کتب فتوایی » خلاصه ای از احکام عبادات
جستجو در:
مبطلات نماز ←
→ اذان و اقامه
اجزا و واجبات نماز
اجزاء نماز عبارتند از:
1- نیت: به این معنا که انسان نماز را با قصد خضوع و اظهار بندگی در پیشگاه خداوند متعال به‌جا آورد، و لازم نیست نیت خود را به زبان بگوید، زیرا نیت یکی از کارهای قلبی انسان است نه زبانی.
2- تکبیرة الاحرام: یعنی گفتن (اللّهُ اکبر) در اول هر نماز، و نمازگزار باید این دو کلمه را به عربیِ صحیح بر زبان جاری کند، بنابراین اگر یک حرف به آن اضافه کند و بگوید: (اللّه و اکبر) نماز باطل می‌شود.
مسأله 79: نمازگزار موقع گفتن تکبیرة الاحرام باید کاملاً ایستاده و بدن او استقرار داشته باشد، و بنابر احتیاط لازم باید مستقل باشد یعنی به چیزی مانند عصا یا دیوار تکیه نکند.
مسأله 80: اگر نمازگزار به هیچ صورت نتواند ایستاده نماز بخواند باید نشسته بخواند، و اگر نتوانست نشسته نماز بخواند باید به پهلوی راست یا پهلوی چپ بخوابد طوری که جلوی بدنش روبه‌قبله باشد و در همان حالت نماز بخواند، البته اگر بتواند نماز را به پهلوی راست بخواند بنابر احتیاط واجب آن را به پهلوی چپ نخواند، و اگر این دو ممکن نباشد باید به پشت بخوابد طوری که کف پاهای او روبه‌قبله باشد و در همان حالت نماز بخواند.
3- قرائت: نمازگزار در رکعت‌های اول و دوم، پیش از رکوع باید سوره حمد را بخواند و بنابر احتیاط واجب بعد از حمد سوره دیگری را به‌طور کامل بخواند، البته در بعضی از مواردِ ضرورت مانند بیماری یا عجله یا تنگی وقت جایز است فقط حمد را بخواند و سوره دیگر را ترک کند.
مسأله 81: نمازگزار باید قرائت نماز را صحیح بخواند به‌طوری که در حروف و حرکات خطایی نداشته باشد، و کسی که نمی‌تواند قرائت نماز را صحیح بخواند وظیفه دارد آن را یاد بگیرد، و اگر به خاطر عذری مانند پیری یا غیر آن نتواند یاد بگیرد به همان قرائت نادرست اکتفا کند.
مسأله 82: بنابر احتیاط واجب مرد باید حمد و سوره را در نمازهای صبح و مغرب و عشا بلند و در نمازهای ظهر و عصر آهسته بخواند، و بلند خواندن حمد و سوره در هیچ نمازی بر زن واجب نیست، البته قرائتش در نمازهای ظهر و عصر بنابر احتیاط واجب باید آهسته باشد، و نمازگزاران زن یا مرد می‌توانند سایر اذکار نماز را به اختیار خود بلند یا آهسته بخوانند، به غیر از تسبیحات اربعه در رکعت‌های سوم و چهارم که حکم آن خواهد آمد.
مسأله 83: اگر نمازگزار در جایی که باید نماز را بلند بخواند آهسته خواند یا در جایی که باید آهسته بخواند بلند خواند، چنانچه این کار او از روی فراموشی یا ندانستن مسأله باشد نماز او صحیح است، و اگر در حال قرائت متوجه اشتباه خود شود یا اینکه حکم مسأله را یاد بگیرد، نماز او صحیح است و از آن لحظه به بعد نماز را طبق وظیفه خود ادامه دهد.
مسأله 84: نمازگزار در رکعت سوم و چهارم نماز می‌تواند تسبیحات اربعه را بگوید یا اینکه یک حمد بخواند، و در تسبیحات اربعه کافی است یک مرتبه بگوید: (سُبْحانَ اللّهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ وَلا إِلهَ إلَّا اللّهُ وَاللّهُ أَکْبَرُ) و بهتر است آن را سه مرتبه بگوید و همچنین بهتر است بعد از پایان تسبیحات استغفار کند.
و بنابر احتیاط واجب نمازگزار باید حمد یا تسبیحات اربعه را در رکعت‌های سوم و چهارم آهسته بخواند، و اگر سوره حمد را خواند می‌تواند ((بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ)) آن را بلند بخواند مگر آن‌که در نماز جماعت به امام اقتدا کرده باشد که در این صورت بنابر احتیاط واجب نباید ((بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ)) را بلند بخواند.
