کتب فتوایی » خلاصه ای از احکام عبادات
جستجو در:
احکام زکات ←
→ احکام روزه
احکام حج
یکی از مهم‌ترین واجبات شرع اسلام فریضه حج می‌باشد، خداوند متعال می‌فرماید: ((وَلِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا وَمَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ عَنِ الْعَالَمِینَ)) خداوند متعال حج خانه خود را بر کسانی که مستطیع و متمکن از رفتن به‌سوی آن هستند واجب فرموده، و هر کس از این واجب رو گردانده و منکر آن شود (به خود ضرر زده است) و خداوند از جهانیان بی‌نیاز است.
و از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که فرمودند: (مَن ماتَ ولَم یحج حَجّةَ الإسلام وَلم یمنعُه مِن ذلک حاجةٌ تجحَفُ بهِ أو مرضٌ لا یُطیق فیه الحجَ أو سلطانٌ یمنعهُ فلیمُت یهودیّا أو نصرانیّا) هر کس از دنیا برود و حج واجب را به‌جا نیاورده باشد، بدون آنکه به علت احتیاج مبرم یا بیماری از آن بازمانده باشد، یا آنکه حکومت از رفتنش جلوگیری کرده باشد، چنین کسی در حال مردن یهودی یا نصرانی خواهد بود.
مسأله 132: انجام دادن فریضه حج بر انسان بالغ عاقل مستطیع واجب است، و استطاعت با فراهم شدن امور زیر محقق می‌شود:
1- سلامت بدن، به این معنا که فرد دارای جسمی سالم باشد و خودش بتواند حج را به‌جا آورد، بنابراین اگر شخصی بیمار یا سالمند باشد و به هیچ وجه نتواند حج به‌جا آورد، یا این‌که انجام دادن اعمال حج، او را در مشقت و حرج شدید قرار دهد به‌طوری که معمولاً قابل تحمل نیست لازم نیست خودش حج را به‌جا آورد.
2- ایمن بودن بر جان و مال و ناموس در مسیر و هنگام انجام دادن اعمال حج.
3- توانایی مالی برای تأمین هزینه‌های حج را به‌طور کامل داشته باشد، ازجمله مخارج روادید و گذرنامه و هزینه سفر در رفت و برگشت، یا فقط هزینه رفت ـ در صورتی که قصد بازگشت به شهر خود را نداشته باشد ـ و همچنین هزینه اقامت در آن سرزمین مقدس و خوراک و دارو و غیره.
4- انجام دادن فریضه حج موجب نشود که انسان پس از بازگشت در تنگ‌دستی قرار گیرد، بنابراین اگر برای شخص کم‌درآمد توانایی مالی فراهم شود تا بتواند تمام هزینه‌های حج را بپردازد ولی پس از بازگشت، تأمین هزینه‌های زندگی و برگشتن به وضع مادی سابق برای او دشوار باشد و در حرج قرار گیرد چنین شخصی مکلف به انجام دادن حج نیست.
5- وسعت داشتن وقت، به این معنا که فرد وقت کافی برای سفر به اماکن مقدس و به‌جا آوردن اعمال حج داشته باشد، بنابراین چنانچه برای شخصی توانایی مالی برای ادای حج دیرهنگام فراهم شود به‌طوری که وقت کافی برای تهیه مقدمات سفر (مانند صدور گذرنامه و روادید) نداشته باشد، یا این‌که تهیه کردن آن‌ها با حرج و مشقت شدید همراه شود به حدی که معمولاً قابل تحمل نباشد، پس در این حالت برای چنین شخصی ادای حج در آن سال واجب نیست ولی اگر قلباً اطمینان داشت که در سال آینده یا سال‌های بعد از آن، تواناییِ حج را خواهد داشت واجب است اموال خود را برای ادای این فریضه حفظ کند.
مسأله 133: نایب گرفتن در حج (فرستادن شخصی برای انجام دادن اعمال حج از طرف شخصی دیگر) در سه مورد واجب است:
مورد اول: کسی که بتواند مخارج حج را تأمین کند ولی به خاطر عذری مانند بیماری یا هر مانع دیگری توانایی بدنی انجام دادن حج را نداشته باشد.
مورد دوم: کسی که خودش می‌توانست حج به‌جا آورد ولی در ادای این فریضه کوتاهی نمود و حج را به‌جا نیاورد تا این‌که به خاطر پیری یا بیماری از انجام دادن حج ناتوان شد و امیدی ندارد که در آینده تواناییِ حج را داشته باشد.
مورد سوم: کسی که توانایی به‌جا آوردن حج را داشت ولی در ادای این فریضه کوتاهی نمود تا این‌که فوت کرد که باید از ماترک او شخصی را برای انجام حج نیابتی اجیر کنند.
مسأله 134: حج سه نوع است: حج تمتع، حج افراد، حج قران.
