کتب فتوایی » خلاصه ای از احکام عبادات
جستجو در:
نماز مسافر ←
→ شک در نماز
نماز جماعت
مسأله 97: مستحب است نمازهای یومیّه جماعت خوانده شود، بلکه در بعضی از موارد ممکن است جماعت واجب شود مانند این‌که مکلف خطایی در قرائت خود داشته باشد و تصحیح آن برایش مقدور باشد ولی در یادگیری سهل‌انگاری کند که در صورت امکان لازم است به شخص دیگری اقتدا کند.
مسأله 98: بنابر احتیاط واجب، جماعت در هیچ‌یک از نمازهای مستحب مشروع نیست مگر نماز استسقاء که می‌توان آن را جماعت خواند.
مسأله 99: شرایط امام جماعت عبارتند از:
1- بالغ باشد.
2- عاقل باشد.
3- مؤمن باشد، یعنی شیعه دوازده‌امامی باشد.
4- عادل باشد.
5- حلال‌زاده باشد.
6- قرائت او صحیح باشد.
7- به احتیاط واجب جزو کسانی نباشد که به خاطر ارتکاب گناه حدّ شرعی بر او جاری شده باشد.
8- اگر مأموم ایستاده نماز بخواند امام هم ایستاده نماز بخواند.
9- اگر مأموم مرد باشد امام نیز مرد باشد.
10- نماز امام در نظر مأموم صحیح باشد، بنابراین نمی‌تواند به کسی اقتدا کند که نماز او در نظرش باطل است مانند این‌که امام در یکی از حالات معتقد باشد وظیفه‌اش تیمم است و تیمم کند درحالی‌که در نظر مأموم، وظیفه او وضو یا غُسل باشد.
مسأله 100: شرایط نماز جماعت عبارتند از:
1- مأموم قصد اقتدا داشته باشد.
2- امام جماعت نزد مأموم معیّن باشد و شناخت اجمالی او کافی است مانند این‌که قصد اقتدا به امامی که حاضر است را داشته باشد هرچند شخص او را نشناسد.
3- امام در نماز خود مستقل باشد، بنابراین اقتدا به امامی که خود به شخص دیگری اقتدا کرده جایز نیست.
4- مأموم نماز خود را با اقتدا آغاز کند، بنابراین نمازگزاری که فرادا می‌خواند جایز نیست در حال نماز به جماعت عدول کند.
5- مأموم در بین نماز بدون عذر شرعی قصد فرادا نکند، و اگر این کار را انجام دهد جماعت او اشکال دارد.
6- بین امام و مأمومِ مرد، حائلی نباشد که آنها را از هم جدا کند، خواه مانع از دیدن او شود یا نه، و همچنین بین مأموم و مأمومِ دیگر که واسطه اتصال او به امام است نباید حائلی وجود داشته باشد، مثلاً مأمومی که در صف اول نماز می‌خواند واسطه اتصال او کسانی هستند که در همان صف بین او و امام قرار گیرند، و چنانچه در صف مأموم کسی متصل به امام نباشد، واسطه اتصال او کسانی هستند که در صف جلوتر بین او و امام قرار گیرند.
7- جای ایستادن امام از جای ایستادن مأموم به‌اندازه‌ای بلندتر نباشد که به نظر عرف مکان امام بالاتر از مأموم حساب شود، ولی اگر جای مأموم از جای امام بلندتر باشد اشکال ندارد هرچند زیاد باشد، مگر این‌که به‌قدری بلندتر باشد که نگویند یک جماعت هستند.
8- فاصله بین مأموم و امام یا مأمومی که واسطه اتصال به امام است نباید زیاد باشد، بلکه بنابر احتیاط لازم بین جای سجده مأموم و جای ایستادن امام یا جای ایستادن مأمومی که در صف جلو واسطه اتصال او به امام است بیشتر از بزرگ‌ترین گام معمولی (تقریباً یک متر و بیست سانتی متر) فاصله نباشد.
9- مأموم جلوتر از امام و بنابر احتیاط واجب مساوی با امام جماعت نایستد بلکه مقداری عقب‌تر از او بایستد، مگر این‌که مأموم تنها یک مرد باشد که در این صورت می‌تواند مساوی با امام بایستد، و اگر مأموم زن باشد باید جای ایستادن خود را نسبت به امام یا مأمومِ مرد مراعات کند، به ترتیبی که در مسأله 72 گذشت.