مسأله 85: شرایطی که در تکبیرة الاحرام ذکر شد ازجمله لزوم ایستادن و استقرار و استقلال، هنگام قرائت و تسبیحات اربعه نیز باید رعایت شوند.
4- رکوع: واجبات رکوع عبارتند از:
اول: خم شدن به اندازه‌ای که بتواند سر همه انگشتها از جمله انگشت شست را به زانو بگذارد و خم شدن به این مقدار برای زنان، بنابر احتیاط واجب است.
دوم: قیام قبل از رکوع، به این ترتیب که فرد از حالت ایستاده به رکوع رود، و کسی که نمی‌تواند ایستاده نماز بخواند کافی است در حالت نشسته رکوع کند.
سوم: ذکر رکوع، کافی است سه مرتبه بگوید: (سُبْحانَ اللّهِ) یا یک مرتبه بگوید: (سُبْحانَ رَبِّیَ الْعَظیمِ وَبِحَمْدِهِ)، و برای خواندن ذکر واجب هنگام رکوع لازم است به مقدار آن مکث کند و همچنین بنابر احتیاط واجب باید بدن او قبل از برداشتن سر از رکوع استقرار و آرامش داشته باشد هرچند در حال خواندن ذکرِ واجبِ رکوع نباشد.
چهارم: قیام بعد از رکوع، و در آن شرط است که نمازگزار راست بایستد و بنابر احتیاط واجب بدن او آرامش بگیرد.
5- سجده: نمازگزار در هر رکعت باید دو سجده به‌جا آورد، و در آن چند چیز شرط است:
اول: قرار دادن قسمت‌های هفت‌گانه بدن روی زمین، یعنی: پیشانی، کفِ دودست، دوزانو و دو انگشت بزرگ پاها.
مسأله 86: در سجده کافی است مقداری از پیشانی را بر سجده‌گاه قرار دهد که عرفاً سجده صدق کند هرچند کمتر از یک بندانگشت باشد، و نسبت به دست‌ها بنابر احتیاط واجب ـ در صورت امکان ـ باید تمام کف دودست را به مقدار متعارف بر زمین قرار دهد و نسبت به زانوها کافی است مقداری از آن‌ها را بر زمین قرار دهد، و بنا بر احتیاط مستحب سرِانگشت بزرگ پاها را بر زمین بگذارد، هرچند گذاشتن پشت یا روی دو انگشت بزرگ نیز کافی است.
دوم: محل قرار گرفتن پیشانی در سجده نباید از جای زانوها و سرانگشتان پای نمازگزار بیش از چهار انگشت بسته بالاتر یا پایین‌تر باشد.
سوم: محل قرار گرفتن پیشانی در سجده، باید زمین یا گیاهِ غیرخوراکی و غیر پوشیدنی باشد، و جایز است نمازگزار بر کاغذی سجده کند که بداند از چوب یا از پنبه یا کتان ساخته شده است، و در غیر این موارد اگر کاغذ از موادی تشکیل شود که سجده بر آن‌ها صحیح نیست نمی‌توان بر آن سجده کرد.
چهارم: محل قرار گرفتن پیشانی در سجده باید استقرار داشته و بی‌حرکت باشد، بنابراین قرار دادن پیشانی بر گِل رقیق و خاک نرم و سستی که پیشانی روی آن آرام نمی‌گیرد، صحیح نیست.
پنجم: محل قرار گرفتن پیشانی در سجده باید پاک و مباح باشد، همان‌طور که در مسأله 71 گذشت.
ششم: خواندن ذکر در سجده واجب است، و کافی است سه مرتبه بگوید: (سُبْحانَ اللّهِ) یا یک مرتبه بگوید: (سُبْحانَ رَبِّیَ الْأَعْلیٰ وَبِحَمْدِهِ)، و نمازگزار هنگام سجده برای خواندن ذکرِ واجب باید کمی مکث کند، همان‌طور که مشابه این مسأله در رکوع گذشت.
هفتم: نشستن بین دو سجده واجب است و همچنین نشستن بعد از سجده دوم بنابر احتیاط، واجب می‌باشد.
