کتب فتوایی » خلاصه ای از احکام عبادات
جستجو در:
احکام حج ←
→ نماز جمعه
احکام روزه
روزه ماه مبارک رمضان یکی از مهم‌ترین واجبات شرع مقدس اسلام است، و از امام صادق(علیه السلام) روایت شده که فرمودند: (مَن اَفطَرَ یَوماً مِن شَهرِ رَمضان خَرَجَ رُوحُ الایمانِ مِنه) کسی که یک روز از روزه‌های ماه رمضان را [بدون عذری] افطار کند، روح ایمان از او خارج می‌شود.
مسأله 120: شرایط واجب شدن روزه ماه رمضان بر مکلف عبارتند از:
1- بالغ باشد، پس روزه بر شخص نابالغ واجب نیست هرچند تمرین دادن او به روزه داری مستحب است، مثلاً به کودک دستور دهند به مقدار توانائیش روزه بگیرد و از صبح تا ظهر (یا کمی بیشتر یا کمتر از آن) از خوردن و آشامیدن پرهیز کند تا به روزه گرفتن عادت کرده و آن را تحمل کند.
2- عاقل باشد.
3- بی‌هوش نباشد.
4- از حیض و نفاس پاک باشد، بنابراین روزه بر زن حائض یا نُفَساء واجب نیست بلکه روزه از آن‌ها صحیح نمی‌باشد، ولی باید بعداً آن‌ها را قضا کنند.
5- روزه گرفتن ضرر نداشته باشد، پس اگر روزه به شخص مریض ضرر برساند مانند این‌که موجب شود بیماری او شدیدتر شود یا درمان او به تأخیر افتد یا درد او بیشتر شود، روزه بر او واجب نیست، البته در تمام این موارد ضرر باید قابل‌توجه باشد به حدی که معمولاً قابل‌تحمل نباشد.
6- مسافر نباشد، بنابراین روزه بر مسافری که وظیفه‌اش نماز شکسته است واجب نیست، بلکه روزه از چنین شخصی صحیح نمی‌باشد، و از این حکم مواردی استثنا شده است:
الف- کسی که نمی‌دانست روزه در سفر باطل است و بااین‌حال روزه گرفت و بعد از تمام شدن روز حکم مسأله را دانست، در این صورت روزه او صحیح است و قضا بر او واجب نیست.
ب- کسی که بعد از زوال آفتاب (اذان ظهر) سفر کند واجب است ـ بنابر احتیاط ـ روزه آن روز را کامل کند و به همان روزه اکتفا می‌نماید.
ج- مسافری که قبل از زوال آفتاب وارد شهر خود شود در حالی که هیچ یک از مبطلات روزه را مرتکب نشده ـ بنابر احتیاط واجب ـ باید روزه آن روز را نیت کند و به آن اکتفا می‌نماید.
و اما کسی که قصد دارد قبل از زوال آفتاب سفر کند جایز نیست در شهر خود یا بعد از خروج از آن افطار کند مگر این‌که به حد ترخّص برسد که توضیح آن در شرط هشتم از مسأله 103 گذشت.
مسأله 121: هلال اول ماه رمضان با راه‌های زیر ثابت می‌شود:
اول: خود شخص هلال ماه را ببیند و دیدن، باید با چشم معمولی باشد؛ بنابر این چنانچه هلال با چشم معمولی قابل مشاهده نباشد، دیده شدن آن با تلسکوپ و امثال آن کافی نیست.
دوم: دو مرد عادل شهادت دهند که هلال ماه را دیده‌اند و انسان علم به اشتباه آن‌ها نداشته باشد، و شهادتشان معارض ـ گرچه حکمی ـ نداشته باشد، و مقصود ما از نداشتن معارضِ حکمی آن است که عواملی وجود نداشته باشد که مانع از قبول شهادت آن‌ها باشد، مانند این‌که گروه زیادی از مردم شهر استهلال کنند ولی غیر از آن دو شاهدِ عادل شخص دیگری ادعای رؤیت هلال نکند.
