖرٍ فِی الْقَبْرِ حَقٌّ وَالْبَعْثَ حَقٌّ وَالنُّشُوْرَ حَقٌّ وَالصِّراطَ حَقٌّ وَالْمیٖزانَ حَقٌّ وَتَطٰایُرَ الْکُتُبِ حَقٌّ وَأَنَّ الْجَنَّةَ حَقٌّ وَالنّارَ حَقٌّ وَأَنَّ السّٰاعَةَ آتیَةٌ لا رَیْبَ فیٖها وَأَنَّ اللهَ یَبْعَثُ مَنْ فِی الْقُبُورِ».
سپس بگوید: «أَ فَهِمْتَ یا فُلانُ» (أَ فَهِمْتِ یا فلانةُ) و به جای فلان اسم میّت را بگوید، پس از آن بگوید: «ثَبَّتَکَ اللّهُ (ثَبَّتَکِ اللّهُ) بِالْقَوْلِ الثّٰابِتِ وَهَداکَ (هَداکِ) اللّهُ إِلیٰ صِرٰاطٍ مُسْتَقیٖمٍ، عَرَّفَ اللّهُ بَیْنَکَ (بَیْنَکِ) وَبَیْنَ أَوْلیٖائِکَ (أَوْلیائِکِ) فیٖ مُسْتَقَرٍّ مِنْ رَحْمَتِهِ» پس بگوید: «اللّهُمَّ جٰافِ الأَرْضَ عَنْ جَنْبَیْهِ (جَنْبَیْها) و اصْعَدْ بِرُوْحِهِ (بِرُوْحِها) إِلَیْکَ و لَقِّهِ (لَقِّها) مِنْکَ بُرْهٰاناً، اللّهُمَّ عَفْوَکَ عَفْوَکَ».
و اگر زبان میّت عربی نباشد، بهتر آن است که بعد از تلقین به عربی، دفعۀ دیگر به زبان خود میّت، او را تلقین دهند.
22. بعد از دفن میّت روی قبر آب بپاشند و بهتر این است که رو به قبله کرده و از طرف سر میّت شروع کند و آب را تا طرف پایین پای قبر میّت بریزد، سپس دور بدهد تا به سر میّت برسد و بعد هر چه از آب باقی مانده بر وسط قبر بریزد و تکرار آب ریختن تا چهل روز، هر روز یک مرتبه بر قبر پسندیده است.
23. بعد از پاشیدن آب، کسانی که حاضرند دست‌‌ها را بر قبر بگذارند و بهتر این است که رو به قبله و در جانب سر میّت باشند و انگشت‌‌ها را باز کرده در خاک فرو برند و هفت مرتبه سورۀ مبارکۀ «إنّا أنزلناه» را بخوانند و برای میّت طلب آمرزش کنند و این دعا را بخوانند: «اللّهُمَّ جافِ الأَرْضَ عَنْ جَنْبَیْهِ (جَنْبَیْها)[2] وَأَصْعِدْ إِلَیْکَ رُوْحَهُ (رُوْحَها) وَلَقِّهِ (لَقِّها) مِنْکَ رِضْواناً، وَأَسْکِنْ قَبْرَهُ (قَبْرَها) مِنْ رَحْمَتِکَ ما تُغْنیٖهِ (تُغْنیٖها) بِهِ عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِواکَ» یا بگوید: اللّهُمَّ ارْحَمْ غُرْبَتَهُ (غُرْبَتَها) وَصِلْ وَحْدَتَهُ (وَحْدَتَها) وَآنِسْ وَحْشَتَهُ (وَحْشَتَها) وَآمِنْ رَوْعَتَهُ (رَوْعَتَها) وَأَفِضْ عَلَیْهِ (عَلَیْها) مِنْ رَحْمَتِکَ وَأَسْکِنْ إِلَیْهِ (إِلَیْها) مِنْ بَرْدِ عَفْوِکَ وَسَعَةِ غُفْرٰانِکَ وَرَحْمَتِکَ ما یَسْتَغْنیٖ بِها عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِوٰاکَ وَاحْشُرْهُ (وَاحْشُرْها) مَعَ مَنْ کانَ یَتَوَلّاهُ (یَتَوَلّاها).
شایان ذکر است، این کیفیّت اختصاص به وقت دفن ندارد، بلکه در هر وقت که فرد قبر مُؤمنی را زیارت کند، خواندن هفت مرتبه «إنّا أنزلناه» و طلب آمرزش و خواندن دعای مذکور پسندیده است.
24. چهل نفر یا پنجاه نفر برای میّت به خیر شهادت دهند، به این که بگویند: «اللّٰهُمَّ إِنّا لا نَعْلَمُ مِنْهُ (مِنْها) إِلّا خَیْراً وَأَنْتَ أعلم بِهِ (بِها) مِنّا».
25. تلقین در سه موضع انجام شود (در این سه موضع تلقین مستحب است): الف. در حال احتضار؛ ب. بعد از گذشتن میّت در قبر؛ ج. بعد از پر کردن قبر و رفتن حاضرین و مورد اخیر بدین شرح است:
پس از رفتن کسانی که در تشییع جنازه شرکت کردهاند، مستحب است ولیّ میّت یا کسی که از طرف ولیّ اجازه دارد، برای بار دیگر دعای تلقین میّت را که در هنگام دفن خوانده می‌شود بر فراز قبر میّت بخواند و مستحب است که در حال تلقین، رو به قبله باشد و طرف بالای قبر نزد سر میّت بنشیند و سزاوار است که تلقین‌خوان، دهان را نزدیک ببرد و قبر را با دو کف خود بگیرد و تلقین را با صدای بلند بخواند.
در حدیث نقل شده است که این تلقین که بعد از دفن خوانده می‌شود، باعث می‌شود که نکیر و منکر از میّت سؤال قبر نپرسند و بر میّت آسان بگیرند.
26. شایسته است بر مؤمن که قبری برای خود مهیّا کند، چه در حال بیماری و چه در حال صحّت و سلامتی و سزاوار است خود، داخل آن برود و در قبر قرآن بخواند. همچنین، بذل زمین برای دفن میّت مؤمن، مستحب می‌باشد.
27. برای میّت در شب اوّل دفن، صدقه داده شود.
28. برای میّت، نماز لیلة الدفن که آن را نماز وحشت یا نماز شب اوّل قبر نیز می‌نامند خوانده شود، که کیفیّت خواندن آن در فصل نمازهای مستحبی، مسألۀ «2066» ذکر می‌شود.
[1]. در صورتی که میّت زن است، قسمت‌های داخل پرانتز جایگزین شود.
[2]. همان.