کتب فتوایی » خلاصه ای از احکام عبادات
جستجو در:
2ـ غسل ←
→ فصل اول: طهارت از حَدَث
1ـ وضو
مسأله 11: وضو از شش بخش تشکیل می‌شود:
اول: شستن صورت، و اندازه آن به لحاظ طول از بالای پیشانی (جایی که معمولاً موی جلوی سر می‌روید) تا آخر چانه، و از لحاظ عرض به مقداری که بین انگشت وسط و شست قرار می‌گیرد، می‌باشد (یعنی هنگامی‌که با دستِ باز صورت شسته می‌شود به مقداری که بین انگشت وسط و شست قرار می‌گیرد) که باید تمام آن مقدار شسته شود.
مسأله 12: بنابر احتیاط واجب باید صورت را از بالا به پایین شست، و اگر شستن صورت را از پایین یا وسط شروع کند وضو اشکال دارد، البته در شستن صورت لازم نیست دقت زیادی انجام داد و کافی است آب را بالای صورت بریزد سپس آن را به دو طرفِ صورت جاری نماید هرچند مانند خط منحنی باشد.
مسأله 13: رساندن آب به صورت باید با قصد وضو باشد و فرق نمی‌کند که آب را با چه روشی به صورت خود برساند، خواه آب را با کف دست بر روی صورت بریزد و با دست کشیدن، آن را به تمام اجزای صورت برساند، یا صورت خود را زیر شیر آب بگیرد و آب را از بالا به پایین بر روی صورت جاری سازد، و یا این‌که صورت خود را درون حوض آب و مانند آن فرو ببرد و رعایت کند که شستن صورت از بالا به پایین باشد.
مسأله 14: واجب است آب بدون هیچ مانعی به محل موردنظر از صورت برسد، البته کسی که جبیره دارد از این حکم استثنا شده است، و مقصود کسی است که روی صورتش زخم یا دمل یا شکستگی باشد و روی آن باند یا مانند آن گذاشته باشد، پس برای این شخص کافی است به‌جای شستنِ قسمت پوشانده شده از صورت، روی جبیره با دست خیس مسح کند، و برداشتن جبیره در صورتی که برای او موجب ضرر یا حرج و مشقت زیاد باشد لازم نیست.
دوم: شستن دست راست، و محدوده آن از آرنج ـ محل اتصال استخوان بازو و ساعد ـ تا سر انگشتان می‌باشد.
مسأله 15: شستن دست باید از آرنج شروع شود و به سر انگشتان ختم شود، لذا شروع از انگشتان یا از وسط دست به‌طرف آرنج جایز نیست.
مسأله 16: رساندن آب به دست باید به‌قصد وضو، و با یکی از شیوه‌هایی که در شستن صورت بیان شد، انجام گیرد و همچنین واجب است آب بدون هیچ مانعی به پوستِ دست برسد، پس زنی که برای زینت از لاک ناخن استفاده می‌کند، و کارگری که در شغل خود از روغن استفاده می‌کند، و رنگ‌کاری که دستش به رنگ آلوده شده و... باید هنگام وضو از برطرف شدن آنچه مانع رسیدن آب به دست‌هایشان می‌شود، اطمینان حاصل کنند. البته کسی که بر روی دست راست خود جبیره دارد به همان بیان که در شستن صورت گذشت، از این حکم استثنا شده است.
سوم: شستن دست چپ، به همان کیفیتی که در شستنِ دست راست بیان شد.
چهارم: مسح جلوی سر، و محدوده آن از بالاترین نقطه روی سر تا بالای پیشانی می‌باشد و کافی است از جهت عرض به‌اندازه یک انگشت روی آن مسح شود، هرچند بهتر است به‌اندازه سه انگشتِ بسته باشد.
مسأله 17: واجب نیست مسح روی پوستِ سر باشد، بلکه می‌توان بر موی روییده شده در آن محل مسح کرد، به شرط آنکه بر آن قسمت از موها مسح کند که با کشیدن یا شانه کردن آن، از محدوده جلوی سر خارج نشود.