6- تشهد: در رکعت دوم تمام نمازها و همچنین در رکعت سوم نماز مغرب و رکعت چهارم نمازهای ظهر و عصر و عشا، تشهد واجب است، و کافی است بگوید: (اَشْهَدُ اَنْ لا اِلٰهَ إلَّا اللّهُ وَحْدَهُ لاشَریکَ لَهُ وَاَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُوْلُهُ اَللّهُمَّ صَلِّ عَلیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ).
مسأله 87: ذکر تشهد باید به صورت صحیح خوانده شود و در صورت توانایی لازم است تشهد را نشسته به‌جا آورد و بدن نمازگزار هنگام خواندن آن، استقرار و آرامش داشته باشد.
7- سلام: گفتن سلام در پایان هر نماز واجب است، و نمازگزار باید سلام را مانند تشهد به صورت صحیح و در حالت نشسته و همراه با آرامش و استقرار بخواند، و برای سلام نماز کافی است بگوید: (السَّلامُ عَلَیْکُمْ)، ولی بهتر و موافق احتیاط مستحب آن است که بگوید: (السَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا النَّبیُّ وَرَحْمَةُ اللّهِ وَبَرَکاتُهُ، السَّلامُ عَلَیْنا وَعَلیٰ عِبادِ اللّهِ الصّالِحینَ، السَّلامُ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَةُ اللّهِ وَبَرَکاتُهُ).
8- ترتیب و موالات: نمازگزار باید واجبات نماز را به همان ترتیبی که گذشت انجام دهد و بین اجزای نماز موالات را رعایت کند ـ بدون آن‌که فاصله زیادی بین هر جزءِ نماز با جزءِ بعد از آن قرار دهدـ به‌طوری که عرفاً به مجموع کارهای او نماز گفته شود، البته طولانی نمودن رکوع و سجود یا زیاد گفتنِ ذکرهایِ مستحب یا خواندن سوره‌های طولانی و مانند آن، خللی به موالات وارد نمی‌کند.
9- قنوت: مستحب است نمازگزار در تمامی نمازهای روزانه یک بار قنوت به‌جا آورد، و محل آن قبل از رکوع در رکعت دوم نماز است، و ذکر معینی برای قنوت لازم نیست و می‌تواند بعد از ذکر قنوت ـ مانند صلوات ـ به زبان فارسی نیز دعا کند، و بهتر است نمازگزار در قنوت بین ستایش خداوند متعال و صلوات بر پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) و خاندانش و دعا برای خود و تمام مؤمنین جمع نماید.
مبطلات نماز ←
→ اذان و اقامه
1- نیت: به این معنا که انسان نماز را با قصد خضوع و اظهار بندگی در پیشگاه خداوند متعال به‌جا آورد، و لازم نیست نیت خود را به زبان بگوید، زیرا نیت یکی از کارهای قلبی انسان است نه زبانی.
2- تکبیرة الاحرام: یعنی گفتن (اللّهُ اکبر) در اول هر نماز، و نمازگزار باید این دو کلمه را به عربیِ صحیح بر زبان جاری کند، بنابراین اگر یک حرف به آن اضافه کند و بگوید: (اللّه و اکبر) نماز باطل می‌شود.
مسأله 79: نمازگزار موقع گفتن تکبیرة الاحرام باید کاملاً ایستاده و بدن او استقرار داشته باشد، و بنابر احتیاط لازم باید مستقل باشد یعنی به چیزی مانند عصا یا دیوار تکیه نکند.
مسأله 80: اگر نمازگزار به هیچ صورت نتواند ایستاده نماز بخواند باید نشسته بخواند، و اگر نتوانست نشسته نماز بخواند باید به پهلوی راست یا پهلوی چپ بخوابد طوری که جلوی بدنش روبه‌قبله باشد و در همان حالت نماز بخواند، البته اگر بتواند نماز را به پهلوی راست بخواند بنابر احتیاط واجب آن را به پهلوی چپ نخواند، و اگر این دو ممکن نباشد باید به پشت بخوابد طوری که کف پاهای او روبه‌قبله باشد و در همان حالت نماز بخواند.
3- قرائت: نمازگزار در رکعت‌های اول و دوم، پیش از رکوع باید سوره حمد را بخواند و بنابر احتیاط واجب بعد از حمد سوره دیگری را به‌طور کامل بخواند، البته در بعضی از مواردِ ضرورت مانند بیماری یا عجله یا تنگی وقت جایز است فقط حمد را بخواند و سوره دیگر را ترک کند.
