کتب فتوایی » توضیح المسائل جامع جلد (1) (چاپ 1403)
جستجو در:
2. دارای عادت وقتیّۀ غیر عددیّه ←
→ اقسام زنان حائض
1. دارای عادت وقتیّه و عددیّه
مسأله 557. زنانی که عادت وقتیّه و عددیّه دارند، دو دسته‌اند:
اوّل: زنی که دو ماه پشت سر هم، در وقت معیّن خون حیض ببیند و در وقت معیّن هم پاک شود، مثلاً دو ماه پشت سر هم از روز اوّل ماه خون ببیند و روز هفتم پاک شود که عادت حیض این زن از اوّل ماه تا هفتم است.
دوّم: زنی که دو ماه پشت سر هم در وقت معیّن خون حیض ببیند و بعد از آن که سه روز یا بیشتر خون دید، یک روز یا بیشتر پاک شود و دوباره خون ببیند و تمام روزهایی که خون دیده با روزهایی که در وسط پاک بوده از ده روز بیشتر نشود. همچنین، همۀ روزهایی که خون دیده و روزهایی که در وسط پاک بوده در هر دو ماه به یک اندازه باشد، چنین زنی، دارای عادت وقتیّه و عددیّه میباشد و عادت او به اندازۀ روزهایی است که خون دیده، نه به ضمیمۀ روزهایی که در وسط پاک بوده است؛
مثلاً اگر در دو ماه پشت سر هم از روز اوّل ماه تا سوّم خون ببیند و سه روز پاک شود و دوباره سه روز خون ببیند، عادت این زن، شش روز پراکنده میشود و در سه روز پاکی که در وسط است که آن را «پاکی بین دو خون» می‌نامند، بنابر احتیاط لازم، کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی که بر غیر حائض واجب است را انجام دهد[1] و امّا اگر مقدار روزهایی که در ماه دوّم خون دیده، بیشتر یا کمتر باشد، این زن دارای عادت وقتیّه است نه عددیّه.
مسأله 558. زنی که عادت وقتیّه و عددیّه دارد، اگر در آغاز یا بین وقت عادت خویش یا یک یا دو روز یا بیش از آن، زودتر خون ببیند، طوری که در عرف زنان بگویند عادتش جلو افتاده - هرچند آن خون، نشانههای حیض را نداشته باشد، مثلاً خون زرد رنگ باشد یا شک در استمرار آن برای مدّت سه روز داشته باشد[2] - باید به احکامی که برای زن حائض گفته شد عمل کند و چنانچه بعداً بفهمد حیض نبوده، مثل اینکه قبل از سه روز پاک شود، باید عبادت‌هایی را که به‌جا نیاورده، قضا نماید و اگر وقت باقی است، آنها را انجام دهد؛
امّا در غیر این دو صورت، مثل اینکه آن قدر زودتر از عادتش خون ببیند که نگویند عادتش جلو افتاده، بلکه بگویند در غیر وقت خود خون دیده و یا آنکه بعد از گذشت ایّام عادتش (هر چند با سپری شدن زمان کمی بعد از تمام شدن وقت عادت)، خون ببیند، چنانچه آن خون دارای نشانههای حیض - که در مسألۀ «484» ذکر شد - باشد، به احکامی که برای زنان حائض گفته شد عمل نماید، هرچند شک در استمرار آن برای مدّت سه روز داشته باشد و چنانچه بعداً بفهمد حیض نبوده، مثل اینکه قبل از سه روز پاک شود، باید عبادت‌هایی را که به‌جا نیاورده، قضا نماید و اگر وقت باقی است آنها را انجام دهد.
همچنین، اگر خون مذکور دارای نشانههای حیض نباشد، ولی زن بداند که آن خون سه روز ادامه پیدا میکند، باید آن را حیض قرار دهد و اگر نداند که سه روز ادامه پیدا میکند یا نه، احتیاط واجب آن است که هم کارهایی که بر مستحاضه واجب است را انجام دهد و هم کارهایی را که بر حائض حرام است، ترک نماید.
مسأله 559. زنی که عادت وقتیّه و عددیّه دارد:
الف. اگر همۀ روزهای عادت و چند روز قبل از عادت و بعد از عادت، خون ببیند؛
ب. یا اینکه همۀ روزهای عادت را با چند روز قبل از عادت، خون ببیند؛
ج. یا اینکه همۀ روزهای عادت را با چند روز بعد از عادت، خون ببیند؛
و در هر یک از سه مورد الف، ب و ج، خون‌هایی که دیده، روی هم از ده روز بیشتر نشود، همه حیض است، هرچند آن خون نشانههای حیض را - که در مسألۀ «484» ذکر شد - نداشته باشد.
امّا اگر (در هر یک از سه مورد) خون‌هایی که دیده از ده روز بیشتر شود، فقط خونی که در روزهای عادت دیده حیض است، هرچند آن خون نشانههای حیض را نداشته باشد و خونی که قبل یا بعد یا قبل و بعد عادت دیده استحاضه میباشد، هرچند نشانههای حیض را داشته باشد و هرچند یک یا دو روز قبل از عادتش باشد، طوری که در عرف زنان بگویند عادتش جلو افتاده است و باید عبادت‌هایی که در روزهای قبل یا بعد یا قبل و بعد عادت به‌جا نیاورده را قضا نماید؛ حتّی اگر زن همۀ روزهای عادت را با چند روز بعد از عادت خون ببیند و خون روزهای عادت و خونی که تا روز دهم مشاهده میکند، با نشانههای حیض باشد و بقیّه با نشانههای استحاضه باشد، باز هم تنها خون روزهای عادت، حیض و بقیّه استحاضه میباشد.[3]
د. اگر همۀ روزهای عادت را با سیزده روز یا بیشتر بعد از عادت به‌طور مستمرّ، خون ببیند، خون روزهای عادت حیض است و بقیّه استحاضه میباشد؛ مگر آنکه نشانههای خون بعد از گذشت ده روز از حیض سابق (حداقل پاکی بین دو حیض) تفاوت نماید، به اینکه زن ده روز یا بیشتر خون با نشانهٔ استحاضه ببیند، سپس خون دارای نشانهٔ حیض شود، که در این صورت خون مذکور حیض محسوب میشود، به شرط آنکه حداقل سه روز یا بیشتر باشد و بین آنچه از این خون، حیض به حساب می‌آید و حیض بعدی ده روز (حداقل پاکی بین دو حیض) فاصله باشد.
به عنوان مثال اگر عادت ماهانۀ زنی از اوّل تا پنجم ماه باشد و خون بعد از ایّام عادت تا بیستم ماه ادامه پیدا کند، و خون از روز ششم تا پانزدهم ماه فاقد نشانههای حیض و از روز شانزدهم تا بیستم ماه دارای نشانههای حیض باشد و پس از آن تا ابتدای ماه بعد و عادت ماهانه جدید به مدّت ده روز پاک باشد، در این صورت خون روزهای ششم تا پانزدهم ماه استحاضه و خون روزهای شانزدهم تا بیستم ماه حیض میباشد؛
امّا اگر خون از روز ششم تا سیزدهم ماه فاقد نشانههای حیض و از روز چهاردهم تا بیستم ماه دارای نشانههای حیض باشد، در این صورت خون روزهای ششم تا بیستم استحاضه محسوب میشود.
ه . اگر عادت وقتیّه و عددیّۀ او از نوع دوّمی است که در مسألۀ «557» گذشت، مثلاً عادت شرعی او به این گونه است که سه روز اوّل ماه خون می‌بیند، سپس روز چهارم تا ششم به مدّت سه روز پاک است و بعد هفتم تا نهم خون می‌بیند، چنانچه در یک ماه بیشتر از ده روز مستمرّ خون ببیند، مثلاً از اوّل ماه تا پانزدهم خون ببیند، خونهای اوّل تا سوّم ماه و هفتم تا نهم ماه حیض است و در روزهای چهارم تا هفتم بنابر احتیاط واجب، کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی را که بر مستحاضه واجب است، انجام میدهد و خونهای دهم تا پانزدهم ماه، استحاضه است.
مسأله 560. زنی که عادت وقتیّه و عددیّه دارد:
الف. اگر مقداری از روزهای عادت را با چند روز قبل از عادت خون ببیند و روی هم از ده روز بیشتر نشود، همه حیض است و اگر از ده روز بیشتر شود، روزهایی که در عادت، خون دیده با چند روز قبل از آن - که روی هم به مقدار عادت او شود - حیض و روزهای اوّل (ابتدا) را استحاضه قرار دهد.
ب. اگر مقداری از روزهای عادت را با چند روز بعد از عادت خون ببیند و روی هم از ده روز بیشتر نشود، همه حیض است و اگر بیشتر شود، باید روزهایی که در عادت، خون دیده با چند روز بعد از آن، که روی هم به مقدار عادت او شود، حیض و بقیّه را استحاضه قرار دهد.