سوم: سی روز از اول ماه شعبان بگذرد.
چهارم: رؤیت هلال بین مردم شایع شده و بین آن‌ها مشهور شود به‌طوری که از گفته آن‌ها علم یا اطمینان حاصل شود، ولی اعلام ثبوت هلال در رسانه‌های صوتی و تصویری اعتباری ندارد.
و روزی که انسان شک دارد آخر ماه شعبان است یا اول ماه رمضان، جایز نیست آن روز را به نیت ماه رمضان روزه بگیرد، ولی می‌تواند نیت روزه قضای آنچه بر عهده اوست نماید، و اگر قضا نداشته باشد می‌تواند نیت روزه مستحبی ماه شعبان کند و چنانچه بعداً معلوم شود آن روز، از ماه رمضان بوده به همان روزه اکتفا نماید.
و روزی که انسان شک دارد آخر ماه رمضان است یا اول ماه شوال، جایز نیست افطار کند مگر این‌که توسط یکی از راه‌های اثبات هلال، برای او ثابت شود هلال در شب گذشته رؤیت شده است.
مسأله 122: روزه آن است که انسان برای خضوع و اظهار بندگی در پیشگاه خداوند متعال از طلوع فجر تا غروب شرعی از چیزهایی خودداری کند که به آن‌ها (مفطرات) گفته می‌شود، و مفطرات روزه عبارتند از:
1- خوردن و آشامیدن از روی عمد، خواه مقدار آن کم باشد یا زیاد، پس اگر این کار را غیر عمدی انجام دهد روزه او باطل نمی‌شود، مانند کسی که فراموش کند روزه‌دار است و چیزی بخورد یا بیاشامد.
2- جماع از جلو یا پشت از روی عمد، خواه فاعل باشد یا مفعول.
3- استمناء، به این معنا که انسان با قصدِ خارج کردن مَنی کاری کند که منی از او بیرون آید هرچند این کار به‌خودی‌خود حلال باشد مانند خارج کردن منی توسط ملاعبه با همسر، و اما محتلم شدن در طول روز به روزه ضرری نمی‌رساند، بلکه اگر تا پایان روز غسل نکند هم روزه آن روز، باطل نمی‌شود.
4- قی کردن (استفراغ) از روی عمد.
5- اماله کردن با آب یا هر مایع دیگری از روی عمد.
6- به احتیاط واجب دروغ بستن به خداوند متعال یا رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) یا یکی از ائمه معصومین (علیهم السلام) از روی عمد.
7- به احتیاط واجب رساندن غبار یا دود غلیظ به حلق از روی عمد.
مسأله 123: اگر شخصی در شب ماه رمضان جنب شود باید قبل از طلوع فجر غسل کند، و چنانچه به خاطر بیماری یا عذر دیگری نتواند غسل کند باید تیمم کند، و همچنین اگر زنی در ماه رمضان هنگام شب از حیض یا نفاس پاک شود باید قبل از طلوع فجر غسل کند، و در هر دو صورت اگر غسل جنابت یا حیض یا نفاس و یا تیممِ بدل از آن‌ها را به‌طور عمد تا طلوع فجر ترک کند باید آن روز را قضا کند و در طول روز هم به‌قصد قربت مطلقه از مفطرات پرهیز نماید.
مسأله 124: اگر کسی در شب ماه رمضان جنب شود و اطمینان داشته باشد که اگر بخوابد قبل از اذان صبح بیدار می‌شود (به خاطر عادت به بیدار شدن در این وقت یا غیر آن) و با تصمیم بر غسل کردن بخوابد ولی اتفاقاً تا اذان صبح از خواب بیدار نشود روزه او صحیح است، و اگر این شخص قبل از اذان صبح بیدار شود و دوباره بخوابد و تا اذان صبح از خواب بیدار نشود برای عقوبت باید آن روز را قضا کند.
