کتب فتوایی » خلاصه ای از احکام عبادات
جستجو در:
→ احکام خمس
احکام امر به معروف و نهی از منکر
یکی از مهمترین واجبات دینی امر به معروف و نهی از منکر می‌باشد، خداوند متعال می‌فرماید: ((وَلْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَی الْخَیْرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَأُولَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ)) باید از میان شما گروهی باشند که به‌سوی کار خیر دعوت کنند و امر به معروف و نهی از منکر کنند و اینان رستگارانند.
و از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) روایت شده که فرمودند: (لا تَزالُ أمتی بِخَیرٍ ما أمَروا بِالمَعروفِ وَنَهَوا عَنِ المُنکَرِ وَتَعاوَنوا عَلَی البِرِّ، فَإذا لَم یَفعَلوا ذلک نُزِعَت مِنهُمُ البَرَکاتُ، وَ سُلِّطَ بَعضُهُم عَلی بَعضٍ وَلَم یَکُن لَهُم ناصِرٌ فِی الأرضِ وَلا فِی السَّماءِ) تا زمانی که امت من امر به معروف و نهی از منکر کنند و در کارهای نیک به یکدیگر یاری رسانند، در خیر و خوبی خواهند بود، پس اگر این کارها را انجام ندهند برکت از زندگی آن‌ها گرفته می‌شود و برخی از آنان بر دیگری مسلط می‌شوند و هیچ یاوری برای آن‌ها در زمین و آسمان نخواهد بود.
و از امیرالمؤمنین (علیه السلام) روایت شده که فرمودند: (لاتَتْرُکوا الأمرَ بالمعروفِ و النّهیَ عن المنکَرِ فُـیوَلّی علیکم شِرارُکُم ثمّ تَدْعونَ فلا یُسْتَجابُ لکُم) امر به معروف و نهی از منکر را ترک مکنید که بدکارانتان بر شما مسلط می‌شوند، آنگاه دعا می‌کنید ولی به اجابت نمی‌رسد.
مسأله 164: امر به معروف و نهی از منکر دارای مراتبی است:
مرتبه اول: شخص کاری انجام دهد که نشان‌دهنده انزجار درونی و ناراحتی قلبی او از ترک معروف یا انجام منکر است.
مرتبه دوم: با زبان و گفتار امر به معروف و نهی از منکر کند خواه با موعظه و ارشاد باشد یا روشی دیگر.
مرتبه سوم: برای وادار کردن به انجام معروف یا ترک منکر اقدامات عملی انجام دهد، از قبیل گوش مالی و کتک زدن و حبس کردن و غیره.
لازم به ذکر است که هر یک از مراتب سه‌گانه دارای درجات مختلف ازنظر شدت و ضعف می‌باشد، و لازم است مکلف ابتدا با مرتبه اول یا دوم شروع کند، البته از روشی استفاده کند که اذیّت آن کمتر و تأثیر آن بیشتر است، سپس به درجه شدیدتر منتقل شود.
و هرگاه مرتبه اول و دوم مؤثر واقع نشود نوبت به مرتبه سوم می‌رسد و برای آن، بنابر احتیاط واجب، باید از حاکم شرع اجازه گرفت تا در مورد شخصی که مرتکب منکر می‌شود یا معروف را ترک می‌کند اقدامات عملی صورت گیرد و او را از ارتکاب آن‌ها بازدارد، و در این مرتبه نیز لازم است از اقداماتی شروع کرد که کمتر موجب اذیّت او شود، و اگر مؤثر واقع نشد نوبت به اقدامات شدیدتر می‌رسد، البته بدون آن‌که منجر به جراحت یا شکستگی شود، و به تعبیر دیگر، اقدامات عملی نباید به گونه‌ای باشد که موجب دیه یا قصاص گردد.
مسأله 165: امر به معروف و نهی از منکر با فراهم بودن شرایط زیر واجب می‌شود:
1- کسی که امر به معروف و نهی از منکر می‌کند، معروف و منکر را بشناسد.
2- احتمال دهد که امر و نهی او در شخص خطاکار تأثیر داشته باشد، و در صورتی که بداند آن شخص به امر و نهی او اعتنایی نمی‌کند مرتبه دوم و سوم واجب نخواهد بود، و بنابر احتیاط واجب به مرتبه اول اکتفا کند، یعنی از فعل منکر و ترک معروف توسط او، اظهار انزجار و ناراحتی کند هرچند بداند در او تأثیری نخواهد داشت، و این حکم به خاطر پیروی از دستور پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می‌باشد چنانکه در حدیث آمده که حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمودند: (أَمَرَنَا رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ نلقى أَهْلَ الْمَعَاصِی بِوُجُوهٍ مُکْفَهِرَّةٍ) رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به ما فرمان داده است با گناه‌کاران با چهره‌ای عبوس و درهم برخورد کنیم.
3- شخص خطاکار قصد استمرار بر فعل حرام و ترک واجب داشته باشد، و چنانچه بدانیم شخصی ـ هرچند برای یک‌بار ـ درصدد ارتکاب حرام یا ترک واجب باشد امر به معروف و نهی از منکر نسبت به او قبل از به وقوع پیوستن عملِ خلاف، واجب است.
4- شخص خطاکار برای ارتکاب حرام یا ترک واجب معذور نباشد.