مسأله 561. زنی که - مثلاً - عادت وقتیّۀ عددیّه هفت روز در اوّل هر ماه دارد، اگر از اذان صبح روز اوّل ماه خون بییند و خونریزیش در شب یازدهم ماه، قبل از اذان صبح روز یازدهم قطع شود، خونی که در تمام این مدّت دیده، حکم حیض را دارد و در این صورت، شب یازدهم ملحق به ده روز میباشد و حکم تجاوز خون از ده روز در مورد آن جاری نمیشود؛
امّا چنانچه خونریزی وی مثلاً تا ظهر روز یازدهم ادامه یابد، حکم تجاوز خون از ده روز در مورد آن جاری میشود. بنابراین، خون روز اوّل ماه تا پایان شب هشتم را حیض قرار داده و خون روز هشتم تا روز یازدهم استحاضه محسوب میشود.
مسأله 562. زنی که عادت وقتیّه و عددیّه دارد، اگر بعد از آنکه سه روز یا بیشتر خون دید پاک شود و دوباره خون ببیند و فاصلۀ بین دو خون، کمتر از ده روز باشد و همۀ روزهایی که خون دیده با روزهایی که در وسط پاک بوده، از ده روز بیشتر باشد و هر یک از دو خون طرف اوّل و دوّم به تنهایی از ده روز بیشتر نباشد، چند صورت دارد:
1. آنکه تمام خونی که دفعۀ اوّل دیده یا مقداری از آن، در روزهای عادت باشد و خون دوّم که بعد از پاک شدن می‌بیند در روزهای عادت نباشد و خارج از محدودهٔ عدد عادت واقع شود؛ در این صورت، باید همۀ خون اوّل را حیض و خون دوّم را استحاضه قرار دهد؛ مگر آنکه خون دوّم دارای نشانههای حیض باشد و خون دارای نشانهها از ده روز تجاوز نکند[4] و ادامهٔ خون، نشانههای استحاضه را داشته و از ده روز بگذرد، در این صورت علاوه بر حیض قرار دادن خون اوّل، بخشی از خون دوّم که دارای نشانه های حیض است، را نیز حیض قرار میدهد، هر چند بیشتر از محدودهٔ عدد عادت باشد؛[5] در این مورد، دو مثال ذکر میشود:
مثال اوّل: اگر عادت زنی از پنجم تا نهم به مدّت پنج روز بوده، در صورتی که یک ماه از پنجم تا نهم خون دیده و روز دهم پاک شود و از روز یازدهم تا شانزدهم خون ببیند و خون طرف دوّم نشانههای حیض را نداشته باشد، خون‌هایی که پنجم تا نهم در ایّام عادت دیده، حیض است و خون‌هایی که از یازدهم تا شانزدهم دیده، استحاضه میباشد و روز دهم پاک میباشد.
مثال دوّم: اگر عادت زنی از پنجم تا نهم ماه به مدّت پنج روز بوده، در صورتی که یک ماه از پنجم تا نهم خون دیده و روز دهم پاک شود و از روز یازدهم تا شانزدهم خون ببیند و خون طرف دوّم در روز یازدهم تا سیزدهم نشانههای حیض را داشته و از روز چهاردهم تا شانزدهم فاقد نشانههای حیض باشد، خون‌هایی که از پنجم تا نهم در ایّام عادت دیده و همچنین خون روزهای یازدهم تا سیزدهم، حیض است و خون‌هایی که از چهاردهم تا شانزدهم دیده، استحاضه میباشد و در پاکی وسط که آن را «پاکی بین دو خون» می‌نامند، بنابر احتیاط واجب کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی را که بر غیر حائض واجب است انجام دهد.
2. آنکه خون اوّل در روزهای عادت نباشد و تمام خون دوّم یا مقداری از آن در روزهای عادت باشد که باید همۀ خون دوّم را حیض و خون اوّل را استحاضه قرار دهد.
مثال: اگر عادت زنی از یازدهم تا پانزدهم ماه به مدّت پنج روز بوده، در صورتی که یک ماه از پنجم تا نهم خون دیده و روز دهم، پاک شود و از روز یازدهم تا پانزدهم خون ببیند، خون‌هایی که از یازدهم تا پانزدهم در ایّام عادت دیده، حیض است و خون‌هایی که قبل از آن از پنجم تا نهم دیده، استحاضه میباشد و روز دهم هم پاک است.
شایان ذکر است، در مورد حکم مذکور در بند (1) و (2) این مسأله، فرقی نیست که تعداد روزهای خون اوّل یا خون دوّم، مطابق با عدد عادت زن باشد یا مطابق نباشد و معیار در حیض قرار دادن خون، مراعات وقت است نه عدد عادت. بنابراین، خونی که در وقت دیده، حیض است، هرچند تعداد روزهایش مطابق با عدد عادتش نباشد.
3. آنکه هر دو خون در روزهای عادت نباشد؛ در این صورت، اگر یکی دارای نشانههای حیض باشد و دیگری دارای نشانههای حیض نباشد، خونی که صفات حیض را دارا میباشد، حیض قرار دهد و خونی را که صفات حیض ندارد، استحاضه قرار دهد، امّا اگر هر دو خون، نشانههای حیض را دارا باشند یا هیچ یک از دو خون نشانههای حیض را نداشته باشند، باید خون طرف اوّل را حیض و خون طرف دوّم را استحاضه قرار دهد، هرچند احتیاط مستحب است که در هر دو خون احتیاط کند، خصوصاً در صورتی که هر دو خون نشانههای حیض را نداشته باشد.
مثال: اگر عادت زنی از اوّل تا پنجم ماه به مدّت پنج روز بوده، در صورتی که یک ماه در روزهای عادت خون نبیند و از روز هفتم تا یازدهم خون دیده و دو روز پاک شود و از روز چهاردهم تا هجدهم خون ببیند و خون طرف اوّل، صفات حیض را نداشته باشد و خون طرف دوّم، صفات حیض را دارا باشد، خون‌هایی که از روز چهاردهم تا هجدهم دیده، حیض است و خون‌هایی که از روز هفتم تا یازدهم دیده استحاضه میباشد و روزهای دوازدهم و سیزدهم پاک است.
شایان ذکر است، در مورد حکم فوق فرقی نیست که تعداد روزهای خون اوّل یا خون دوّم، مطابق با عدد عادت زن باشد یا مطابق نباشد و معیار در حیض قرار دادن خون، تشخیص از روی نشانههای حیض است نه عدد عادت. بنابراین، خونی که نشانههای حیض را دارد، حیض محسوب میشود، هرچند تعداد روزهایش مطابق با عدد عادتش نباشد و خونی که نشانههای حیض را ندارد استحاضه است، هرچند تعداد روزهایش مطابق با عدد عادتش باشد؛ امّا اگر تشخیص از روی نشانههای حیض ممکن نباشد، خون اوّل حیض است، هرچند تعداد روزهایش مطابق با عدد عادتش نباشد و خون دوّم استحاضه است، هرچند تعداد روزهایش مطابق با عدد عادتش باشد.
البتّه اگر خونی که - حسب ضابط ذکر شده - حیض قرار داده شده، مطابق با عدد عادت نباشد و عدد عادت بیشتر باشد، در صورتی که الحاق بخشی از خون دیگر جهت تکمیل عدد ممکن باشد، به مقدار کامل شدن عدد از خون دیگر حیض محسوب شده و بقیّه استحاضه است؛ توضیح این مطلب مشابه تفصیلی است که در عادت عددیّه، مسألهٔ «582» ذکر خواهد شد.
صورت‌های دیگر مسأله، در دو مسألۀ بعد ذکر میشود.
مسأله 563. زنی که عادت وقتیّه و عددیّه دارد، اگر بعد از آن که سه روز یا بیشتر خون دید پاک شود و دوباره خون ببیند و فاصلۀ بین دو خون کمتر از ده روز باشد و همۀ روزهایی که خون دیده با روزهایی که در وسط پاک بوده از ده روز بیشتر باشد و هر یک از دو خون طرف اوّل و دوّم، به تنهایی از ده روز بیشتر نباشد (ادامه صورت‌های مسأله قبل):
1. اگر مقداری از خون اوّل و دوّم در روزهای عادت باشد و خون اوّلی که در روزهای عادت بوده، از سه روز کمتر نباشد و با پاکی وسط و مقداری از خون دوّم که آن هم در روزهای عادت بوده، از ده روز بیشتر نباشد، در این صورت، آن مقدار از هر دو خون که در ایّام عادت بوده، حیض است و احتیاط واجب آن است که در پاکی وسط که آن را «پاکی بین دو خون» می‌نامند کارهایی که بر غیر حائض واجب است را انجام دهد و کارهایی را که بر حائض حرام است، ترک کند و مقداری از خون دوّم که بعد از روزهای عادت بوده، استحاضه است و امّا مقداری از خون اوّل که قبل از روزهای عادت بوده، چنانچه عرفاً بگویند که عادتش جلو افتاده، حکم حیض را دارد، مگر آن که حیض قرار دادن آن باعث آن شود که بعضی از خون دوّم که در روزهای عادت بوده یا تمام آن از ده روز حیض خارج شود که در این صورت، حکم استحاضه را دارد.