مسأله 125: اگر کسی روزه ماه رمضان را با خوردن یا آشامیدن یا جماع یا استمناء یا باقی ماندن بر جنابت تا طلوع فجر باطل کند، در صورتی که از روی عمد و با اختیار باشد و به علت ناچاری و اضطرار یا اکراه نباشد علاوه بر قضا، کفاره هم بر او واجب می‌شود.
و در کفاره افطار عمد فرد مخیّر است برای هرروز یک بنده آزاد کند، یا دو ماه روزه بگیرد، یا شصت فقیر را سیر کند، و برای سیر کردن هر فقیر کافی است 750 گِرم خرما یا گندم یا نان یا ماکارونی یا هر چیزی که طعام نامیده شود به او بدهد، و پرداختن پولِ طعام به فقیر کافی نیست.
مسأله 126: کفاره روزه بر کسی واجب است که به وجوب روزه و همچنین به مفطر بودن کاری که انجام داده، علم داشته باشد، ولی اگر از روی جهل یقین کند که روزه بر او واجب نیست یا انجام دادن کاری مفطر نیست و افطار کند کفاره بر او واجب نمی‌شود، مثلاً اگر کسی اعتقاد داشت هنوز به سن تکلیف نرسیده است و روزه نگیرد، یا کسی که عقیده داشت یکی از مفطرات، روزه را باطل نمی‌کند و آن را مرتکب شد، در هر دو مورد کفاره بر او واجب نیست. البته دانستن وجوب کفاره شرط وجوب آن نیست.
مسأله 127: اگر روزه ماه رمضان از کسی فوت شود خواه با عذر باشد یا بدون آن، باید قضای آن را در روزهای دیگرِ سال به‌جا آورد مگر روزهای عید فطر و عید قربان که روزه گرفتن در این دو روز مطلقاً حرام است، و از وجوب قضا مواردی استثنا شده است:
1- مریضی که بیماری او تا ماه رمضانِ سال بعد طول بکشد، به‌گونه‌ای که در تمامی ایام سال نتواند قضای روزه‌ها را بگیرد، پس وجوب قضا از او ساقط می‌شود ولی باید بعداً فدیه بدهد، یعنی برای هرروز تقریباً 750 گِرم طعام به فقیر صدقه بدهد.
2- پیرمرد و پیرزنی که به سبب پیری روزه گرفتن برای آنان حرج و سختی فوق‌العاده دارد لازم نیست روزه بگیرند و قضای آن هم واجب نیست ولی باید برای هرروز فدیه بدهند، و اگر روزه گرفتن برای آنان اصلاً ممکن نباشد فدیه هم لازم نیست بدهند.
3- کسی که مبتلا به‌نوعی بیماری است که هرقدر آب بخورد سیراب نمی‌گردد، حکم او مانند حکم پیرمرد و پیرزن است.
مسأله 128: زنی که وقت زایمان او نزدیک است (ماه‌های هشتم و نهم) و روزه برای خودش یا بچه‌اش ضرر دارد، و همچنین زنی که بچه شیر می‌دهد و شیر او کم است و روزه برای خودش یا بچه‌اش ضرر دارد، در هر دو مورد جایز است روزه ماه رمضان را افطار کنند ولی بعد از ماه رمضان باید آن را قضا کنند و برای هر روز فدیه بدهند.
مسأله 129: کسی که قضای ماه رمضان بر او واجب شده، احتیاط مستحب آن است در همان سالِ اول و قبل از رسیدن ماه رمضانِ سالِ بعد قضا را به‌جا آورد، و اگر عمداً قضا را تأخیر بیندازد، اضافه بر قضا، باید برای هرروز 750 گِرم طعام به فقیر بدهد، و اگر تأخیر او عمدی نباشد وجوب فدیه بنابر احتیاط واجب است.
مسأله 130: روزه‌داری که قضای ماه رمضان را می‌گیرد جایز نیست بعد از زوال آفتاب (اذان ظهر) روزه را افطار کند، و اگر چنین کرد کفاره بر او واجب است و باید ده فقیر را اطعام کند یعنی به هرکدام 750 گِرم طعام بدهد، و اگر توانایی این کار را نداشت باید سه روز روزه بگیرد.