مسأله 18: واجب است مسح با تریِ باقی‌مانده بر دست باشد، و بهتر است با تریِ کف دست راست انجام شود، و اگر دو دستِ وضو گیرنده از آرنج تا انتهای انگشتان به علت گرمی هوا یا غیر از آن به طور کامل خشک شود جایز است از تریِ ریش گرفته و با آن مسح نماید، و مسح با آب جدید جایز نیست، مگر این‌که نتواند ـ حتی با تکرار وضو ـ آن مقدار از تری که برای مسح لازم است را نگه دارد.
مسأله 19: اگر بین عضو مسح کننده و عضو مسح شونده مانعی باشد مسح صحیح نیست هرچند مانع، نازک باشد و از رسیدن رطوبت به محل مسح جلوگیری نکند، و کسی که جبیره دارد از این حکم استثنا شده و مسح روی جبیره برای او کافی است.
پنجم: مسح روی پای راست، و اندازه واجب آن از جهت طول از سر یکی از انگشتان تا برآمدگی روی پا می‌باشد، بلکه بنابر احتیاط واجب، مسح را تا مفصل (میان ساق و کف پا) ادامه دهد، و از جهت عرض کافی است به مقداری باشد که به آن مسح گفته شود، حتی اگر به مقدار عرض یک انگشت دست باشد.
مسأله 20: مسح روی پا باید با تریِ آب وضو که بر دست باقی‌مانده انجام شود به همان نحوی که در مسح سر بیان شد، و بهتر است مسح با دست راست باشد هرچند مسح با دست چپ نیز جایز است.
مسأله 21: اگر بین عضو مسح کننده و عضو مسح شونده مانعی باشد، مسح صحیح نیست، مگر این‌که آن مانع، جبیره باشد همانند آنچه در مسح سر بیان شد.
ششم: مسح روی پای چپ، همانند آنچه در مسح روی پای راست بیان شد، و بهتر است مسح، با دست چپ صورت گیرد هرچند مسح با دستِ راست نیز جایز است.
مسأله 22: شرایط وضو چند چیز است:
1- نیت کند، یعنی انگیزه او برای وضو اطاعت از امر خداوند متعال باشد.
2- آب وضو پاک باشد، پس وضو با آب متنجس صحیح نیست.
3- آب وضو مباح باشد، پس وضو با آب غصبی صحیح نیست.
4- آب وضو مطلق باشد، پس وضو با آب مضاف مانند گلاب، صحیح نیست.
5- اعضای وضو پاک باشند، یعنی هر یک از اعضای وضو باید هنگام شستن یا مسح کردن پاک باشد.
6- استعمال آب در وضو منع شرعی نداشته باشد وگرنه تیمم واجب می‌گردد، همان‌طور که بیان خواهد شد.
7- ترتیب را رعایت کند، یعنی وضو را با شستن صورت شروع کند و به ترتیب دست راست و دست چپ را بشوید، سپس سر و بعد ازآن روی دو پا را مسح نماید، و احتیاط لازم آن است که پای چپ را قبل از پای راست مسح نکند هرچند مسحِ همزمان دو پا جایز است.
8- به نظر عرف کارهای وضو پی‌درپی باشد، و فاصله بسیار کمی که معمولاً بین انتهای یک کارِ وضو و ابتدای کارِ بعدی آن صورت می‌گیرد، مانعی ندارد، و چنانچه پیش آمدی مانند تمام شدن آب یا فراموشی رخ دهد، کافی است شستن یا مسح کردن عضو بعدی، قبل از خشک شدن اعضایِ سابق بر آن باشد.
9- شخصی که وضو می‌گیرد کارهای وضو را به‌تنهایی انجام دهد، ولی در صورت ناچاری می‌تواند در انجام دادن کارهایی که ناتوان است از شخص دیگری کمک بگیرد، و در این حالت باید مسح با دست خودش باشد، و اگر به خاطر عذری مانند معلولیتِ دست، این کار هم ممکن نباشد، شخصِ کمک دهنده رطوبت را از دست او بگیرد و با آن مسح کند.