در مورد این حکم، سه مثال ذکر میشود:
مثال اوّل: اگر عادت زن از سوّم ماه تا دهم به مدّت هشت روز بوده، در صورتی که یک ماه از اوّل تا ششم خون ببیند، طوری که در عرف زنان بگویند عادتش جلو افتاده و دو روز پاک شود و بعد از نهم تا پانزدهم خون ببیند، خون‌هایی که از اوّل تا ششم و در نهم و دهم دیده حیض است و خون‌هایی که از یازدهم تا پانزدهم دیده استحاضه میباشد و در پاکی وسط که آن را «پاکی بین دو خون» می‌نامند، بنابر احتیاط واجب کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی که بر غیرحائض واجب است را انجام میدهد.
مثال دوّم: اگر عادت زن از دهم تا هجدهم ماه به مدّت نه روز بوده، در صورتی که یک ماه از هفتم تا چهاردهم خون ببیند، به‌طوری که در عرف زنان بگویند عادتش جلو افتاده و دو روز پاک شود و بعد، از هفدهم تا بیستم خون ببیند، خون‌هایی که از نهم تا چهاردهم و در هفدهم و هجدهم دیده، حیض است و نمی‌توان روز هفتم و هشتم را هم حیض قرار داد، زیرا باعث میشود که روزهای هفدهم و هجدهم واقع در ایّام عادت، از ده روز حیض خارج گردد و حکم «پاکی بین دو خون» مانند مثال اول است.
مثال سوّم: اگر عادت زن از دهم تا نوزدهم ماه به مدّت ده روز بوده، در صورتی که یک ماه از هفتم تا چهاردهم خون ببیند، طوری که در عرف زنان بگویند عادتش جلو افتاده و دو روز پاک شود و بعد از هفدهم تا بیستم خون ببیند، خون‌هایی که از دهم تا چهاردهم و از هفدهم تا نوزدهم دیده، حیض است و نمی‌توان روزهایی که جلوتر از عادت خون دیده، یعنی روزهای هفتم تا نهم را هم حیض قرار داد، زیرا موجب میشود که روزهای هفدهم تا نوزدهم واقع در ایّام عادت از ده روز حیض خارج گردد و حکم «پاکی بین دو خون» مانند مثال اوّل است.
شایان ذکر است اگر خون دوّم دارای نشانههای حیض باشد و خون دارای نشانهها از محدودهٔ عدد عادت بیشتر بوده ولی از ده روز تجاوز نکند[6] و ادامهٔ خون، نشانههای استحاضه را داشته و از ده روز بگذرد، در این صورت علاوه بر حیض قرار دادن مقداری از خون اوّل که توضیح آن در صدر مسأله گذشت، بخشی از خون دوّم که دارای نشانههای حیض است، را حیض قرار میدهد، هر چند بیشتر از محدودهٔ عدد عادت باشد؛
به عنوان مثال زنی که دارای عادت وقتیّه و عددیّه هفت روزه از سوّم تا نهم ماه است، چنانچه از دوّم تا ششم ماه خون ببیند و روز هفتم پاک باشد و از روز هشتم تا سیزدهم ماه خون ببیند، و خون روزهای هشتم تا دهم دارای نشانههای حیض و خون روزهای یازدهم تا سیزدهم دارای نشانههای استحاضه باشد، خون روزهای دوّم تا ششم ماه و خون روزهای هشتم تا دهم ماه را حیض قرار داده و خون روزهای یازدهم تا سیزدهم ماه استحاضه است و در پاکی وسط که آن را «پاکی بین دو خون» می‌نامند، بنابر احتیاط واجب کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی را که بر غیر حائض واجب است انجام دهد.[7]
2. آنکه مقداری از خون اوّل و دوّم در روزهای عادت باشد، ولی آن مقدار از خون اوّل که در روزهای عادت بوده از سه روز کمتر باشد، در این صورت:
الف. خون اوّل که در ایّام عادت واقع شده، به ضمیمۀ مقداری از خون قبل که روی هم سه روز شود، حیض است، بلکه باید همۀ خون سابق را - در صورتی که در عرف زنان بگویند عادتش جلو افتاده - حیض قرار دهد؛ به شرط آنکه این امر باعث نشود بعضی از خون طرف دوّم که در روزهای عادت بوده یا تمام آن، از ده روز حیض خارج شود.
ب. همچنین، مقداری از خون طرف دوّم که در ایّام عادت واقع شده حیض است، به شرط آنکه مجموع خون‌ها و پاکی بین آنها، با ملاحظۀ حیض قرار دادن خون طرف اوّل به ضمیمۀ مقداری از خون قبل از طرف اوّل که کمترین مقدار حیض یعنی سه روز را کامل میکند، از ده روز بیشتر نشود و بقیّۀ آن، استحاضه است. برای روشن شدن حکم، سه مثال ذکر میشود:
مثال اوّل: اگر عادت زن از چهارم تا دهم به مدّت هفت روز بوده و اکنون از روز اول ماه تا چهارم خون دیده و دو روز پاک بوده و از روز هفتم تا دوازدهم خون دیده، باید خونهای روز اوّل تا چهارم و هفتم تا دهم را حیض قرار دهد و خون روز یازدهم و دوازدهم استحاضه است و در پاکی وسط، بنابر احتیاط واجب کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی که بر غیر حائض واجب است را انجام دهد.
مثال دوّم: اگر عادت زن از چهارم تا دوازدهم به مدّت نه روز بوده و اکنون از روز اوّل ماه تا چهارم خون دیده و دو روز پاک بوده و از روز هفتم تا پانزدهم خون دیده، باید خونهای روز دوّم تا چهارم و هفتم تا یازدهم را حیض قرار دهد و خون روز اوّل و روزهای دوازدهم تا پانزدهم، استحاضه است و در پاکی وسط، بنابر احتیاط واجب کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی که بر غیر حائض واجب است را انجام دهد و این زن نمی‌تواند خون روز اوّل را حیض قرار دهد، زیرا باعث میشود قسمتی از خون طرف دوّم که در روزهای عادت بوده یعنی روز یازدهم، از ده روز حیض خارج شود.
مثال سوّم: اگر عادت زن از پنجم تا دوازدهم به مدّت هشت روز بوده و اکنون از روز اوّل ماه تا پنجم خون دیده و پنج روز پاک بوده و روز یازدهم و دوازدهم خون دیده، خونهای روز سوّم تا پنجم و روز یازدهم و دوازدهم، حیض است و خون روز اوّل و دوّم، استحاضه است و در پاکی وسط، بنابر احتیاط واجب کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی را که بر غیر حائض واجب است، انجام دهد و این زن نمی‌تواند خون روز اوّل و دوّم را حیض قرار دهد، زیرا باعث میشود تمام خون طرف دوّم که در روزهای عادت بوده، یعنی روز یازدهم و دوازدهم، از ده روز حیض خارج شود.
شایان ذکر است، در مورد حکم مذکور در بند (1) و (2) این مسأله و مسألۀ بعد، فرقی نیست که تعداد روزهای خون اوّل یا خون دوّم، مطابق با عدد عادت زن باشد یا مطابق نباشد و معیار در حیض قراردادن خون، مراعات وقت است، نه عدد عادت.
مسأله 564. زنی که عادت وقتیّه و عددیّه دارد، اگر بعد از آن که سه روز یا بیشتر خون دید پاک شود و دوباره خون ببیند و فاصلۀ بین دو خون کمتر از ده روز باشد و همۀ روزهایی که خون دیده با روزهایی که در وسط پاک بوده از ده روز بیشتر باشد و هر یک از دو خون طرف اوّل و دوّم به تنهایی از ده روز بیشتر نباشد (ادامۀ صورت‌های دو مسألۀ قبل):
1. اگر تمام خون اوّل (که از سه روز کمتر نیست)[8] و مقداری از خون دوّم در روزهای عادت باشد و خون اوّل با پاکی وسط و مقداری از خون دوّم که آن هم در روزهای عادت بوده، از ده روز بیشتر نباشد؛
در این صورت، تمام خون اوّل و مقداری از خون دوّم که در ایّام عادت بوده، حیض است و احتیاط واجب آن است که در پاکی وسط که آن را «پاکی بین دو خون» می‌نامند، کارهایی که بر غیر حائض واجب است را انجام دهد و کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کند و مقداری از خون دوّم که بعد از روزهای عادت بوده، استحاضه است.
مثال: اگر عادت زنی از اوّل تا هشتم ماه بوده، در صورتی که یک ماه از اوّل تا چهارم ماه خون ببیند و روزهای پنجم و ششم ماه پاک باشد و مجدّداً از روز هفتم تا دوازدهم ماه خون ببیند، در این صورت خون روزهای اوّل تا چهارم ماه و نیز خون روزهای هفتم و هشتم ماه حیض محسوب میشود و بقیّه استحاضه است و نسبت به پاکی روزهای پنجم و ششم ماه، بنابر احتیاط واجب کارهایی که بر غیر حائض واجب است را انجام داده و کارهایی که بر حائض حرام است را ترک میکند.