مسأله 131: کسی که قضای ماه رمضان بر عهده دارد روزه مستحبی از او صحیح نیست. اما اگر روزه واجب دیگری مانند روزه کفاره یا قضای غیر ماه رمضان بر عهده او باشد روزه مستحبی از او صحیح است.
احکام حج ←
→ نماز جمعه
مسأله 120: شرایط واجب شدن روزه ماه رمضان بر مکلف عبارتند از:
1- بالغ باشد، پس روزه بر شخص نابالغ واجب نیست هرچند تمرین دادن او به روزه داری مستحب است، مثلاً به کودک دستور دهند به مقدار توانائیش روزه بگیرد و از صبح تا ظهر (یا کمی بیشتر یا کمتر از آن) از خوردن و آشامیدن پرهیز کند تا به روزه گرفتن عادت کرده و آن را تحمل کند.
2- عاقل باشد.
3- بی‌هوش نباشد.
4- از حیض و نفاس پاک باشد، بنابراین روزه بر زن حائض یا نُفَساء واجب نیست بلکه روزه از آن‌ها صحیح نمی‌باشد، ولی باید بعداً آن‌ها را قضا کنند.
5- روزه گرفتن ضرر نداشته باشد، پس اگر روزه به شخص مریض ضرر برساند مانند این‌که موجب شود بیماری او شدیدتر شود یا درمان او به تأخیر افتد یا درد او بیشتر شود، روزه بر او واجب نیست، البته در تمام این موارد ضرر باید قابل‌توجه باشد به حدی که معمولاً قابل‌تحمل نباشد.
6- مسافر نباشد، بنابراین روزه بر مسافری که وظیفه‌اش نماز شکسته است واجب نیست، بلکه روزه از چنین شخصی صحیح نمی‌باشد، و از این حکم مواردی استثنا شده است:
الف- کسی که نمی‌دانست روزه در سفر باطل است و بااین‌حال روزه گرفت و بعد از تمام شدن روز حکم مسأله را دانست، در این صورت روزه او صحیح است و قضا بر او واجب نیست.
ب- کسی که بعد از زوال آفتاب (اذان ظهر) سفر کند واجب است ـ بنابر احتیاط ـ روزه آن روز را کامل کند و به همان روزه اکتفا می‌نماید.
ج- مسافری که قبل از زوال آفتاب وارد شهر خود شود در حالی که هیچ یک از مبطلات روزه را مرتکب نشده ـ بنابر احتیاط واجب ـ باید روزه آن روز را نیت کند و به آن اکتفا می‌نماید.
و اما کسی که قصد دارد قبل از زوال آفتاب سفر کند جایز نیست در شهر خود یا بعد از خروج از آن افطار کند مگر این‌که به حد ترخّص برسد که توضیح آن در شرط هشتم از مسأله 103 گذشت.
مسأله 121: هلال اول ماه رمضان با راه‌های زیر ثابت می‌شود:
اول: خود شخص هلال ماه را ببیند و دیدن، باید با چشم معمولی باشد؛ بنابر این چنانچه هلال با چشم معمولی قابل مشاهده نباشد، دیده شدن آن با تلسکوپ و امثال آن کافی نیست.
دوم: دو مرد عادل شهادت دهند که هلال ماه را دیده‌اند و انسان علم به اشتباه آن‌ها نداشته باشد، و شهادتشان معارض ـ گرچه حکمی ـ نداشته باشد، و مقصود ما از نداشتن معارضِ حکمی آن است که عواملی وجود نداشته باشد که مانع از قبول شهادت آن‌ها باشد، مانند این‌که گروه زیادی از مردم شهر استهلال کنند ولی غیر از آن دو شاهدِ عادل شخص دیگری ادعای رؤیت هلال نکند.
سوم: سی روز از اول ماه شعبان بگذرد.
چهارم: رؤیت هلال بین مردم شایع شده و بین آن‌ها مشهور شود به‌طوری که از گفته آن‌ها علم یا اطمینان حاصل شود، ولی اعلام ثبوت هلال در رسانه‌های صوتی و تصویری اعتباری ندارد.