حج تمتع وظیفه کسانی است که فاصله محل سکونتشان از شهر مکه مکرمه بیش از هشتادوهشت کیلومتر باشد.
و حج افراد و قران وظیفه اهل مکه و کسانی است که فاصله محل سکونتشان از شهر مکه مکرمه کمتر از این مقدار باشد.
و ازآنجا که اغلب مؤمنین جهان در اماکنی دورتر از هشتادوهشت کیلومتریِ مکه سکونت دارند و وظیفه آن‌ها منحصراً حج تمتع است، در مطالب آتی فقط احکام حج تمتع را با شرحی مختصر بیان خواهیم کرد.
مسأله 135: حج تمتع از دو عبادت تشکیل می‌شود: عمره تمتع، و حج تمتع
در عمره تمتع پنج عمل به ترتیب زیر واجب است:
1- احرام از یکی از میقات‌ها (مناطقی که برای احرام معین شده است).
2- طواف به دور خانه کعبه هفت مرتبه.
3- نماز طواف پشت مقام ابراهیم(علیه السلام).
4- سعی بین صفا و مروه هفت مرتبه.
5- تقصیر، یعنی چیدن مقداری از موی سر یا ریش یا سبیل.
و در حج تمتع سیزده عمل واجب است:
1- احرام از مکه مکرمه.
2- وقوف در عرفات در روز نهم ذی‌الحجه از زوال تا غروب آفتاب.
3- وقوف در مزدلفه مقداری از شب عید تا طلوع آفتاب.
4- رمی جمره عقبه با هفت سنگ در روز عید.
5- قربانی کردن در روز عید یا بعد از آن تا آخرین روز تشریق در منا.
6- تراشیدن موی سر یا چیدن مقداری از آن در منا.
7- طواف حج خانه خدا (طواف زیارت).
8- نماز طواف پشت مقام ابراهیم (علیه السلام).
9- سعی بین صفا و مروه.
10- طواف نساء.
11- نماز طواف نساء.
12- ماندن در منا در شب‌های یازدهم و دوازدهم ذی‌الحجه.
13- رمی جمرات سه‌گانه در روزهای یازدهم و دوازدهم ذی‌الحجه.
مسأله 136: هر یک از کارهای عمره و حج جزو اعمال عبادی است و باید به‌قصد اطاعت و خضوع در پیشگاه خداوند متعال انجام شود و اعمال حج دارای احکام و خصوصیات بسیاری می‌باشد که در رساله (مناسک حج) بیان شده است، و شخصی که قصد انجام این فریضه الهی را دارد باید احکام آن را به‌طور کافی فرا گیرد تا در دام جهل یا غفلت قرار نگیرد و حج خود را ناقص یا باطل انجام ندهد، چراکه در این صورت باید حج را دوباره به‌جا آورد.
احکام زکات ←
→ احکام روزه
و از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که فرمودند: (مَن ماتَ ولَم یحج حَجّةَ الإسلام وَلم یمنعُه مِن ذلک حاجةٌ تجحَفُ بهِ أو مرضٌ لا یُطیق فیه الحجَ أو سلطانٌ یمنعهُ فلیمُت یهودیّا أو نصرانیّا) هر کس از دنیا برود و حج واجب را به‌جا نیاورده باشد، بدون آنکه به علت احتیاج مبرم یا بیماری از آن بازمانده باشد، یا آنکه حکومت از رفتنش جلوگیری کرده باشد، چنین کسی در حال مردن یهودی یا نصرانی خواهد بود.
مسأله 132: انجام دادن فریضه حج بر انسان بالغ عاقل مستطیع واجب است، و استطاعت با فراهم شدن امور زیر محقق می‌شود:
1- سلامت بدن، به این معنا که فرد دارای جسمی سالم باشد و خودش بتواند حج را به‌جا آورد، بنابراین اگر شخصی بیمار یا سالمند باشد و به هیچ وجه نتواند حج به‌جا آورد، یا این‌که انجام دادن اعمال حج، او را در مشقت و حرج شدید قرار دهد به‌طوری که معمولاً قابل تحمل نیست لازم نیست خودش حج را به‌جا آورد.
2- ایمن بودن بر جان و مال و ناموس در مسیر و هنگام انجام دادن اعمال حج.
3- توانایی مالی برای تأمین هزینه‌های حج را به‌طور کامل داشته باشد، ازجمله مخارج روادید و گذرنامه و هزینه سفر در رفت و برگشت، یا فقط هزینه رفت ـ در صورتی که قصد بازگشت به شهر خود را نداشته باشد ـ و همچنین هزینه اقامت در آن سرزمین مقدس و خوراک و دارو و غیره.
4- انجام دادن فریضه حج موجب نشود که انسان پس از بازگشت در تنگ‌دستی قرار گیرد، بنابراین اگر برای شخص کم‌درآمد توانایی مالی فراهم شود تا بتواند تمام هزینه‌های حج را بپردازد ولی پس از بازگشت، تأمین هزینه‌های زندگی و برگشتن به وضع مادی سابق برای او دشوار باشد و در حرج قرار گیرد چنین شخصی مکلف به انجام دادن حج نیست.