البتّه، اگر خون دوّم دارای نشانههای حیض باشد و خون دارای نشانهها از محدودهٔ عدد عادت بیشتر بوده، ولی از ده روز تجاوز نکند[9] و ادامهٔ خون، نشانههای استحاضه را داشته و از ده روز بگذرد، در این صورت علاوه بر حیض قرار دادن خون اوّل، بخشی از خون دوم که دارای نشانههای حیض است را نیز حیض قرار میدهد، هر چند بیشتر از محدودهٔ عدد عادت باشد؛
به عنوان مثال، اگر عادت زنی از پنجم تا دوازدهم ماه به مدّت هشت روز بوده، در صورتی که یک ماه از پنجم تا نهم خون دیده و روز دهم پاک شود و از روز یازدهم تا هفدهم خون ببیند و خون طرف دوّم از یازدهم تا سیزدهم نشانههای حیض را داشته و خون روزهای چهاردهم تا هفدهم فاقد نشانههای حیض باشد، در این صورت خون‌هایی که از پنجم تا نهم در ایّام عادت دیده، و همچنین خون روزهای یازدهم تا سیزدهم، حیض است و خون‌هایی که از چهارهم تا هفدهم دیده، استحاضه میباشد و در پاکی وسط که آن را «پاکی بین دو خون» می‌نامند، بنابر احتیاط واجب کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی را که بر غیر حائض واجب است انجام دهد.
2. اگر تمام خون دوّم و مقداری از خون اوّل در روزهای عادت باشد و مقداری از خون اوّل که در روزهای عادت بوده از سه روز کمتر نباشد و با پاکی وسط و خون دوّم که آن هم در روزهای عادت بوده از ده روز بیشتر نباشد؛
در این صورت، تمام خون دوّم و مقداری از خون اوّل که در ایّام عادت بوده، حیض است و احتیاط واجب آن است که در پاکی وسط که آن را «پاکی بین دو خون» می‌نامند، کارهایی که بر غیر حائض واجب است را انجام دهد و کارهایی را که بر حائض حرام است، ترک کند و مقداری از خون اوّل که قبل از روزهای عادت بوده، چنانچه عرفاً بگویند که عادتش جلو افتاده، حکم حیض را دارد؛ مگر آنکه حیض قرار دادن آن باعث شود که بعضی از خون دوّم که در روزهای عادت بوده یا تمام آن، از ده روز حیض خارج شود که در این صورت، حکم استحاضه را دارد.
مثال: اگر عادت زنی از چهارم تا دوازدهم ماه بوده، در صورتی که یک ماه از اوّل تا هفتم ماه خون ببیند و روز هشتم ماه پاک باشد و مجدّداً از روز نهم تا دوازدهم ماه خون ببیند، در این صورت خون روزهای چهارم تا هفتم ماه و نیز خون روزهای نهم تا دوازدهم ماه که در وقت عادت دیده، به علاوۀ روز سوّم قبل عادت، خون حیض محسوب میشود و خون روزهای اوّل و دوم ماه استحاضه است و نسبت به پاکی روز هشتم ماه، کارهایی که بر غیر حائض واجب است را انجام داده و کارهایی را که بر حائض حرام است، ترک میکند.
3. آنکه تمام خون دوّم و مقداری از خون اوّل در روزهای عادت باشد و مقداری از خون اوّل که در روزهای عادت بوده، از سه روز کمتر باشد؛
در این صورت، خون دوّم حیض است و خون اوّل که در ایام عادت واقع شده، به علاوۀ مقداری از خون قبل از آن که روی هم سه روز شود، حیض است، بلکه باید مقدار بیشتر از سه روز از خون سابق را - در صورتی که در عرف زنان بگویند عادتش جلو افتاده - نیز حیض قرار دهد؛ به شرط آنکه این امر باعث نشود که بعضی از خون طرف دوّم که در روزهای عادت بوده یا تمام آن، از ده روز حیض خارج شود.
مثال اوّل: اگر عادت زنی از چهارم تا دوازدهم ماه بوده، در صورتی که یک ماه از اوّل تا پنجم ماه خون ببیند و روز ششم و هفتم ماه پاک باشد و مجدّداً از روز هشتم تا دوازدهم ماه خون ببیند، در این صورت، خونهای روز چهارم و پنجم ماه و نیز خونهای روز هشتم تا دوازدهم ماه که در وقت عادت دیده، به علاوۀ روز سوّم قبل عادت، خون حیض محسوب میشود و خون روز اوّل و دوم ماه استحاضه است و نسبت به پاکی روز ششم و هفتم ماه کارهایی که بر غیر حائض واجب است را انجام داده و کارهایی را که بر حائض حرام است، ترک میکند.
مثال دوّم: اگر عادت زنی از چهارم تا دوازدهم ماه بوده، در صورتی که یک ماه از اوّل تا پنجم ماه خون ببیند و روز ششم و هفتم ماه پاک باشد و مجدّداً از روز هشتم تا یازدهم ماه خون ببیند، در این صورت، خونهای روز چهارم و پنجم ماه و نیز خون های روز هشتم تا یازدهم ماه که در وقت عادت دیده، به علاوۀ روز دوّم و سوّم قبل عادت، خون حیض محسوب میشود و خون روز اوّل ماه استحاضه است و نسبت به پاکی روز ششم و هفتم ماه کارهایی که بر غیر حائض واجب است را انجام داده و کارهایی را که بر حائض حرام است، ترک میکند.
مسأله 565. زنی که عادت وقتیّه و عددیّه دارد، اگر در وقت عادت، خون نبیند و در غیر آن وقت به تعداد روزهای حیضش خون ببیند، باید همان را حیض قرار دهد، چه قبل از وقت عادت دیده باشد چه بعد از آن، چه نشانههای حیض را دارا باشد یا نشانههای حیض را نداشته باشد.[10]
مسأله 566. زنی که عادت وقتیّه و عددیّه دارد، اگر در وقت عادت خود سه روز یا بیشتر خون ببیند و تعداد روزهای آن کمتر یا بیشتر از روزهای عادت او باشد، ولی از ده روز بیشتر نشود و در غیر ایّام عادت در قبل از آن یا بعد از آن به تعداد روزهای عادت خویش خون ببیند و بین دو خون، پاکی فاصله شود، در این مورد که وقت و عدد با هم تعارض دارند، چند صورت دارد:
1. آنکه مجموع آن دو خون با پاکی میان آنها از ده روز بیشتر نشود؛ در این صورت، مجموع دو خون یک حیض حساب میشود و در پاکی وسط که آن را «پاکی بین دو خون» می‌نامند، بنابر احتیاط واجب کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی را که بر غیر حائض واجب است، انجام دهد.
2. آنکه پاکی میان آن دو خون، ده روز یا بیشتر باشد؛ در این صورت، هر کدام از آنها حیض جداگانه قرار داده می‌شوند، چه نشانههای حیض را دارا باشد یا نشانههای حیض را نداشته باشد.[11]
3. آنکه پاکی میان آن دو خون کمتر از ده روز و مجموع دو خون با پاکی در بین، بیشتر از ده روز باشد؛ در این صورت، وقت بر عدد مقدّم میشود و باید خونی را که در وقت دیده، حیض قرار دهد و حکم خونی که خارج وقت دیده، در مسألۀ «562» صورت اوّل و دوّم بیان شد.
اوّل: زنی که دو ماه پشت سر هم، در وقت معیّن خون حیض ببیند و در وقت معیّن هم پاک شود، مثلاً دو ماه پشت سر هم از روز اوّل ماه خون ببیند و روز هفتم پاک شود که عادت حیض این زن از اوّل ماه تا هفتم است.
دوّم: زنی که دو ماه پشت سر هم در وقت معیّن خون حیض ببیند و بعد از آن که سه روز یا بیشتر خون دید، یک روز یا بیشتر پاک شود و دوباره خون ببیند و تمام روزهایی که خون دیده با روزهایی که در وسط پاک بوده از ده روز بیشتر نشود. همچنین، همۀ روزهایی که خون دیده و روزهایی که در وسط پاک بوده در هر دو ماه به یک اندازه باشد، چنین زنی، دارای عادت وقتیّه و عددیّه میباشد و عادت او به اندازۀ روزهایی است که خون دیده، نه به ضمیمۀ روزهایی که در وسط پاک بوده است؛
مثلاً اگر در دو ماه پشت سر هم از روز اوّل ماه تا سوّم خون ببیند و سه روز پاک شود و دوباره سه روز خون ببیند، عادت این زن، شش روز پراکنده میشود و در سه روز پاکی که در وسط است که آن را «پاکی بین دو خون» می‌نامند، بنابر احتیاط لازم، کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی که بر غیر حائض واجب است را انجام دهد[1] و امّا اگر مقدار روزهایی که در ماه دوّم خون دیده، بیشتر یا کمتر باشد، این زن دارای عادت وقتیّه است نه عددیّه.