مسأله 101: مأموم در رکعت اول و دوم از نماز ظهر و عصر بنابر احتیاط واجب نمی‌تواند حمد و سوره را بخواند، ولی در نماز صبح و مغرب و عشا می‌تواند آهسته بخواند البته این در صورتی است که نتواند صدای امام را ـ هرچند به‌صورت کلماتی نامفهوم ـ بشنود.
و امام جماعت به‌جز قرائتِ رکعت‌های اول و دوم چیزی از کارها و ذکرهای نمازِ مأموم را به عهده نمی‌گیرد، پس مأموم وظیفه دارد سایر واجبات نماز را همانند نماز فرادا خودش انجام دهد، با این تفاوت که مأموم در انجام دادن کارهای نماز مانند رکوع و سجود باید از امام تبعیت کند یعنی آنها را بعد از امام انجام دهد، ولی تبعیت از امام در خواندن ذکرهای نماز مانند ذکرهای رکوع و سجود لازم نیست، البته تکبیرة الاحرام از این حکم استثنا شده و جایز نیست زودتر از امام گفته شود، و چنانچه مأموم عذری داشته باشد جایز است در تشهد آخر نماز از امام تبعیت نکند و آن را قبل از امام بخواند، ولی تبعیت از امام در سلام نماز هیچ‌گاه لازم نیست پس مأموم می‌تواند قبل از امام سلام بگوید.
مسأله 102: مأموم می‌تواند در بین نمازِ امام به او اقتدا کند، و این کار دو صورت دارد:
صورت اول: امام در رکعت اول نماز مشغول خواندن حمد و سوره یا رکوع باشد، و مأموم قبل از اتمام رکوع به او برسد، در این صورت پس از نیت باید تکبیرة الاحرام را بگوید و نماز بخواند و مانند سایر مأمومین از امام تبعیت کند، پس اگر ایستاده باشند او هم بایستد و اگر در حال رکوع باشند او هم رکوع کند و مانند کسی که از اول نماز به امام اقتدا کرده نماز خود را تمام کند.
صورت دوم: امام در رکعت اول نباشد که در این صورت تا زمانی که امام رکوع را تمام نکرده مأموم فرصت دارد به او اقتدا کند، و چنانچه امام سرِ خود را از رکوع بردارد دیگر مجالی برای اقتدا در این رکعت باقی نمی‌ماند، پس اگر مأموم قبل از رکوع یا هنگام رکوع به امام اقتدا کند باید کارهای نماز خود را با امام هماهنگ کند، البته در بعضی از موارد نماز آنها با یکدیگر تفاوت دارد مثلاً:
اگر مأموم موقعی که امام در رکعت دوم نماز ظهر است اقتدا کند، آن رکعت برای مأموم رکعت اول و برای امام رکعت دوم است، بنابراین اگر امام برای تشهد بنشیند، احتیاط واجب آن است که ماموم به صورت تجافی بنشیند (یعنی انگشتان دست و سینه پا را به زمین بگذارد و زانوها را از زمین کمی بلند کند) و نباید بایستد بلکه منتظر بماند تا امام تشهد را تمام کند و به همراه امام برای رکعت بعد بایستد، و این رکعت برای مأموم رکعت دوم و برای امام رکعت سوم است، پس باید ماموم حمد و سوره را آهسته بخواند، و اگر برای سوره وقت ندارد حمد را تمام کند و در رکوع، خود را به امام برساند، سپس به همراه امام سجود را به‌جا آورد، البته اینجا مأموم باید تشهد را بخواند، چون در پایان رکعت دوم نماز خود قرار دارد، ولی امام باید از جای خود بلند شود و قیام کند، چون در پایان رکعت سوم نماز خود قرار دارد، و بعد از آن که مأموم تشهد را خواند باید بایستد و به جماعت بپیوندد و تسبیحات اربعة را بخواند و همراه با امام رکوع کند... و به همین ترتیب نماز را تا آخر ادامه دهد.
و اما اگر مأموم بخواهد در رکعت سوم یا چهارم وارد نماز جماعت شود، پس هنگام رکوعِ امام به او اقتدا کند، چون اگر هنگام قیام به امام اقتدا کند واجب است حمد و سوره را خودش بخواند، البته اگر امام مهلت این کار را به او بدهد، پس اگر امام به رکوع برود و مهلت خواندن آنها را به مأموم ندهد، مأموم می‌تواند به خواندن سوره حمد اکتفا کند و با امام به رکوع برود، و اگر امام مهلت این کار را هم به مأموم ندهد طوری که اگر سوره حمد را خواند نتواند به رکوع امام برسد، در این صورت جایز است خواندن سوره حمد را قطع کرده و خود را به رکوع امام برساند.