مسأله 81: نمازگزار باید قرائت نماز را صحیح بخواند به‌طوری که در حروف و حرکات خطایی نداشته باشد، و کسی که نمی‌تواند قرائت نماز را صحیح بخواند وظیفه دارد آن را یاد بگیرد، و اگر به خاطر عذری مانند پیری یا غیر آن نتواند یاد بگیرد به همان قرائت نادرست اکتفا کند.
مسأله 82: بنابر احتیاط واجب مرد باید حمد و سوره را در نمازهای صبح و مغرب و عشا بلند و در نمازهای ظهر و عصر آهسته بخواند، و بلند خواندن حمد و سوره در هیچ نمازی بر زن واجب نیست، البته قرائتش در نمازهای ظهر و عصر بنابر احتیاط واجب باید آهسته باشد، و نمازگزاران زن یا مرد می‌توانند سایر اذکار نماز را به اختیار خود بلند یا آهسته بخوانند، به غیر از تسبیحات اربعه در رکعت‌های سوم و چهارم که حکم آن خواهد آمد.
مسأله 83: اگر نمازگزار در جایی که باید نماز را بلند بخواند آهسته خواند یا در جایی که باید آهسته بخواند بلند خواند، چنانچه این کار او از روی فراموشی یا ندانستن مسأله باشد نماز او صحیح است، و اگر در حال قرائت متوجه اشتباه خود شود یا اینکه حکم مسأله را یاد بگیرد، نماز او صحیح است و از آن لحظه به بعد نماز را طبق وظیفه خود ادامه دهد.
مسأله 84: نمازگزار در رکعت سوم و چهارم نماز می‌تواند تسبیحات اربعه را بگوید یا اینکه یک حمد بخواند، و در تسبیحات اربعه کافی است یک مرتبه بگوید: (سُبْحانَ اللّهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ وَلا إِلهَ إلَّا اللّهُ وَاللّهُ أَکْبَرُ) و بهتر است آن را سه مرتبه بگوید و همچنین بهتر است بعد از پایان تسبیحات استغفار کند.
و بنابر احتیاط واجب نمازگزار باید حمد یا تسبیحات اربعه را در رکعت‌های سوم و چهارم آهسته بخواند، و اگر سوره حمد را خواند می‌تواند ((بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ)) آن را بلند بخواند مگر آن‌که در نماز جماعت به امام اقتدا کرده باشد که در این صورت بنابر احتیاط واجب نباید ((بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ)) را بلند بخواند.
مسأله 85: شرایطی که در تکبیرة الاحرام ذکر شد ازجمله لزوم ایستادن و استقرار و استقلال، هنگام قرائت و تسبیحات اربعه نیز باید رعایت شوند.
4- رکوع: واجبات رکوع عبارتند از:
اول: خم شدن به اندازه‌ای که بتواند سر همه انگشتها از جمله انگشت شست را به زانو بگذارد و خم شدن به این مقدار برای زنان، بنابر احتیاط واجب است.
دوم: قیام قبل از رکوع، به این ترتیب که فرد از حالت ایستاده به رکوع رود، و کسی که نمی‌تواند ایستاده نماز بخواند کافی است در حالت نشسته رکوع کند.
سوم: ذکر رکوع، کافی است سه مرتبه بگوید: (سُبْحانَ اللّهِ) یا یک مرتبه بگوید: (سُبْحانَ رَبِّیَ الْعَظیمِ وَبِحَمْدِهِ)، و برای خواندن ذکر واجب هنگام رکوع لازم است به مقدار آن مکث کند و همچنین بنابر احتیاط واجب باید بدن او قبل از برداشتن سر از رکوع استقرار و آرامش داشته باشد هرچند در حال خواندن ذکرِ واجبِ رکوع نباشد.
چهارم: قیام بعد از رکوع، و در آن شرط است که نمازگزار راست بایستد و بنابر احتیاط واجب بدن او آرامش بگیرد.
5- سجده: نمازگزار در هر رکعت باید دو سجده به‌جا آورد، و در آن چند چیز شرط است:
اول: قرار دادن قسمت‌های هفت‌گانه بدن روی زمین، یعنی: پیشانی، کفِ دودست، دوزانو و دو انگشت بزرگ پاها.
مسأله 86: در سجده کافی است مقداری از پیشانی را بر سجده‌گاه قرار دهد که عرفاً سجده صدق کند هرچند کمتر از یک بندانگشت باشد، و نسبت به دست‌ها بنابر احتیاط واجب ـ در صورت امکان ـ باید تمام کف دودست را به مقدار متعارف بر زمین قرار دهد و نسبت به زانوها کافی است مقداری از آن‌ها را بر زمین قرار دهد، و بنا بر احتیاط مستحب سرِانگشت بزرگ پاها را بر زمین بگذارد، هرچند گذاشتن پشت یا روی دو انگشت بزرگ نیز کافی است.