مسأله 23: چیزهایی که وضو را باطل می‌کنند عبارتند از:
1- خارج شدن ادرار.
2- خارج شدن مدفوع.
3- خارج شدن باد معده از مخرج.
4- خوابی که بر حواس انسان غلبه نماید، یعنی سبب شود که چشم نبیند و گوش نشنود و شخص چیزی را درک نکند، و مواردی که باعث از بین رفتن عقل می‌شوند حکم خواب را دارند مانند دیوانگی و بیهوشی.
5- استحاضه زن که احکام آن بیان خواهد شد.
6- جنابت انسان که وضو را باطل می‌کند اگرچه به سبب آن فقط غسل واجب می‌شود، و احکام آن نیز بیان خواهد شد.
مسأله 24: از حکم به باطل شدن وضو با خروج ادرار یا مدفوع یا باد معده که در مسأله قبل گذشت یک مورد استثنا شده است، و آن حالتی است که خروج آن‌ها به خاطر مرضی باشد که شخص بیمار نتواند از خارج شدن آن‌ها جلوگیری کند، و در این حالت به او دائم الحَدَث گویند، پس چنانچه حدث پی‌درپی از او خارج شود به حدی که به‌اندازه وضو و بخشی از نماز مهلت نداشته باشد، باید وضو بگیرد و نماز بخواند و به حدثی که به خاطر بیماری، هنگام نماز از او خارج می‌شود اعتنا نکند، و این شخص تا زمانی که حدث دیگری از او خارج نشود بر طهارت خود باقی خواهد ماند.
مسأله 25: وضو گرفتن برای نماز و هر عبادتی که طهارت از حدث اصغر شرط آن است واجب می‌باشد، و کسی که وضو ندارد جایز نیست جایی از بدن خود را به خط قرآن کریم برساند، بلکه بنابر احتیاط لازم جایی از بدن خود را به اسم جلاله (اللّه) و صفات مخصوص خداوند متعال نیز نرساند.
2ـ غسل ←
→ فصل اول: طهارت از حَدَث
اول: شستن صورت، و اندازه آن به لحاظ طول از بالای پیشانی (جایی که معمولاً موی جلوی سر می‌روید) تا آخر چانه، و از لحاظ عرض به مقداری که بین انگشت وسط و شست قرار می‌گیرد، می‌باشد (یعنی هنگامی‌که با دستِ باز صورت شسته می‌شود به مقداری که بین انگشت وسط و شست قرار می‌گیرد) که باید تمام آن مقدار شسته شود.
مسأله 12: بنابر احتیاط واجب باید صورت را از بالا به پایین شست، و اگر شستن صورت را از پایین یا وسط شروع کند وضو اشکال دارد، البته در شستن صورت لازم نیست دقت زیادی انجام داد و کافی است آب را بالای صورت بریزد سپس آن را به دو طرفِ صورت جاری نماید هرچند مانند خط منحنی باشد.
مسأله 13: رساندن آب به صورت باید با قصد وضو باشد و فرق نمی‌کند که آب را با چه روشی به صورت خود برساند، خواه آب را با کف دست بر روی صورت بریزد و با دست کشیدن، آن را به تمام اجزای صورت برساند، یا صورت خود را زیر شیر آب بگیرد و آب را از بالا به پایین بر روی صورت جاری سازد، و یا این‌که صورت خود را درون حوض آب و مانند آن فرو ببرد و رعایت کند که شستن صورت از بالا به پایین باشد.
مسأله 14: واجب است آب بدون هیچ مانعی به محل موردنظر از صورت برسد، البته کسی که جبیره دارد از این حکم استثنا شده است، و مقصود کسی است که روی صورتش زخم یا دمل یا شکستگی باشد و روی آن باند یا مانند آن گذاشته باشد، پس برای این شخص کافی است به‌جای شستنِ قسمت پوشانده شده از صورت، روی جبیره با دست خیس مسح کند، و برداشتن جبیره در صورتی که برای او موجب ضرر یا حرج و مشقت زیاد باشد لازم نیست.