مسأله 558. زنی که عادت وقتیّه و عددیّه دارد، اگر در آغاز یا بین وقت عادت خویش یا یک یا دو روز یا بیش از آن، زودتر خون ببیند، طوری که در عرف زنان بگویند عادتش جلو افتاده - هرچند آن خون، نشانههای حیض را نداشته باشد، مثلاً خون زرد رنگ باشد یا شک در استمرار آن برای مدّت سه روز داشته باشد[2] - باید به احکامی که برای زن حائض گفته شد عمل کند و چنانچه بعداً بفهمد حیض نبوده، مثل اینکه قبل از سه روز پاک شود، باید عبادت‌هایی را که به‌جا نیاورده، قضا نماید و اگر وقت باقی است، آنها را انجام دهد؛
امّا در غیر این دو صورت، مثل اینکه آن قدر زودتر از عادتش خون ببیند که نگویند عادتش جلو افتاده، بلکه بگویند در غیر وقت خود خون دیده و یا آنکه بعد از گذشت ایّام عادتش (هر چند با سپری شدن زمان کمی بعد از تمام شدن وقت عادت)، خون ببیند، چنانچه آن خون دارای نشانههای حیض - که در مسألۀ «484» ذکر شد - باشد، به احکامی که برای زنان حائض گفته شد عمل نماید، هرچند شک در استمرار آن برای مدّت سه روز داشته باشد و چنانچه بعداً بفهمد حیض نبوده، مثل اینکه قبل از سه روز پاک شود، باید عبادت‌هایی را که به‌جا نیاورده، قضا نماید و اگر وقت باقی است آنها را انجام دهد.
همچنین، اگر خون مذکور دارای نشانههای حیض نباشد، ولی زن بداند که آن خون سه روز ادامه پیدا میکند، باید آن را حیض قرار دهد و اگر نداند که سه روز ادامه پیدا میکند یا نه، احتیاط واجب آن است که هم کارهایی که بر مستحاضه واجب است را انجام دهد و هم کارهایی را که بر حائض حرام است، ترک نماید.
مسأله 559. زنی که عادت وقتیّه و عددیّه دارد:
الف. اگر همۀ روزهای عادت و چند روز قبل از عادت و بعد از عادت، خون ببیند؛
ب. یا اینکه همۀ روزهای عادت را با چند روز قبل از عادت، خون ببیند؛
ج. یا اینکه همۀ روزهای عادت را با چند روز بعد از عادت، خون ببیند؛
و در هر یک از سه مورد الف، ب و ج، خون‌هایی که دیده، روی هم از ده روز بیشتر نشود، همه حیض است، هرچند آن خون نشانههای حیض را - که در مسألۀ «484» ذکر شد - نداشته باشد.
امّا اگر (در هر یک از سه مورد) خون‌هایی که دیده از ده روز بیشتر شود، فقط خونی که در روزهای عادت دیده حیض است، هرچند آن خون نشانههای حیض را نداشته باشد و خونی که قبل یا بعد یا قبل و بعد عادت دیده استحاضه میباشد، هرچند نشانههای حیض را داشته باشد و هرچند یک یا دو روز قبل از عادتش باشد، طوری که در عرف زنان بگویند عادتش جلو افتاده است و باید عبادت‌هایی که در روزهای قبل یا بعد یا قبل و بعد عادت به‌جا نیاورده را قضا نماید؛ حتّی اگر زن همۀ روزهای عادت را با چند روز بعد از عادت خون ببیند و خون روزهای عادت و خونی که تا روز دهم مشاهده میکند، با نشانههای حیض باشد و بقیّه با نشانههای استحاضه باشد، باز هم تنها خون روزهای عادت، حیض و بقیّه استحاضه میباشد.[3]
د. اگر همۀ روزهای عادت را با سیزده روز یا بیشتر بعد از عادت به‌طور مستمرّ، خون ببیند، خون روزهای عادت حیض است و بقیّه استحاضه میباشد؛ مگر آنکه نشانههای خون بعد از گذشت ده روز از حیض سابق (حداقل پاکی بین دو حیض) تفاوت نماید، به اینکه زن ده روز یا بیشتر خون با نشانهٔ استحاضه ببیند، سپس خون دارای نشانهٔ حیض شود، که در این صورت خون مذکور حیض محسوب میشود، به شرط آنکه حداقل سه روز یا بیشتر باشد و بین آنچه از این خون، حیض به حساب می‌آید و حیض بعدی ده روز (حداقل پاکی بین دو حیض) فاصله باشد.
به عنوان مثال اگر عادت ماهانۀ زنی از اوّل تا پنجم ماه باشد و خون بعد از ایّام عادت تا بیستم ماه ادامه پیدا کند، و خون از روز ششم تا پانزدهم ماه فاقد نشانههای حیض و از روز شانزدهم تا بیستم ماه دارای نشانههای حیض باشد و پس از آن تا ابتدای ماه بعد و عادت ماهانه جدید به مدّت ده روز پاک باشد، در این صورت خون روزهای ششم تا پانزدهم ماه استحاضه و خون روزهای شانزدهم تا بیستم ماه حیض میباشد؛
امّا اگر خون از روز ششم تا سیزدهم ماه فاقد نشانههای حیض و از روز چهاردهم تا بیستم ماه دارای نشانههای حیض باشد، در این صورت خون روزهای ششم تا بیستم استحاضه محسوب میشود.
ه . اگر عادت وقتیّه و عددیّۀ او از نوع دوّمی است که در مسألۀ «557» گذشت، مثلاً عادت شرعی او به این گونه است که سه روز اوّل ماه خون می‌بیند، سپس روز چهارم تا ششم به مدّت سه روز پاک است و بعد هفتم تا نهم خون می‌بیند، چنانچه در یک ماه بیشتر از ده روز مستمرّ خون ببیند، مثلاً از اوّل ماه تا پانزدهم خون ببیند، خونهای اوّل تا سوّم ماه و هفتم تا نهم ماه حیض است و در روزهای چهارم تا هفتم بنابر احتیاط واجب، کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی را که بر مستحاضه واجب است، انجام میدهد و خونهای دهم تا پانزدهم ماه، استحاضه است.
مسأله 560. زنی که عادت وقتیّه و عددیّه دارد:
الف. اگر مقداری از روزهای عادت را با چند روز قبل از عادت خون ببیند و روی هم از ده روز بیشتر نشود، همه حیض است و اگر از ده روز بیشتر شود، روزهایی که در عادت، خون دیده با چند روز قبل از آن - که روی هم به مقدار عادت او شود - حیض و روزهای اوّل (ابتدا) را استحاضه قرار دهد.
ب. اگر مقداری از روزهای عادت را با چند روز بعد از عادت خون ببیند و روی هم از ده روز بیشتر نشود، همه حیض است و اگر بیشتر شود، باید روزهایی که در عادت، خون دیده با چند روز بعد از آن، که روی هم به مقدار عادت او شود، حیض و بقیّه را استحاضه قرار دهد.
مسأله 561. زنی که - مثلاً - عادت وقتیّۀ عددیّه هفت روز در اوّل هر ماه دارد، اگر از اذان صبح روز اوّل ماه خون بییند و خونریزیش در شب یازدهم ماه، قبل از اذان صبح روز یازدهم قطع شود، خونی که در تمام این مدّت دیده، حکم حیض را دارد و در این صورت، شب یازدهم ملحق به ده روز میباشد و حکم تجاوز خون از ده روز در مورد آن جاری نمیشود؛
امّا چنانچه خونریزی وی مثلاً تا ظهر روز یازدهم ادامه یابد، حکم تجاوز خون از ده روز در مورد آن جاری میشود. بنابراین، خون روز اوّل ماه تا پایان شب هشتم را حیض قرار داده و خون روز هشتم تا روز یازدهم استحاضه محسوب میشود.
مسأله 562. زنی که عادت وقتیّه و عددیّه دارد، اگر بعد از آنکه سه روز یا بیشتر خون دید پاک شود و دوباره خون ببیند و فاصلۀ بین دو خون، کمتر از ده روز باشد و همۀ روزهایی که خون دیده با روزهایی که در وسط پاک بوده، از ده روز بیشتر باشد و هر یک از دو خون طرف اوّل و دوّم به تنهایی از ده روز بیشتر نباشد، چند صورت دارد:
1. آنکه تمام خونی که دفعۀ اوّل دیده یا مقداری از آن، در روزهای عادت باشد و خون دوّم که بعد از پاک شدن می‌بیند در روزهای عادت نباشد و خارج از محدودهٔ عدد عادت واقع شود؛ در این صورت، باید همۀ خون اوّل را حیض و خون دوّم را استحاضه قرار دهد؛ مگر آنکه خون دوّم دارای نشانههای حیض باشد و خون دارای نشانهها از ده روز تجاوز نکند[4] و ادامهٔ خون، نشانههای استحاضه را داشته و از ده روز بگذرد، در این صورت علاوه بر حیض قرار دادن خون اوّل، بخشی از خون دوّم که دارای نشانه های حیض است، را نیز حیض قرار میدهد، هر چند بیشتر از محدودهٔ عدد عادت باشد؛[5] در این مورد، دو مثال ذکر میشود:
مثال اوّل: اگر عادت زنی از پنجم تا نهم به مدّت پنج روز بوده، در صورتی که یک ماه از پنجم تا نهم خون دیده و روز دهم پاک شود و از روز یازدهم تا شانزدهم خون ببیند و خون طرف دوّم نشانههای حیض را نداشته باشد، خون‌هایی که پنجم تا نهم در ایّام عادت دیده، حیض است و خون‌هایی که از یازدهم تا شانزدهم دیده، استحاضه میباشد و روز دهم پاک میباشد.