و روزی که انسان شک دارد آخر ماه شعبان است یا اول ماه رمضان، جایز نیست آن روز را به نیت ماه رمضان روزه بگیرد، ولی می‌تواند نیت روزه قضای آنچه بر عهده اوست نماید، و اگر قضا نداشته باشد می‌تواند نیت روزه مستحبی ماه شعبان کند و چنانچه بعداً معلوم شود آن روز، از ماه رمضان بوده به همان روزه اکتفا نماید.
و روزی که انسان شک دارد آخر ماه رمضان است یا اول ماه شوال، جایز نیست افطار کند مگر این‌که توسط یکی از راه‌های اثبات هلال، برای او ثابت شود هلال در شب گذشته رؤیت شده است.
مسأله 122: روزه آن است که انسان برای خضوع و اظهار بندگی در پیشگاه خداوند متعال از طلوع فجر تا غروب شرعی از چیزهایی خودداری کند که به آن‌ها (مفطرات) گفته می‌شود، و مفطرات روزه عبارتند از:
1- خوردن و آشامیدن از روی عمد، خواه مقدار آن کم باشد یا زیاد، پس اگر این کار را غیر عمدی انجام دهد روزه او باطل نمی‌شود، مانند کسی که فراموش کند روزه‌دار است و چیزی بخورد یا بیاشامد.
2- جماع از جلو یا پشت از روی عمد، خواه فاعل باشد یا مفعول.
3- استمناء، به این معنا که انسان با قصدِ خارج کردن مَنی کاری کند که منی از او بیرون آید هرچند این کار به‌خودی‌خود حلال باشد مانند خارج کردن منی توسط ملاعبه با همسر، و اما محتلم شدن در طول روز به روزه ضرری نمی‌رساند، بلکه اگر تا پایان روز غسل نکند هم روزه آن روز، باطل نمی‌شود.
4- قی کردن (استفراغ) از روی عمد.
5- اماله کردن با آب یا هر مایع دیگری از روی عمد.
6- به احتیاط واجب دروغ بستن به خداوند متعال یا رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) یا یکی از ائمه معصومین (علیهم السلام) از روی عمد.
7- به احتیاط واجب رساندن غبار یا دود غلیظ به حلق از روی عمد.
مسأله 123: اگر شخصی در شب ماه رمضان جنب شود باید قبل از طلوع فجر غسل کند، و چنانچه به خاطر بیماری یا عذر دیگری نتواند غسل کند باید تیمم کند، و همچنین اگر زنی در ماه رمضان هنگام شب از حیض یا نفاس پاک شود باید قبل از طلوع فجر غسل کند، و در هر دو صورت اگر غسل جنابت یا حیض یا نفاس و یا تیممِ بدل از آن‌ها را به‌طور عمد تا طلوع فجر ترک کند باید آن روز را قضا کند و در طول روز هم به‌قصد قربت مطلقه از مفطرات پرهیز نماید.
مسأله 124: اگر کسی در شب ماه رمضان جنب شود و اطمینان داشته باشد که اگر بخوابد قبل از اذان صبح بیدار می‌شود (به خاطر عادت به بیدار شدن در این وقت یا غیر آن) و با تصمیم بر غسل کردن بخوابد ولی اتفاقاً تا اذان صبح از خواب بیدار نشود روزه او صحیح است، و اگر این شخص قبل از اذان صبح بیدار شود و دوباره بخوابد و تا اذان صبح از خواب بیدار نشود برای عقوبت باید آن روز را قضا کند.
مسأله 125: اگر کسی روزه ماه رمضان را با خوردن یا آشامیدن یا جماع یا استمناء یا باقی ماندن بر جنابت تا طلوع فجر باطل کند، در صورتی که از روی عمد و با اختیار باشد و به علت ناچاری و اضطرار یا اکراه نباشد علاوه بر قضا، کفاره هم بر او واجب می‌شود.
