MÜHTƏZİRİN (CAN VERƏNİN) HÖKMLƏRİ

Məsələ 521: Mühtəziri, yəni can verməkdə olan bir mömini, istər kişi olsun, istərsə qadın, istər böyük olsun, istərsə kiçik, ehtiyata əsasən mümkün olduğu təqdirdə ayaqlarının altı qibləyə tərəf arxası üstə uzatmalıdırlar.
Məsələ 522: Meyitin qüslü tamam olmayanadək onu əvvəlki məsələdə deyildiyi kimi, üzü qibləyə uzatmaq daha yaxşıdır. Amma qüslü tamam olduqdan sonra ona namaz qılınan zaman uzandırıldığı şəkildə uzatmaq daha yaxşıdır.
Məsələ 523: Ehtiyata əsasən mühtəziri üzü qibləyə çevirmək hər bir müsəlmana vacibdir. Belə ki, mühtəzirin özü razı olsa və qasir də olmasa, bu iş üçün onun vəlisindən icazə almaq lazım deyil. Bundan digər hallarda onun vəlisindən icazə almaq ehtiyata əsasən lazımdır.
Məsələ 524: Müstəhəbdir ki, can verən halda olan hər şəxsə, iki şəhadət kəlmələrini (kəlmeyi şəhadəti), on iki İmamın (ələyhis-səlam) adlarını və s. kimi haqq əqidələrini elə təlqin etsinlər ki, başa düşsün. Həmçinin, müstəhəbdir ki, qeyd olunan əməlləri öldüyü ana qədər təkrar etsinlər.
Məsələ 525: Müstəhəbdir bu duanı can verən şəxsə elə təlqin etsinlər ki, başa düşsün:

أَللَّهُمَّ اغْفِرْلِيَ الْكَثِيرَمِنْ مَعَاصِيكَ وَاقْبَلْ مِنِّي الْيَسِيرَ مِنْ طَاعَتِكَ يَا مَنْ يَقْبَلُ الْيَسِيرَ وَيَعْفُ عَنْ الْكَثِير إِقْبَلْ مِنِّي الْيَسِيرَ وَاعْفُ عَنِّي الْكَثِيرَ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَفُوُّ الْغَفُورُ أَللهُمَّ ارْحَمْنِي فَإِنَّكَ رَحِيم.

Əllahumməğfir liyəl-kəsirə min məasikə vəqbəl minnil-yəsirə min taətikə ya mən yəqbəlul-yəsir, və yə`fu ənil-kəsir, iqbəl minnil-yəsir və`fu ənnil-kəsir, innəkə əntəl-əfuvvul-ğəfur. Əllahummərhəmni fəinnəkə rəhim.

Məsələ 526: Müstəhəbdir ki, çətin can verən insanı narahat olmadığı halda namaz qıldığı yerə aparsınlar.
Məsələ 527: Müstəhəbdir ki, can verən şəxsin rahat olması üçün başı üstündə mübarək “Yasin”, “Saffat”, “Əhzab”, surələri, “Ayətəl-kürsi”, “Əraf” surəsinin 54-cü və “Bəqərə” surəsinin son üç ayəsini, eləcə də Qurandan mümkün olan digər ayələri oxusunlar.
Məsələ 528: Can verən şəxsi tək qoymaq, onun qarnının üstünə ağır bir şey qoymaq, cənabətli, heyzli şəxslərin onun yanında olması, həmçinin onun yanında çox danışmaq, ağlamaq, qadınları can verənin yanında tək qoymaq məkruhdur.

Ölümdən sonranın hökmləri

Məsələ 529: Ölümdən sonra müstəhəbdir ki, meyitin ağzını, gözlərini, çənəsini bağlasınlar, əllərini və ayaqlarını uzadıb üstünə parça çəksinlər. Əgər gecə ölübsə, öldüyü yerdə çıraq yandırsınlar və onu dəfn etmək üçün möminlərə xəbər versinlər. Onu dəfn etməkdə tələssinlər. Amma onun ölümünə yəqinlikləri olmasa, məlum olması üçün gərək gözləsinlər. Əgər meyit hamilə olsa və qarnındakı uşaq diri olsa, gərək dəfn işi ölünün böyrünü yararaq uşağı çölə çıxardıb yarılan yerin tikiləcəyi vaxta qədər təxirə salınmalıdır.