مثال دوّم: اگر عادت زنی از پنجم تا نهم ماه به مدّت پنج روز بوده، در صورتی که یک ماه از پنجم تا نهم خون دیده و روز دهم پاک شود و از روز یازدهم تا شانزدهم خون ببیند و خون طرف دوّم در روز یازدهم تا سیزدهم نشانههای حیض را داشته و از روز چهاردهم تا شانزدهم فاقد نشانههای حیض باشد، خون‌هایی که از پنجم تا نهم در ایّام عادت دیده و همچنین خون روزهای یازدهم تا سیزدهم، حیض است و خون‌هایی که از چهاردهم تا شانزدهم دیده، استحاضه میباشد و در پاکی وسط که آن را «پاکی بین دو خون» می‌نامند، بنابر احتیاط واجب کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی را که بر غیر حائض واجب است انجام دهد.
2. آنکه خون اوّل در روزهای عادت نباشد و تمام خون دوّم یا مقداری از آن در روزهای عادت باشد که باید همۀ خون دوّم را حیض و خون اوّل را استحاضه قرار دهد.
مثال: اگر عادت زنی از یازدهم تا پانزدهم ماه به مدّت پنج روز بوده، در صورتی که یک ماه از پنجم تا نهم خون دیده و روز دهم، پاک شود و از روز یازدهم تا پانزدهم خون ببیند، خون‌هایی که از یازدهم تا پانزدهم در ایّام عادت دیده، حیض است و خون‌هایی که قبل از آن از پنجم تا نهم دیده، استحاضه میباشد و روز دهم هم پاک است.
شایان ذکر است، در مورد حکم مذکور در بند (1) و (2) این مسأله، فرقی نیست که تعداد روزهای خون اوّل یا خون دوّم، مطابق با عدد عادت زن باشد یا مطابق نباشد و معیار در حیض قرار دادن خون، مراعات وقت است نه عدد عادت. بنابراین، خونی که در وقت دیده، حیض است، هرچند تعداد روزهایش مطابق با عدد عادتش نباشد.
3. آنکه هر دو خون در روزهای عادت نباشد؛ در این صورت، اگر یکی دارای نشانههای حیض باشد و دیگری دارای نشانههای حیض نباشد، خونی که صفات حیض را دارا میباشد، حیض قرار دهد و خونی را که صفات حیض ندارد، استحاضه قرار دهد، امّا اگر هر دو خون، نشانههای حیض را دارا باشند یا هیچ یک از دو خون نشانههای حیض را نداشته باشند، باید خون طرف اوّل را حیض و خون طرف دوّم را استحاضه قرار دهد، هرچند احتیاط مستحب است که در هر دو خون احتیاط کند، خصوصاً در صورتی که هر دو خون نشانههای حیض را نداشته باشد.
مثال: اگر عادت زنی از اوّل تا پنجم ماه به مدّت پنج روز بوده، در صورتی که یک ماه در روزهای عادت خون نبیند و از روز هفتم تا یازدهم خون دیده و دو روز پاک شود و از روز چهاردهم تا هجدهم خون ببیند و خون طرف اوّل، صفات حیض را نداشته باشد و خون طرف دوّم، صفات حیض را دارا باشد، خون‌هایی که از روز چهاردهم تا هجدهم دیده، حیض است و خون‌هایی که از روز هفتم تا یازدهم دیده استحاضه میباشد و روزهای دوازدهم و سیزدهم پاک است.
شایان ذکر است، در مورد حکم فوق فرقی نیست که تعداد روزهای خون اوّل یا خون دوّم، مطابق با عدد عادت زن باشد یا مطابق نباشد و معیار در حیض قرار دادن خون، تشخیص از روی نشانههای حیض است نه عدد عادت. بنابراین، خونی که نشانههای حیض را دارد، حیض محسوب میشود، هرچند تعداد روزهایش مطابق با عدد عادتش نباشد و خونی که نشانههای حیض را ندارد استحاضه است، هرچند تعداد روزهایش مطابق با عدد عادتش باشد؛ امّا اگر تشخیص از روی نشانههای حیض ممکن نباشد، خون اوّل حیض است، هرچند تعداد روزهایش مطابق با عدد عادتش نباشد و خون دوّم استحاضه است، هرچند تعداد روزهایش مطابق با عدد عادتش باشد.
البتّه اگر خونی که - حسب ضابط ذکر شده - حیض قرار داده شده، مطابق با عدد عادت نباشد و عدد عادت بیشتر باشد، در صورتی که الحاق بخشی از خون دیگر جهت تکمیل عدد ممکن باشد، به مقدار کامل شدن عدد از خون دیگر حیض محسوب شده و بقیّه استحاضه است؛ توضیح این مطلب مشابه تفصیلی است که در عادت عددیّه، مسألهٔ «582» ذکر خواهد شد.
صورت‌های دیگر مسأله، در دو مسألۀ بعد ذکر میشود.
مسأله 563. زنی که عادت وقتیّه و عددیّه دارد، اگر بعد از آن که سه روز یا بیشتر خون دید پاک شود و دوباره خون ببیند و فاصلۀ بین دو خون کمتر از ده روز باشد و همۀ روزهایی که خون دیده با روزهایی که در وسط پاک بوده از ده روز بیشتر باشد و هر یک از دو خون طرف اوّل و دوّم، به تنهایی از ده روز بیشتر نباشد (ادامه صورت‌های مسأله قبل):
1. اگر مقداری از خون اوّل و دوّم در روزهای عادت باشد و خون اوّلی که در روزهای عادت بوده، از سه روز کمتر نباشد و با پاکی وسط و مقداری از خون دوّم که آن هم در روزهای عادت بوده، از ده روز بیشتر نباشد، در این صورت، آن مقدار از هر دو خون که در ایّام عادت بوده، حیض است و احتیاط واجب آن است که در پاکی وسط که آن را «پاکی بین دو خون» می‌نامند کارهایی که بر غیر حائض واجب است را انجام دهد و کارهایی را که بر حائض حرام است، ترک کند و مقداری از خون دوّم که بعد از روزهای عادت بوده، استحاضه است و امّا مقداری از خون اوّل که قبل از روزهای عادت بوده، چنانچه عرفاً بگویند که عادتش جلو افتاده، حکم حیض را دارد، مگر آن که حیض قرار دادن آن باعث آن شود که بعضی از خون دوّم که در روزهای عادت بوده یا تمام آن از ده روز حیض خارج شود که در این صورت، حکم استحاضه را دارد.
در مورد این حکم، سه مثال ذکر میشود:
مثال اوّل: اگر عادت زن از سوّم ماه تا دهم به مدّت هشت روز بوده، در صورتی که یک ماه از اوّل تا ششم خون ببیند، طوری که در عرف زنان بگویند عادتش جلو افتاده و دو روز پاک شود و بعد از نهم تا پانزدهم خون ببیند، خون‌هایی که از اوّل تا ششم و در نهم و دهم دیده حیض است و خون‌هایی که از یازدهم تا پانزدهم دیده استحاضه میباشد و در پاکی وسط که آن را «پاکی بین دو خون» می‌نامند، بنابر احتیاط واجب کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی که بر غیرحائض واجب است را انجام میدهد.
مثال دوّم: اگر عادت زن از دهم تا هجدهم ماه به مدّت نه روز بوده، در صورتی که یک ماه از هفتم تا چهاردهم خون ببیند، به‌طوری که در عرف زنان بگویند عادتش جلو افتاده و دو روز پاک شود و بعد، از هفدهم تا بیستم خون ببیند، خون‌هایی که از نهم تا چهاردهم و در هفدهم و هجدهم دیده، حیض است و نمی‌توان روز هفتم و هشتم را هم حیض قرار داد، زیرا باعث میشود که روزهای هفدهم و هجدهم واقع در ایّام عادت، از ده روز حیض خارج گردد و حکم «پاکی بین دو خون» مانند مثال اول است.
مثال سوّم: اگر عادت زن از دهم تا نوزدهم ماه به مدّت ده روز بوده، در صورتی که یک ماه از هفتم تا چهاردهم خون ببیند، طوری که در عرف زنان بگویند عادتش جلو افتاده و دو روز پاک شود و بعد از هفدهم تا بیستم خون ببیند، خون‌هایی که از دهم تا چهاردهم و از هفدهم تا نوزدهم دیده، حیض است و نمی‌توان روزهایی که جلوتر از عادت خون دیده، یعنی روزهای هفتم تا نهم را هم حیض قرار داد، زیرا موجب میشود که روزهای هفدهم تا نوزدهم واقع در ایّام عادت از ده روز حیض خارج گردد و حکم «پاکی بین دو خون» مانند مثال اوّل است.