و در کفاره افطار عمد فرد مخیّر است برای هرروز یک بنده آزاد کند، یا دو ماه روزه بگیرد، یا شصت فقیر را سیر کند، و برای سیر کردن هر فقیر کافی است 750 گِرم خرما یا گندم یا نان یا ماکارونی یا هر چیزی که طعام نامیده شود به او بدهد، و پرداختن پولِ طعام به فقیر کافی نیست.
مسأله 126: کفاره روزه بر کسی واجب است که به وجوب روزه و همچنین به مفطر بودن کاری که انجام داده، علم داشته باشد، ولی اگر از روی جهل یقین کند که روزه بر او واجب نیست یا انجام دادن کاری مفطر نیست و افطار کند کفاره بر او واجب نمی‌شود، مثلاً اگر کسی اعتقاد داشت هنوز به سن تکلیف نرسیده است و روزه نگیرد، یا کسی که عقیده داشت یکی از مفطرات، روزه را باطل نمی‌کند و آن را مرتکب شد، در هر دو مورد کفاره بر او واجب نیست. البته دانستن وجوب کفاره شرط وجوب آن نیست.
مسأله 127: اگر روزه ماه رمضان از کسی فوت شود خواه با عذر باشد یا بدون آن، باید قضای آن را در روزهای دیگرِ سال به‌جا آورد مگر روزهای عید فطر و عید قربان که روزه گرفتن در این دو روز مطلقاً حرام است، و از وجوب قضا مواردی استثنا شده است:
1- مریضی که بیماری او تا ماه رمضانِ سال بعد طول بکشد، به‌گونه‌ای که در تمامی ایام سال نتواند قضای روزه‌ها را بگیرد، پس وجوب قضا از او ساقط می‌شود ولی باید بعداً فدیه بدهد، یعنی برای هرروز تقریباً 750 گِرم طعام به فقیر صدقه بدهد.
2- پیرمرد و پیرزنی که به سبب پیری روزه گرفتن برای آنان حرج و سختی فوق‌العاده دارد لازم نیست روزه بگیرند و قضای آن هم واجب نیست ولی باید برای هرروز فدیه بدهند، و اگر روزه گرفتن برای آنان اصلاً ممکن نباشد فدیه هم لازم نیست بدهند.
3- کسی که مبتلا به‌نوعی بیماری است که هرقدر آب بخورد سیراب نمی‌گردد، حکم او مانند حکم پیرمرد و پیرزن است.
مسأله 128: زنی که وقت زایمان او نزدیک است (ماه‌های هشتم و نهم) و روزه برای خودش یا بچه‌اش ضرر دارد، و همچنین زنی که بچه شیر می‌دهد و شیر او کم است و روزه برای خودش یا بچه‌اش ضرر دارد، در هر دو مورد جایز است روزه ماه رمضان را افطار کنند ولی بعد از ماه رمضان باید آن را قضا کنند و برای هر روز فدیه بدهند.
مسأله 129: کسی که قضای ماه رمضان بر او واجب شده، احتیاط مستحب آن است در همان سالِ اول و قبل از رسیدن ماه رمضانِ سالِ بعد قضا را به‌جا آورد، و اگر عمداً قضا را تأخیر بیندازد، اضافه بر قضا، باید برای هرروز 750 گِرم طعام به فقیر بدهد، و اگر تأخیر او عمدی نباشد وجوب فدیه بنابر احتیاط واجب است.
مسأله 130: روزه‌داری که قضای ماه رمضان را می‌گیرد جایز نیست بعد از زوال آفتاب (اذان ظهر) روزه را افطار کند، و اگر چنین کرد کفاره بر او واجب است و باید ده فقیر را اطعام کند یعنی به هرکدام 750 گِرم طعام بدهد، و اگر توانایی این کار را نداشت باید سه روز روزه بگیرد.
مسأله 131: کسی که قضای ماه رمضان بر عهده دارد روزه مستحبی از او صحیح نیست. اما اگر روزه واجب دیگری مانند روزه کفاره یا قضای غیر ماه رمضان بر عهده او باشد روزه مستحبی از او صحیح است.