Meyitin qüsl, kəfən, namaz və dəfninin vacibatı

Məsələ 530: Müsəlmanın qüslü, hənutu, kəfəni, namaz və dəfni on iki imama etiqadı olmasa da onun vəlisinə vacibdir. Vəli bu işləri özü görməli və ya başqa birini ona məmur etməlidir. Bu işləri bir şəxs vəlinin icazəsi ilə yerinə yetirsə, vəzifə vəlinin üstündən götürülər. Əgər dəfn və bu kimi işləri vəlinin icazəsi olmadan yerinə yetirsələr, yenə də vəzifə vəlinin üzərindən götürülər, onları yenidən yerinə yetirmək lazım deyil. Əgər meyitin vəlisi olmasa, yaxud vəli onun işlərini yerinə yetirməkdən imtina etsə, digər mükəlləflərə vacibi-kifayidir ki, onun işlərini yerinə yetirsinlər. Əgər bəziləri yerinə yetirsələr, başqalarının boynundan götürülür. Əgər heç kəs yerinə yetirməsə, hamısı günah etmiş olur. Meyitin vəlisi imtina edən surətdə onun icazəsi şərt deyil.
Məsələ 531: Əgər bir şəxs meyitin işləri ilə məşğul olsa, başqasına bu işlə məşğul olmaq vacib deyildir. Lakin o əməli yarımçıq qoysa, gərək başqaları tamamlasın.
Məsələ 532: Əgər insan başqa birinin meyitin işləri ilə məşğul olduğuna əmindirsə, meyitin işləri ilə məşğul olması ona vacib deyil. Amma şəkk və ya guman edərsə, gərək məşğul olsun.
Məsələ 533: Bir şəxs meyitin qüsl, kəfən, namaz və ya dəfninin batil şəkildə yerinə yetirildiyini bilərsə, yenidən yerinə yetirməlidir. Əgər batil olduğunu guman edərsə və ya düzgün olub-olmadığında şəkk edərsə, məşğul olması lazım deyildir.
Məsələ 534: Qadının vəlisi onun əridir. Bundan başqa hallarda isə irsin təbəqələrində deyildiyi kimi varis meyitin vəlisidir, irs aparan kişilər aralarındakı tərtibə əsasən qadınlardan qabaqdırlar. Meyitin atasının meyitin oğlundan, meyitin babasının onun qardaşından, meyitlə atabir-anabir qardaş olanın yalnız ata və ana tərəfdən olan qardaşından, yalnız ata tərəfdən olan qardaşının ana tərəfdən olan qardaşından və əmisinin meyitin dayısından irəli olması işkallıdır. Başqa sözlə, belə hallarda ehtiyata əməl olunmalıdır. Əgər vəli bir neçə nəfər olsa, birinin icazəsi kifayətdir.
Məsələ 535: Həddi-büluğa çatmamış uşaq və dəli meyitin işlərini yerinə yetirməkdə vəli deyildir. Həmçinin şəxsən özü və ya bir nəfəri meyitin işlərini görməyə təyin edə bilməyən qaib bir şəxsin vilayət haqqı yoxdur.
Məsələ 536: Əgər bir şəxs “mən meyitin vəlisiyəm”, “meyitin vəlisi mənə qüsl, kəfən və dəfn işlərini yerinə yetirmək üçün izn vermişdir”, yaxud “meyitin bütün işlərini tədarük görməkdə mən onun vəsisiyəm” deyərsə, bu halda əgər ona xatircəmlik hasil olarsa, ya meyit onun ixtiyarında olsa və ya iki adil şəxs onun dediyi sözün doğruluğuna şəhadət verərlərsə onun sözü qəbul edilməlidir.
Məsələ 537: Əgər meyit özünün qüsl, kəfən, dəfn və namazı üçün vəlisindən qeyrisini təyin edərsə, bu işləri yerinə yetirmənin vilayəti ona aiddir. Meyitin bu işləri yerinə yetirməsinə vəsiyyət etdiyi şəxsin bu vəsiyyəti qəbul etməsi lazım deyil. Lakin qəbul edərsə, gərək ona əməl etsin.