شایان ذکر است اگر خون دوّم دارای نشانههای حیض باشد و خون دارای نشانهها از محدودهٔ عدد عادت بیشتر بوده ولی از ده روز تجاوز نکند[6] و ادامهٔ خون، نشانههای استحاضه را داشته و از ده روز بگذرد، در این صورت علاوه بر حیض قرار دادن مقداری از خون اوّل که توضیح آن در صدر مسأله گذشت، بخشی از خون دوّم که دارای نشانههای حیض است، را حیض قرار میدهد، هر چند بیشتر از محدودهٔ عدد عادت باشد؛
به عنوان مثال زنی که دارای عادت وقتیّه و عددیّه هفت روزه از سوّم تا نهم ماه است، چنانچه از دوّم تا ششم ماه خون ببیند و روز هفتم پاک باشد و از روز هشتم تا سیزدهم ماه خون ببیند، و خون روزهای هشتم تا دهم دارای نشانههای حیض و خون روزهای یازدهم تا سیزدهم دارای نشانههای استحاضه باشد، خون روزهای دوّم تا ششم ماه و خون روزهای هشتم تا دهم ماه را حیض قرار داده و خون روزهای یازدهم تا سیزدهم ماه استحاضه است و در پاکی وسط که آن را «پاکی بین دو خون» می‌نامند، بنابر احتیاط واجب کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی را که بر غیر حائض واجب است انجام دهد.[7]
2. آنکه مقداری از خون اوّل و دوّم در روزهای عادت باشد، ولی آن مقدار از خون اوّل که در روزهای عادت بوده از سه روز کمتر باشد، در این صورت:
الف. خون اوّل که در ایّام عادت واقع شده، به ضمیمۀ مقداری از خون قبل که روی هم سه روز شود، حیض است، بلکه باید همۀ خون سابق را - در صورتی که در عرف زنان بگویند عادتش جلو افتاده - حیض قرار دهد؛ به شرط آنکه این امر باعث نشود بعضی از خون طرف دوّم که در روزهای عادت بوده یا تمام آن، از ده روز حیض خارج شود.
ب. همچنین، مقداری از خون طرف دوّم که در ایّام عادت واقع شده حیض است، به شرط آنکه مجموع خون‌ها و پاکی بین آنها، با ملاحظۀ حیض قرار دادن خون طرف اوّل به ضمیمۀ مقداری از خون قبل از طرف اوّل که کمترین مقدار حیض یعنی سه روز را کامل میکند، از ده روز بیشتر نشود و بقیّۀ آن، استحاضه است. برای روشن شدن حکم، سه مثال ذکر میشود:
مثال اوّل: اگر عادت زن از چهارم تا دهم به مدّت هفت روز بوده و اکنون از روز اول ماه تا چهارم خون دیده و دو روز پاک بوده و از روز هفتم تا دوازدهم خون دیده، باید خونهای روز اوّل تا چهارم و هفتم تا دهم را حیض قرار دهد و خون روز یازدهم و دوازدهم استحاضه است و در پاکی وسط، بنابر احتیاط واجب کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی که بر غیر حائض واجب است را انجام دهد.
مثال دوّم: اگر عادت زن از چهارم تا دوازدهم به مدّت نه روز بوده و اکنون از روز اوّل ماه تا چهارم خون دیده و دو روز پاک بوده و از روز هفتم تا پانزدهم خون دیده، باید خونهای روز دوّم تا چهارم و هفتم تا یازدهم را حیض قرار دهد و خون روز اوّل و روزهای دوازدهم تا پانزدهم، استحاضه است و در پاکی وسط، بنابر احتیاط واجب کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی که بر غیر حائض واجب است را انجام دهد و این زن نمی‌تواند خون روز اوّل را حیض قرار دهد، زیرا باعث میشود قسمتی از خون طرف دوّم که در روزهای عادت بوده یعنی روز یازدهم، از ده روز حیض خارج شود.
مثال سوّم: اگر عادت زن از پنجم تا دوازدهم به مدّت هشت روز بوده و اکنون از روز اوّل ماه تا پنجم خون دیده و پنج روز پاک بوده و روز یازدهم و دوازدهم خون دیده، خونهای روز سوّم تا پنجم و روز یازدهم و دوازدهم، حیض است و خون روز اوّل و دوّم، استحاضه است و در پاکی وسط، بنابر احتیاط واجب کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی را که بر غیر حائض واجب است، انجام دهد و این زن نمی‌تواند خون روز اوّل و دوّم را حیض قرار دهد، زیرا باعث میشود تمام خون طرف دوّم که در روزهای عادت بوده، یعنی روز یازدهم و دوازدهم، از ده روز حیض خارج شود.
شایان ذکر است، در مورد حکم مذکور در بند (1) و (2) این مسأله و مسألۀ بعد، فرقی نیست که تعداد روزهای خون اوّل یا خون دوّم، مطابق با عدد عادت زن باشد یا مطابق نباشد و معیار در حیض قراردادن خون، مراعات وقت است، نه عدد عادت.
مسأله 564. زنی که عادت وقتیّه و عددیّه دارد، اگر بعد از آن که سه روز یا بیشتر خون دید پاک شود و دوباره خون ببیند و فاصلۀ بین دو خون کمتر از ده روز باشد و همۀ روزهایی که خون دیده با روزهایی که در وسط پاک بوده از ده روز بیشتر باشد و هر یک از دو خون طرف اوّل و دوّم به تنهایی از ده روز بیشتر نباشد (ادامۀ صورت‌های دو مسألۀ قبل):
1. اگر تمام خون اوّل (که از سه روز کمتر نیست)[8] و مقداری از خون دوّم در روزهای عادت باشد و خون اوّل با پاکی وسط و مقداری از خون دوّم که آن هم در روزهای عادت بوده، از ده روز بیشتر نباشد؛
در این صورت، تمام خون اوّل و مقداری از خون دوّم که در ایّام عادت بوده، حیض است و احتیاط واجب آن است که در پاکی وسط که آن را «پاکی بین دو خون» می‌نامند، کارهایی که بر غیر حائض واجب است را انجام دهد و کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کند و مقداری از خون دوّم که بعد از روزهای عادت بوده، استحاضه است.
مثال: اگر عادت زنی از اوّل تا هشتم ماه بوده، در صورتی که یک ماه از اوّل تا چهارم ماه خون ببیند و روزهای پنجم و ششم ماه پاک باشد و مجدّداً از روز هفتم تا دوازدهم ماه خون ببیند، در این صورت خون روزهای اوّل تا چهارم ماه و نیز خون روزهای هفتم و هشتم ماه حیض محسوب میشود و بقیّه استحاضه است و نسبت به پاکی روزهای پنجم و ششم ماه، بنابر احتیاط واجب کارهایی که بر غیر حائض واجب است را انجام داده و کارهایی که بر حائض حرام است را ترک میکند.
البتّه، اگر خون دوّم دارای نشانههای حیض باشد و خون دارای نشانهها از محدودهٔ عدد عادت بیشتر بوده، ولی از ده روز تجاوز نکند[9] و ادامهٔ خون، نشانههای استحاضه را داشته و از ده روز بگذرد، در این صورت علاوه بر حیض قرار دادن خون اوّل، بخشی از خون دوم که دارای نشانههای حیض است را نیز حیض قرار میدهد، هر چند بیشتر از محدودهٔ عدد عادت باشد؛
به عنوان مثال، اگر عادت زنی از پنجم تا دوازدهم ماه به مدّت هشت روز بوده، در صورتی که یک ماه از پنجم تا نهم خون دیده و روز دهم پاک شود و از روز یازدهم تا هفدهم خون ببیند و خون طرف دوّم از یازدهم تا سیزدهم نشانههای حیض را داشته و خون روزهای چهاردهم تا هفدهم فاقد نشانههای حیض باشد، در این صورت خون‌هایی که از پنجم تا نهم در ایّام عادت دیده، و همچنین خون روزهای یازدهم تا سیزدهم، حیض است و خون‌هایی که از چهارهم تا هفدهم دیده، استحاضه میباشد و در پاکی وسط که آن را «پاکی بین دو خون» می‌نامند، بنابر احتیاط واجب کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی را که بر غیر حائض واجب است انجام دهد.
2. اگر تمام خون دوّم و مقداری از خون اوّل در روزهای عادت باشد و مقداری از خون اوّل که در روزهای عادت بوده از سه روز کمتر نباشد و با پاکی وسط و خون دوّم که آن هم در روزهای عادت بوده از ده روز بیشتر نباشد؛
در این صورت، تمام خون دوّم و مقداری از خون اوّل که در ایّام عادت بوده، حیض است و احتیاط واجب آن است که در پاکی وسط که آن را «پاکی بین دو خون» می‌نامند، کارهایی که بر غیر حائض واجب است را انجام دهد و کارهایی را که بر حائض حرام است، ترک کند و مقداری از خون اوّل که قبل از روزهای عادت بوده، چنانچه عرفاً بگویند که عادتش جلو افتاده، حکم حیض را دارد؛ مگر آنکه حیض قرار دادن آن باعث شود که بعضی از خون دوّم که در روزهای عادت بوده یا تمام آن، از ده روز حیض خارج شود که در این صورت، حکم استحاضه را دارد.