دوم: شستن دست راست، و محدوده آن از آرنج ـ محل اتصال استخوان بازو و ساعد ـ تا سر انگشتان می‌باشد.
مسأله 15: شستن دست باید از آرنج شروع شود و به سر انگشتان ختم شود، لذا شروع از انگشتان یا از وسط دست به‌طرف آرنج جایز نیست.
مسأله 16: رساندن آب به دست باید به‌قصد وضو، و با یکی از شیوه‌هایی که در شستن صورت بیان شد، انجام گیرد و همچنین واجب است آب بدون هیچ مانعی به پوستِ دست برسد، پس زنی که برای زینت از لاک ناخن استفاده می‌کند، و کارگری که در شغل خود از روغن استفاده می‌کند، و رنگ‌کاری که دستش به رنگ آلوده شده و... باید هنگام وضو از برطرف شدن آنچه مانع رسیدن آب به دست‌هایشان می‌شود، اطمینان حاصل کنند. البته کسی که بر روی دست راست خود جبیره دارد به همان بیان که در شستن صورت گذشت، از این حکم استثنا شده است.
سوم: شستن دست چپ، به همان کیفیتی که در شستنِ دست راست بیان شد.
چهارم: مسح جلوی سر، و محدوده آن از بالاترین نقطه روی سر تا بالای پیشانی می‌باشد و کافی است از جهت عرض به‌اندازه یک انگشت روی آن مسح شود، هرچند بهتر است به‌اندازه سه انگشتِ بسته باشد.
مسأله 17: واجب نیست مسح روی پوستِ سر باشد، بلکه می‌توان بر موی روییده شده در آن محل مسح کرد، به شرط آنکه بر آن قسمت از موها مسح کند که با کشیدن یا شانه کردن آن، از محدوده جلوی سر خارج نشود.
مسأله 18: واجب است مسح با تریِ باقی‌مانده بر دست باشد، و بهتر است با تریِ کف دست راست انجام شود، و اگر دو دستِ وضو گیرنده از آرنج تا انتهای انگشتان به علت گرمی هوا یا غیر از آن به طور کامل خشک شود جایز است از تریِ ریش گرفته و با آن مسح نماید، و مسح با آب جدید جایز نیست، مگر این‌که نتواند ـ حتی با تکرار وضو ـ آن مقدار از تری که برای مسح لازم است را نگه دارد.
مسأله 19: اگر بین عضو مسح کننده و عضو مسح شونده مانعی باشد مسح صحیح نیست هرچند مانع، نازک باشد و از رسیدن رطوبت به محل مسح جلوگیری نکند، و کسی که جبیره دارد از این حکم استثنا شده و مسح روی جبیره برای او کافی است.
پنجم: مسح روی پای راست، و اندازه واجب آن از جهت طول از سر یکی از انگشتان تا برآمدگی روی پا می‌باشد، بلکه بنابر احتیاط واجب، مسح را تا مفصل (میان ساق و کف پا) ادامه دهد، و از جهت عرض کافی است به مقداری باشد که به آن مسح گفته شود، حتی اگر به مقدار عرض یک انگشت دست باشد.
مسأله 20: مسح روی پا باید با تریِ آب وضو که بر دست باقی‌مانده انجام شود به همان نحوی که در مسح سر بیان شد، و بهتر است مسح با دست راست باشد هرچند مسح با دست چپ نیز جایز است.
مسأله 21: اگر بین عضو مسح کننده و عضو مسح شونده مانعی باشد، مسح صحیح نیست، مگر این‌که آن مانع، جبیره باشد همانند آنچه در مسح سر بیان شد.
ششم: مسح روی پای چپ، همانند آنچه در مسح روی پای راست بیان شد، و بهتر است مسح، با دست چپ صورت گیرد هرچند مسح با دستِ راست نیز جایز است.