نماز مسافر ←
→ شک در نماز
مسأله 98: بنابر احتیاط واجب، جماعت در هیچ‌یک از نمازهای مستحب مشروع نیست مگر نماز استسقاء که می‌توان آن را جماعت خواند.
مسأله 99: شرایط امام جماعت عبارتند از:
1- بالغ باشد.
2- عاقل باشد.
3- مؤمن باشد، یعنی شیعه دوازده‌امامی باشد.
4- عادل باشد.
5- حلال‌زاده باشد.
6- قرائت او صحیح باشد.
7- به احتیاط واجب جزو کسانی نباشد که به خاطر ارتکاب گناه حدّ شرعی بر او جاری شده باشد.
8- اگر مأموم ایستاده نماز بخواند امام هم ایستاده نماز بخواند.
9- اگر مأموم مرد باشد امام نیز مرد باشد.
10- نماز امام در نظر مأموم صحیح باشد، بنابراین نمی‌تواند به کسی اقتدا کند که نماز او در نظرش باطل است مانند این‌که امام در یکی از حالات معتقد باشد وظیفه‌اش تیمم است و تیمم کند درحالی‌که در نظر مأموم، وظیفه او وضو یا غُسل باشد.
مسأله 100: شرایط نماز جماعت عبارتند از:
1- مأموم قصد اقتدا داشته باشد.
2- امام جماعت نزد مأموم معیّن باشد و شناخت اجمالی او کافی است مانند این‌که قصد اقتدا به امامی که حاضر است را داشته باشد هرچند شخص او را نشناسد.
3- امام در نماز خود مستقل باشد، بنابراین اقتدا به امامی که خود به شخص دیگری اقتدا کرده جایز نیست.
4- مأموم نماز خود را با اقتدا آغاز کند، بنابراین نمازگزاری که فرادا می‌خواند جایز نیست در حال نماز به جماعت عدول کند.
5- مأموم در بین نماز بدون عذر شرعی قصد فرادا نکند، و اگر این کار را انجام دهد جماعت او اشکال دارد.
6- بین امام و مأمومِ مرد، حائلی نباشد که آنها را از هم جدا کند، خواه مانع از دیدن او شود یا نه، و همچنین بین مأموم و مأمومِ دیگر که واسطه اتصال او به امام است نباید حائلی وجود داشته باشد، مثلاً مأمومی که در صف اول نماز می‌خواند واسطه اتصال او کسانی هستند که در همان صف بین او و امام قرار گیرند، و چنانچه در صف مأموم کسی متصل به امام نباشد، واسطه اتصال او کسانی هستند که در صف جلوتر بین او و امام قرار گیرند.
7- جای ایستادن امام از جای ایستادن مأموم به‌اندازه‌ای بلندتر نباشد که به نظر عرف مکان امام بالاتر از مأموم حساب شود، ولی اگر جای مأموم از جای امام بلندتر باشد اشکال ندارد هرچند زیاد باشد، مگر این‌که به‌قدری بلندتر باشد که نگویند یک جماعت هستند.
8- فاصله بین مأموم و امام یا مأمومی که واسطه اتصال به امام است نباید زیاد باشد، بلکه بنابر احتیاط لازم بین جای سجده مأموم و جای ایستادن امام یا جای ایستادن مأمومی که در صف جلو واسطه اتصال او به امام است بیشتر از بزرگ‌ترین گام معمولی (تقریباً یک متر و بیست سانتی متر) فاصله نباشد.
9- مأموم جلوتر از امام و بنابر احتیاط واجب مساوی با امام جماعت نایستد بلکه مقداری عقب‌تر از او بایستد، مگر این‌که مأموم تنها یک مرد باشد که در این صورت می‌تواند مساوی با امام بایستد، و اگر مأموم زن باشد باید جای ایستادن خود را نسبت به امام یا مأمومِ مرد مراعات کند، به ترتیبی که در مسأله 72 گذشت.
مسأله 101: مأموم در رکعت اول و دوم از نماز ظهر و عصر بنابر احتیاط واجب نمی‌تواند حمد و سوره را بخواند، ولی در نماز صبح و مغرب و عشا می‌تواند آهسته بخواند البته این در صورتی است که نتواند صدای امام را ـ هرچند به‌صورت کلماتی نامفهوم ـ بشنود.