Meyit qüslünün qaydası

Məsələ 538: Meyitə üç qüsl vermək vacibdir:
1. Sidr ilə qarışmış su ilə;
2. Kafur ilə qarışmış su ilə;
3. Xalis su ilə;
Məsələ 539: Sidr və kafur suyu müzaf edəcək qədər çox olmalıdır, habelə, həddindən artıq az da olmamalıdır ki, ona sidr və kafur qatılmayıb deyilməsin.
Məsələ 540: Əgər lazım olan miqdarda sidr və kafur tapılmasa, ehtiyat-müstəhəb budur ki, tapılan miqdarı suya töksünlər.
Məsələ 541: Ehram halında ölən bir şəxsə kafurlu su ilə qüsl verilməz, onun əvəzində xalis su ilə qüsl verilməlidir. Amma onun ehramı təməttö-həcci ehramıdırsa, təvaf, namaz və səyi tamamlanmışsa, yaxud da qiran və ya ifrad həcci ehramında olub həlq etmiş olarsa, bu iki halda ona kafurlu su ilə qüsl verilməsi lazımdır.
Məsələ 542: Əgər sidr və kafur, yaxud bunlardan biri tapılmasa və ya onun istifadəsi caiz olmasa, məsələn, qəsbi olsa, gərək ehtiyata əsasən ona bir təyəmmüm verilsin, meyitə hər biri ilə qüsl vermək mümkün deyilsə əvəzinə xalis su ilə qüsl verilsin.
Məsələ 543: Meyitə qüsl verən aqil, müsəlman və ehtiyat-vacibə əsasən on iki imam şiəsi olmalıdır. Həmçinin qüsl məsələlərini də bilməlidir. Əgər müməyyiz uşaq qüslü səhih şəkildə yerinə yetirsə, kifayət edər. Həmçinin 12 imamçı olan şiə məzhəbli başqa məzhəbdə olan müsəlman meyitə öz həmməzhəbi, məzhəbinin qaydası üzrə qüsl versə, təklif 12 imamçı möminin öhdəsindən götürülür. Lakin o, meyitin vəlisi olsa, təklif onun öhdəsindən götürülmür.
Məsələ 544: Meyitə qüsl verən şəxsin qürbət qəsdi olmalıdır, qüslü Allah-taalanın əmrini yerinə yetirmək məqsədilə verməsi kifayətdir.
Məsələ 545: Müsəlman uşağına qüsl vermək, hətta zinadan doğulmuş olsa belə, vacibdir. Kafirin və onun övladının qüsl, kəfən və dəfni vacib deyildir. Kafirin övladı müməyyiz olub İslamı izhar etsə müsəlmandır. Uşaqlıqdan dəli olub bu halda baliğ olan şəxsin, ata-anası müsəlmandırsa gərək qüsl verilsin.
Məsələ 546: Siqt olan (düşən, salınan) uşaq, əgər dörd aylıq və ya daha çox olarsa, ona qüsl verilməlidir. Hətta əgər dörd aylıq olmasa belə, bədən quruluşu tamamlanmış olarsa, ehtiyata əsasən ona qüsl verilməlidir. Bu iki haldan başqa digər hallarda ehtiyat-vacibə əsasən bir parçaya bükülərək, qüsl verilmədən dəfn edilməlidir.
Məsələ 547: Kişi naməhrəm qadına qüsl verə bilməz və həmçinin qadın da naməhrəm kişiyə qüsl verə bilməz. Amma qadın öz ərinə, ər də öz arvadına qüsl verə bilər.
Məsələ 548: Kişi müməyyiz olmayan qız uşağına və qadın da müməyyiz olmayan oğlan uşağına qüsl verə bilər.