دوم: محل قرار گرفتن پیشانی در سجده نباید از جای زانوها و سرانگشتان پای نمازگزار بیش از چهار انگشت بسته بالاتر یا پایین‌تر باشد.
سوم: محل قرار گرفتن پیشانی در سجده، باید زمین یا گیاهِ غیرخوراکی و غیر پوشیدنی باشد، و جایز است نمازگزار بر کاغذی سجده کند که بداند از چوب یا از پنبه یا کتان ساخته شده است، و در غیر این موارد اگر کاغذ از موادی تشکیل شود که سجده بر آن‌ها صحیح نیست نمی‌توان بر آن سجده کرد.
چهارم: محل قرار گرفتن پیشانی در سجده باید استقرار داشته و بی‌حرکت باشد، بنابراین قرار دادن پیشانی بر گِل رقیق و خاک نرم و سستی که پیشانی روی آن آرام نمی‌گیرد، صحیح نیست.
پنجم: محل قرار گرفتن پیشانی در سجده باید پاک و مباح باشد، همان‌طور که در مسأله 71 گذشت.
ششم: خواندن ذکر در سجده واجب است، و کافی است سه مرتبه بگوید: (سُبْحانَ اللّهِ) یا یک مرتبه بگوید: (سُبْحانَ رَبِّیَ الْأَعْلیٰ وَبِحَمْدِهِ)، و نمازگزار هنگام سجده برای خواندن ذکرِ واجب باید کمی مکث کند، همان‌طور که مشابه این مسأله در رکوع گذشت.
هفتم: نشستن بین دو سجده واجب است و همچنین نشستن بعد از سجده دوم بنابر احتیاط، واجب می‌باشد.
6- تشهد: در رکعت دوم تمام نمازها و همچنین در رکعت سوم نماز مغرب و رکعت چهارم نمازهای ظهر و عصر و عشا، تشهد واجب است، و کافی است بگوید: (اَشْهَدُ اَنْ لا اِلٰهَ إلَّا اللّهُ وَحْدَهُ لاشَریکَ لَهُ وَاَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُوْلُهُ اَللّهُمَّ صَلِّ عَلیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ).
مسأله 87: ذکر تشهد باید به صورت صحیح خوانده شود و در صورت توانایی لازم است تشهد را نشسته به‌جا آورد و بدن نمازگزار هنگام خواندن آن، استقرار و آرامش داشته باشد.
7- سلام: گفتن سلام در پایان هر نماز واجب است، و نمازگزار باید سلام را مانند تشهد به صورت صحیح و در حالت نشسته و همراه با آرامش و استقرار بخواند، و برای سلام نماز کافی است بگوید: (السَّلامُ عَلَیْکُمْ)، ولی بهتر و موافق احتیاط مستحب آن است که بگوید: (السَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا النَّبیُّ وَرَحْمَةُ اللّهِ وَبَرَکاتُهُ، السَّلامُ عَلَیْنا وَعَلیٰ عِبادِ اللّهِ الصّالِحینَ، السَّلامُ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَةُ اللّهِ وَبَرَکاتُهُ).
8- ترتیب و موالات: نمازگزار باید واجبات نماز را به همان ترتیبی که گذشت انجام دهد و بین اجزای نماز موالات را رعایت کند ـ بدون آن‌که فاصله زیادی بین هر جزءِ نماز با جزءِ بعد از آن قرار دهدـ به‌طوری که عرفاً به مجموع کارهای او نماز گفته شود، البته طولانی نمودن رکوع و سجود یا زیاد گفتنِ ذکرهایِ مستحب یا خواندن سوره‌های طولانی و مانند آن، خللی به موالات وارد نمی‌کند.
9- قنوت: مستحب است نمازگزار در تمامی نمازهای روزانه یک بار قنوت به‌جا آورد، و محل آن قبل از رکوع در رکعت دوم نماز است، و ذکر معینی برای قنوت لازم نیست و می‌تواند بعد از ذکر قنوت ـ مانند صلوات ـ به زبان فارسی نیز دعا کند، و بهتر است نمازگزار در قنوت بین ستایش خداوند متعال و صلوات بر پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) و خاندانش و دعا برای خود و تمام مؤمنین جمع نماید.