5-کسی که امر به معروف یا نهی از منکر می‌کند، به سبب این واجب نباید ترس ضرر قابل‌توجه بر جان یا آبرو یا اموالِ خود یا دیگر مسلمانان داشته باشد.
والحمد للّه أولاً وآخراً وصلی اللّه علی محمدٍ وآله الطاهرین
→ احکام خمس
و از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) روایت شده که فرمودند: (لا تَزالُ أمتی بِخَیرٍ ما أمَروا بِالمَعروفِ وَنَهَوا عَنِ المُنکَرِ وَتَعاوَنوا عَلَی البِرِّ، فَإذا لَم یَفعَلوا ذلک نُزِعَت مِنهُمُ البَرَکاتُ، وَ سُلِّطَ بَعضُهُم عَلی بَعضٍ وَلَم یَکُن لَهُم ناصِرٌ فِی الأرضِ وَلا فِی السَّماءِ) تا زمانی که امت من امر به معروف و نهی از منکر کنند و در کارهای نیک به یکدیگر یاری رسانند، در خیر و خوبی خواهند بود، پس اگر این کارها را انجام ندهند برکت از زندگی آن‌ها گرفته می‌شود و برخی از آنان بر دیگری مسلط می‌شوند و هیچ یاوری برای آن‌ها در زمین و آسمان نخواهد بود.
و از امیرالمؤمنین (علیه السلام) روایت شده که فرمودند: (لاتَتْرُکوا الأمرَ بالمعروفِ و النّهیَ عن المنکَرِ فُـیوَلّی علیکم شِرارُکُم ثمّ تَدْعونَ فلا یُسْتَجابُ لکُم) امر به معروف و نهی از منکر را ترک مکنید که بدکارانتان بر شما مسلط می‌شوند، آنگاه دعا می‌کنید ولی به اجابت نمی‌رسد.
مسأله 164: امر به معروف و نهی از منکر دارای مراتبی است:
مرتبه اول: شخص کاری انجام دهد که نشان‌دهنده انزجار درونی و ناراحتی قلبی او از ترک معروف یا انجام منکر است.
مرتبه دوم: با زبان و گفتار امر به معروف و نهی از منکر کند خواه با موعظه و ارشاد باشد یا روشی دیگر.
مرتبه سوم: برای وادار کردن به انجام معروف یا ترک منکر اقدامات عملی انجام دهد، از قبیل گوش مالی و کتک زدن و حبس کردن و غیره.
لازم به ذکر است که هر یک از مراتب سه‌گانه دارای درجات مختلف ازنظر شدت و ضعف می‌باشد، و لازم است مکلف ابتدا با مرتبه اول یا دوم شروع کند، البته از روشی استفاده کند که اذیّت آن کمتر و تأثیر آن بیشتر است، سپس به درجه شدیدتر منتقل شود.
و هرگاه مرتبه اول و دوم مؤثر واقع نشود نوبت به مرتبه سوم می‌رسد و برای آن، بنابر احتیاط واجب، باید از حاکم شرع اجازه گرفت تا در مورد شخصی که مرتکب منکر می‌شود یا معروف را ترک می‌کند اقدامات عملی صورت گیرد و او را از ارتکاب آن‌ها بازدارد، و در این مرتبه نیز لازم است از اقداماتی شروع کرد که کمتر موجب اذیّت او شود، و اگر مؤثر واقع نشد نوبت به اقدامات شدیدتر می‌رسد، البته بدون آن‌که منجر به جراحت یا شکستگی شود، و به تعبیر دیگر، اقدامات عملی نباید به گونه‌ای باشد که موجب دیه یا قصاص گردد.
مسأله 165: امر به معروف و نهی از منکر با فراهم بودن شرایط زیر واجب می‌شود:
1- کسی که امر به معروف و نهی از منکر می‌کند، معروف و منکر را بشناسد.
2- احتمال دهد که امر و نهی او در شخص خطاکار تأثیر داشته باشد، و در صورتی که بداند آن شخص به امر و نهی او اعتنایی نمی‌کند مرتبه دوم و سوم واجب نخواهد بود، و بنابر احتیاط واجب به مرتبه اول اکتفا کند، یعنی از فعل منکر و ترک معروف توسط او، اظهار انزجار و ناراحتی کند هرچند بداند در او تأثیری نخواهد داشت، و این حکم به خاطر پیروی از دستور پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می‌باشد چنانکه در حدیث آمده که حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمودند: (أَمَرَنَا رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ نلقى أَهْلَ الْمَعَاصِی بِوُجُوهٍ مُکْفَهِرَّةٍ) رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به ما فرمان داده است با گناه‌کاران با چهره‌ای عبوس و درهم برخورد کنیم.
3- شخص خطاکار قصد استمرار بر فعل حرام و ترک واجب داشته باشد، و چنانچه بدانیم شخصی ـ هرچند برای یک‌بار ـ درصدد ارتکاب حرام یا ترک واجب باشد امر به معروف و نهی از منکر نسبت به او قبل از به وقوع پیوستن عملِ خلاف، واجب است.
4- شخص خطاکار برای ارتکاب حرام یا ترک واجب معذور نباشد.
5-کسی که امر به معروف یا نهی از منکر می‌کند، به سبب این واجب نباید ترس ضرر قابل‌توجه بر جان یا آبرو یا اموالِ خود یا دیگر مسلمانان داشته باشد.
والحمد للّه أولاً وآخراً وصلی اللّه علی محمدٍ وآله الطاهرین