مثال: اگر عادت زنی از چهارم تا دوازدهم ماه بوده، در صورتی که یک ماه از اوّل تا هفتم ماه خون ببیند و روز هشتم ماه پاک باشد و مجدّداً از روز نهم تا دوازدهم ماه خون ببیند، در این صورت خون روزهای چهارم تا هفتم ماه و نیز خون روزهای نهم تا دوازدهم ماه که در وقت عادت دیده، به علاوۀ روز سوّم قبل عادت، خون حیض محسوب میشود و خون روزهای اوّل و دوم ماه استحاضه است و نسبت به پاکی روز هشتم ماه، کارهایی که بر غیر حائض واجب است را انجام داده و کارهایی را که بر حائض حرام است، ترک میکند.
3. آنکه تمام خون دوّم و مقداری از خون اوّل در روزهای عادت باشد و مقداری از خون اوّل که در روزهای عادت بوده، از سه روز کمتر باشد؛
در این صورت، خون دوّم حیض است و خون اوّل که در ایام عادت واقع شده، به علاوۀ مقداری از خون قبل از آن که روی هم سه روز شود، حیض است، بلکه باید مقدار بیشتر از سه روز از خون سابق را - در صورتی که در عرف زنان بگویند عادتش جلو افتاده - نیز حیض قرار دهد؛ به شرط آنکه این امر باعث نشود که بعضی از خون طرف دوّم که در روزهای عادت بوده یا تمام آن، از ده روز حیض خارج شود.
مثال اوّل: اگر عادت زنی از چهارم تا دوازدهم ماه بوده، در صورتی که یک ماه از اوّل تا پنجم ماه خون ببیند و روز ششم و هفتم ماه پاک باشد و مجدّداً از روز هشتم تا دوازدهم ماه خون ببیند، در این صورت، خونهای روز چهارم و پنجم ماه و نیز خونهای روز هشتم تا دوازدهم ماه که در وقت عادت دیده، به علاوۀ روز سوّم قبل عادت، خون حیض محسوب میشود و خون روز اوّل و دوم ماه استحاضه است و نسبت به پاکی روز ششم و هفتم ماه کارهایی که بر غیر حائض واجب است را انجام داده و کارهایی را که بر حائض حرام است، ترک میکند.
مثال دوّم: اگر عادت زنی از چهارم تا دوازدهم ماه بوده، در صورتی که یک ماه از اوّل تا پنجم ماه خون ببیند و روز ششم و هفتم ماه پاک باشد و مجدّداً از روز هشتم تا یازدهم ماه خون ببیند، در این صورت، خونهای روز چهارم و پنجم ماه و نیز خون های روز هشتم تا یازدهم ماه که در وقت عادت دیده، به علاوۀ روز دوّم و سوّم قبل عادت، خون حیض محسوب میشود و خون روز اوّل ماه استحاضه است و نسبت به پاکی روز ششم و هفتم ماه کارهایی که بر غیر حائض واجب است را انجام داده و کارهایی را که بر حائض حرام است، ترک میکند.
مسأله 565. زنی که عادت وقتیّه و عددیّه دارد، اگر در وقت عادت، خون نبیند و در غیر آن وقت به تعداد روزهای حیضش خون ببیند، باید همان را حیض قرار دهد، چه قبل از وقت عادت دیده باشد چه بعد از آن، چه نشانههای حیض را دارا باشد یا نشانههای حیض را نداشته باشد.[10]
مسأله 566. زنی که عادت وقتیّه و عددیّه دارد، اگر در وقت عادت خود سه روز یا بیشتر خون ببیند و تعداد روزهای آن کمتر یا بیشتر از روزهای عادت او باشد، ولی از ده روز بیشتر نشود و در غیر ایّام عادت در قبل از آن یا بعد از آن به تعداد روزهای عادت خویش خون ببیند و بین دو خون، پاکی فاصله شود، در این مورد که وقت و عدد با هم تعارض دارند، چند صورت دارد:
1. آنکه مجموع آن دو خون با پاکی میان آنها از ده روز بیشتر نشود؛ در این صورت، مجموع دو خون یک حیض حساب میشود و در پاکی وسط که آن را «پاکی بین دو خون» می‌نامند، بنابر احتیاط واجب کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی را که بر غیر حائض واجب است، انجام دهد.
2. آنکه پاکی میان آن دو خون، ده روز یا بیشتر باشد؛ در این صورت، هر کدام از آنها حیض جداگانه قرار داده می‌شوند، چه نشانههای حیض را دارا باشد یا نشانههای حیض را نداشته باشد.[11]
3. آنکه پاکی میان آن دو خون کمتر از ده روز و مجموع دو خون با پاکی در بین، بیشتر از ده روز باشد؛ در این صورت، وقت بر عدد مقدّم میشود و باید خونی را که در وقت دیده، حیض قرار دهد و حکم خونی که خارج وقت دیده، در مسألۀ «562» صورت اوّل و دوّم بیان شد.
[1]. در مثال مذکور، چنانچه زن اتّفاقاً در یک ماه بیشتر از ده روز خون ببیند، حکم آن در فراز آخر مسألۀ «559» ذکر خواهد شد.
[2]. شایان ذکر است در این مورد و موارد مشابه، انجام عمل استبراء که در مسألۀ «600» خواهد آمد لازم نیست و وجوب استبراء، شامل اوائل دورۀ عادت ماهانه نمیشود.
[3]. فرض مسأله در موردی است که خون از اوّل تا آخر پیوسته باشد و خون مذکور از ده روز بگذرد (زن مستمرّة الدم باشد) و امکان قرار دادن بخشی از ادامهٔ خون به عنوان حیض جدید نباشد؛ امّا اگر در بین خون، پاکی (نقاء متخلّل) کمتر از ده روز باشد حکم آن در مسائل «562 تا 564» و نیز مسألهٔ «607» ذکر میشود، و اگر پاکی بین دو خون ده روز یا بیشتر باشد حکم آن در مسألهٔ «554» بیان شد؛ و نیز حکم صورتی که امکان قرار دادن بخشی از ادامهٔ خون به عنوان حیض جدید باشد، در همین مسأله، بند (د) ذکر میشود.
[4]. منظور آن است که خون مذکور به انضمام خون اوّل و پاکی بین آن دو، از ده روز نگذرد.
[5]. حکم اخیر (یعنی تبدّل وصف از حیض به استحاضه قبل از گذشت ده روز در خون متأخّر) در مورد مسائل مشابه (مانند عادت وقتیّۀ محض) نیز جاری میشود؛ بنابراین، اگر عادت وقتیّۀ غیر عددیّۀ زنی از پنجم ماه باشد، در صورتی که یک ماه از پنجم تا نهم خون دیده و روز دهم پاک شود و از روز یازدهم تا هفدهم خون ببیند و خون طرف دوّم از یازدهم تا سیزدهم نشانههای حیض را داشته و خون روزهای چهاردهم تا هفدهم فاقد نشانههای حیض باشد، حکم آن مانند عادت وقتیّه و عددیّه است. البـتّه، در عادت عددیّه و وقتیّه در فرض مسألۀ فوق (که خون دوّم در ایّام عادت نبوده و خارج از محدودهٔ عدد عادت است)، اگر تبدّل وصف از حیض به استحاضه قبل از گذشت ده روز در خون دوّم پیش نیاید و همهٔ خون دوّم دارای نشانههای حیض باشد، باید تمام خون اوّل را حیض و خون دوّم را استحاضه قرار دهد؛ ولی در عادت وقتیّۀ محض چنانچه همهٔ خون دوّم دارای نشانههای حیض باشد، در این صورت، خون اوّل و نیز قسمتی از خون دوّم که به علاوۀ خون اوّل و پاکی بین آنها، روی هم از ده روز بیشتر نمیشود، حیض است و بقیّه، استحاضه میباشد. توضیح بیشتر در این مورد، در مسألهٔ «575» ذکر میشود.
[6]. منظور آن است که خون مذکور به انضمام خون اوّل و پاکی بین آن دو از ده روز نگذرد.
[7]. حکم اخیر (یعنی تبدّل وصف از حیض به استحاضه قبل از گذشت ده روز در خون متأخّر) در مورد بند (2) این مسأله نیز جاری است.
[8]. امّا اگر خون اوّل از سه روز کمتر باشد، در این صورت، خون اوّل استحاضه است و خون دوّم حیض محسوب میشود و این صورت از فرض مسأله خارج است.
[9]. منظور آن است که خون مذکور به انضمام خون اوّل و پاکی بین آن دو از ده روز نگذرد.
[10]. فرض مسأله در موردی است که بین خون مذکور که آن را حیض قرار داده با حیض سابق یا لاحق آن، حداقل پاکی بین دو حیض (ده روز) فاصله شده باشد، که توضیح بیشتر در مورد آن در مسألهٔ «504» ذکر شد.
[11]. همان.