5- وسعت داشتن وقت، به این معنا که فرد وقت کافی برای سفر به اماکن مقدس و به‌جا آوردن اعمال حج داشته باشد، بنابراین چنانچه برای شخصی توانایی مالی برای ادای حج دیرهنگام فراهم شود به‌طوری که وقت کافی برای تهیه مقدمات سفر (مانند صدور گذرنامه و روادید) نداشته باشد، یا این‌که تهیه کردن آن‌ها با حرج و مشقت شدید همراه شود به حدی که معمولاً قابل تحمل نباشد، پس در این حالت برای چنین شخصی ادای حج در آن سال واجب نیست ولی اگر قلباً اطمینان داشت که در سال آینده یا سال‌های بعد از آن، تواناییِ حج را خواهد داشت واجب است اموال خود را برای ادای این فریضه حفظ کند.
مسأله 133: نایب گرفتن در حج (فرستادن شخصی برای انجام دادن اعمال حج از طرف شخصی دیگر) در سه مورد واجب است:
مورد اول: کسی که بتواند مخارج حج را تأمین کند ولی به خاطر عذری مانند بیماری یا هر مانع دیگری توانایی بدنی انجام دادن حج را نداشته باشد.
مورد دوم: کسی که خودش می‌توانست حج به‌جا آورد ولی در ادای این فریضه کوتاهی نمود و حج را به‌جا نیاورد تا این‌که به خاطر پیری یا بیماری از انجام دادن حج ناتوان شد و امیدی ندارد که در آینده تواناییِ حج را داشته باشد.
مورد سوم: کسی که توانایی به‌جا آوردن حج را داشت ولی در ادای این فریضه کوتاهی نمود تا این‌که فوت کرد که باید از ماترک او شخصی را برای انجام حج نیابتی اجیر کنند.
مسأله 134: حج سه نوع است: حج تمتع، حج افراد، حج قران.
حج تمتع وظیفه کسانی است که فاصله محل سکونتشان از شهر مکه مکرمه بیش از هشتادوهشت کیلومتر باشد.
و حج افراد و قران وظیفه اهل مکه و کسانی است که فاصله محل سکونتشان از شهر مکه مکرمه کمتر از این مقدار باشد.
و ازآنجا که اغلب مؤمنین جهان در اماکنی دورتر از هشتادوهشت کیلومتریِ مکه سکونت دارند و وظیفه آن‌ها منحصراً حج تمتع است، در مطالب آتی فقط احکام حج تمتع را با شرحی مختصر بیان خواهیم کرد.
مسأله 135: حج تمتع از دو عبادت تشکیل می‌شود: عمره تمتع، و حج تمتع
در عمره تمتع پنج عمل به ترتیب زیر واجب است:
1- احرام از یکی از میقات‌ها (مناطقی که برای احرام معین شده است).
2- طواف به دور خانه کعبه هفت مرتبه.
3- نماز طواف پشت مقام ابراهیم(علیه السلام).
4- سعی بین صفا و مروه هفت مرتبه.
5- تقصیر، یعنی چیدن مقداری از موی سر یا ریش یا سبیل.
و در حج تمتع سیزده عمل واجب است:
1- احرام از مکه مکرمه.
2- وقوف در عرفات در روز نهم ذی‌الحجه از زوال تا غروب آفتاب.
3- وقوف در مزدلفه مقداری از شب عید تا طلوع آفتاب.
4- رمی جمره عقبه با هفت سنگ در روز عید.
5- قربانی کردن در روز عید یا بعد از آن تا آخرین روز تشریق در منا.
6- تراشیدن موی سر یا چیدن مقداری از آن در منا.
7- طواف حج خانه خدا (طواف زیارت).
8- نماز طواف پشت مقام ابراهیم (علیه السلام).
9- سعی بین صفا و مروه.
10- طواف نساء.
11- نماز طواف نساء.
12- ماندن در منا در شب‌های یازدهم و دوازدهم ذی‌الحجه.
13- رمی جمرات سه‌گانه در روزهای یازدهم و دوازدهم ذی‌الحجه.
مسأله 136: هر یک از کارهای عمره و حج جزو اعمال عبادی است و باید به‌قصد اطاعت و خضوع در پیشگاه خداوند متعال انجام شود و اعمال حج دارای احکام و خصوصیات بسیاری می‌باشد که در رساله (مناسک حج) بیان شده است، و شخصی که قصد انجام این فریضه الهی را دارد باید احکام آن را به‌طور کافی فرا گیرد تا در دام جهل یا غفلت قرار نگیرد و حج خود را ناقص یا باطل انجام ندهد، چراکه در این صورت باید حج را دوباره به‌جا آورد.