و امام جماعت به‌جز قرائتِ رکعت‌های اول و دوم چیزی از کارها و ذکرهای نمازِ مأموم را به عهده نمی‌گیرد، پس مأموم وظیفه دارد سایر واجبات نماز را همانند نماز فرادا خودش انجام دهد، با این تفاوت که مأموم در انجام دادن کارهای نماز مانند رکوع و سجود باید از امام تبعیت کند یعنی آنها را بعد از امام انجام دهد، ولی تبعیت از امام در خواندن ذکرهای نماز مانند ذکرهای رکوع و سجود لازم نیست، البته تکبیرة الاحرام از این حکم استثنا شده و جایز نیست زودتر از امام گفته شود، و چنانچه مأموم عذری داشته باشد جایز است در تشهد آخر نماز از امام تبعیت نکند و آن را قبل از امام بخواند، ولی تبعیت از امام در سلام نماز هیچ‌گاه لازم نیست پس مأموم می‌تواند قبل از امام سلام بگوید.
مسأله 102: مأموم می‌تواند در بین نمازِ امام به او اقتدا کند، و این کار دو صورت دارد:
صورت اول: امام در رکعت اول نماز مشغول خواندن حمد و سوره یا رکوع باشد، و مأموم قبل از اتمام رکوع به او برسد، در این صورت پس از نیت باید تکبیرة الاحرام را بگوید و نماز بخواند و مانند سایر مأمومین از امام تبعیت کند، پس اگر ایستاده باشند او هم بایستد و اگر در حال رکوع باشند او هم رکوع کند و مانند کسی که از اول نماز به امام اقتدا کرده نماز خود را تمام کند.
صورت دوم: امام در رکعت اول نباشد که در این صورت تا زمانی که امام رکوع را تمام نکرده مأموم فرصت دارد به او اقتدا کند، و چنانچه امام سرِ خود را از رکوع بردارد دیگر مجالی برای اقتدا در این رکعت باقی نمی‌ماند، پس اگر مأموم قبل از رکوع یا هنگام رکوع به امام اقتدا کند باید کارهای نماز خود را با امام هماهنگ کند، البته در بعضی از موارد نماز آنها با یکدیگر تفاوت دارد مثلاً:
اگر مأموم موقعی که امام در رکعت دوم نماز ظهر است اقتدا کند، آن رکعت برای مأموم رکعت اول و برای امام رکعت دوم است، بنابراین اگر امام برای تشهد بنشیند، احتیاط واجب آن است که ماموم به صورت تجافی بنشیند (یعنی انگشتان دست و سینه پا را به زمین بگذارد و زانوها را از زمین کمی بلند کند) و نباید بایستد بلکه منتظر بماند تا امام تشهد را تمام کند و به همراه امام برای رکعت بعد بایستد، و این رکعت برای مأموم رکعت دوم و برای امام رکعت سوم است، پس باید ماموم حمد و سوره را آهسته بخواند، و اگر برای سوره وقت ندارد حمد را تمام کند و در رکوع، خود را به امام برساند، سپس به همراه امام سجود را به‌جا آورد، البته اینجا مأموم باید تشهد را بخواند، چون در پایان رکعت دوم نماز خود قرار دارد، ولی امام باید از جای خود بلند شود و قیام کند، چون در پایان رکعت سوم نماز خود قرار دارد، و بعد از آن که مأموم تشهد را خواند باید بایستد و به جماعت بپیوندد و تسبیحات اربعة را بخواند و همراه با امام رکوع کند... و به همین ترتیب نماز را تا آخر ادامه دهد.
و اما اگر مأموم بخواهد در رکعت سوم یا چهارم وارد نماز جماعت شود، پس هنگام رکوعِ امام به او اقتدا کند، چون اگر هنگام قیام به امام اقتدا کند واجب است حمد و سوره را خودش بخواند، البته اگر امام مهلت این کار را به او بدهد، پس اگر امام به رکوع برود و مهلت خواندن آنها را به مأموم ندهد، مأموم می‌تواند به خواندن سوره حمد اکتفا کند و با امام به رکوع برود، و اگر امام مهلت این کار را هم به مأموم ندهد طوری که اگر سوره حمد را خواند نتواند به رکوع امام برسد، در این صورت جایز است خواندن سوره حمد را قطع کرده و خود را به رکوع امام برساند.