مسأله 22: شرایط وضو چند چیز است:
1- نیت کند، یعنی انگیزه او برای وضو اطاعت از امر خداوند متعال باشد.
2- آب وضو پاک باشد، پس وضو با آب متنجس صحیح نیست.
3- آب وضو مباح باشد، پس وضو با آب غصبی صحیح نیست.
4- آب وضو مطلق باشد، پس وضو با آب مضاف مانند گلاب، صحیح نیست.
5- اعضای وضو پاک باشند، یعنی هر یک از اعضای وضو باید هنگام شستن یا مسح کردن پاک باشد.
6- استعمال آب در وضو منع شرعی نداشته باشد وگرنه تیمم واجب می‌گردد، همان‌طور که بیان خواهد شد.
7- ترتیب را رعایت کند، یعنی وضو را با شستن صورت شروع کند و به ترتیب دست راست و دست چپ را بشوید، سپس سر و بعد ازآن روی دو پا را مسح نماید، و احتیاط لازم آن است که پای چپ را قبل از پای راست مسح نکند هرچند مسحِ همزمان دو پا جایز است.
8- به نظر عرف کارهای وضو پی‌درپی باشد، و فاصله بسیار کمی که معمولاً بین انتهای یک کارِ وضو و ابتدای کارِ بعدی آن صورت می‌گیرد، مانعی ندارد، و چنانچه پیش آمدی مانند تمام شدن آب یا فراموشی رخ دهد، کافی است شستن یا مسح کردن عضو بعدی، قبل از خشک شدن اعضایِ سابق بر آن باشد.
9- شخصی که وضو می‌گیرد کارهای وضو را به‌تنهایی انجام دهد، ولی در صورت ناچاری می‌تواند در انجام دادن کارهایی که ناتوان است از شخص دیگری کمک بگیرد، و در این حالت باید مسح با دست خودش باشد، و اگر به خاطر عذری مانند معلولیتِ دست، این کار هم ممکن نباشد، شخصِ کمک دهنده رطوبت را از دست او بگیرد و با آن مسح کند.
مسأله 23: چیزهایی که وضو را باطل می‌کنند عبارتند از:
1- خارج شدن ادرار.
2- خارج شدن مدفوع.
3- خارج شدن باد معده از مخرج.
4- خوابی که بر حواس انسان غلبه نماید، یعنی سبب شود که چشم نبیند و گوش نشنود و شخص چیزی را درک نکند، و مواردی که باعث از بین رفتن عقل می‌شوند حکم خواب را دارند مانند دیوانگی و بیهوشی.
5- استحاضه زن که احکام آن بیان خواهد شد.
6- جنابت انسان که وضو را باطل می‌کند اگرچه به سبب آن فقط غسل واجب می‌شود، و احکام آن نیز بیان خواهد شد.
مسأله 24: از حکم به باطل شدن وضو با خروج ادرار یا مدفوع یا باد معده که در مسأله قبل گذشت یک مورد استثنا شده است، و آن حالتی است که خروج آن‌ها به خاطر مرضی باشد که شخص بیمار نتواند از خارج شدن آن‌ها جلوگیری کند، و در این حالت به او دائم الحَدَث گویند، پس چنانچه حدث پی‌درپی از او خارج شود به حدی که به‌اندازه وضو و بخشی از نماز مهلت نداشته باشد، باید وضو بگیرد و نماز بخواند و به حدثی که به خاطر بیماری، هنگام نماز از او خارج می‌شود اعتنا نکند، و این شخص تا زمانی که حدث دیگری از او خارج نشود بر طهارت خود باقی خواهد ماند.
مسأله 25: وضو گرفتن برای نماز و هر عبادتی که طهارت از حدث اصغر شرط آن است واجب می‌باشد، و کسی که وضو ندارد جایز نیست جایی از بدن خود را به خط قرآن کریم برساند، بلکه بنابر احتیاط لازم جایی از بدن خود را به اسم جلاله (اللّه) و صفات مخصوص خداوند متعال نیز نرساند.