Məsələ 549: Məhrəm olan şəxslər bir-birlərinə qüsl verə bilərlər. İstər ana, bacı kimi nəsəbi olsun, istərsə süd əmmək vasitəsilə və ya evlənmək yolu ilə ona məhrəm olsunlar. Qüslün (övrətdən başqa) libas altından verilməsi yaxşı olmasına baxmayaraq lazım deyil, amma ehtiyat-vacibə əsasən, kişi məhrəm olan qadına o halda qüsl verə bilər ki, ona qüsl verəcək bir qadın tapılmasın. Həmçinin (kişiyə qüsl verə biləcək kişi tapılmasa, məhrəm qadın qüsl verə bilər.)
Məsələ 550: Əgər meyit və ona qüsl verən hər ikisi kişi, yaxud hər ikisi qadın olsa, yaxşı olar ki, övrətdən başqa meyitin başqa yerləri açıq olsun. Amma daha yaxşısı budur ki, libasın altından qüsl versinlər.
Məsələ 551: Meyitin övrətinə baxmaq ər və arvaddan başqasına haramdır, əgər ona qüsl verən adam baxsa günah edib, lakin qüsl batil
olmaz.
Məsələ 552: Əgər meyitin bədəninin bir yerində eyni-nəcis olsa, qüsl verməzdən əvvəl oranı paklamaq lazımdır. Meyitin bütün bədəninin, qüsl verilməzdən əvvəl nəcasətdən pak olması daha yaxşıdır.
Məsələ 553: Meyit qüslü cənabət qüslü kimidir. Ehtiyat-vacibə görə tərtibi qüsl vermək mümkün olduğu vaxta qədər meyitə irtimasi qüsl verilməsin. Tərtibi qüsldə sağ tərəfin, sol tərəfdən əvvəl yuyulması
lazımdır.
Məsələ 554: Heyz və ya cənabət halında ölən bir şəxsə, heyz və cənabət qüslü vermək lazım deyil, meyit qüslü kifayətdir.
Məsələ 555: Meyitə qüsl vermək üçün muzd (əmək haqqı) almaq, ehtiyat-vacibə əsasən haramdır. Əgər bir kəs muzd almaq üçün meyitə qüsl versə, bu iş qəsdi-qürbətə zidd olsa o qüsl batildir. Amma qüsldən qabaq bəzi hazırlıq işləri üçün muzd almaq haram deyildir.
Məsələ 556: Şəriət qaydalarına görə meyit qüslündə cəbirə qüslü yoxdur. Əgər su tapılmasa və ya sudan istifadə etməyin maneəsi varsa, qüsl əvəzinə meyitə bir təyəmmüm verməlidirlər. Amma ehtiyat-müstəhəb budur ki, üç təyəmmüm versinlər.
Məsələ 557: Meyitə təyəmmüm verən şəxs, öz əlini torpağa vurub meyitin üzünə və əllərinin arxasına çəkməlidir. Mümkün olduğu təqdirdə ehtiyat-müstəhəbə əsasən meyitin öz əli ilə ona təyəmmüm verilməlidir.

Meyitin kəfəninin hökmləri

Məsələ 558: Müsəlman meyiti, “fitə” (long), “köynək” və “sərtasər” adlanan üç parça ilə kəfənə bükülməlidir.
Məsələ 559: Ehtiyat-vacibə əsasən fitə gərək göbəkdən dizə qədər bədəni örtsün. Daha yaxşı olar ki, sinədən ayağın üstünə qədər çatsın. Köynək gərək ehtiyat-vacibə əsasən çiyinin başından baldırın yarısına qədər bütün bədəni örtsün və daha yaxşısı budur ki, ayağın üstünə çatsın. Amma sərtasər gərək bütün bədəni örtsün. Uzunluğu, bədənin baş və ayaq tərəfindən bağlanacaq qədər, eni isə bir tərəfi o biri tərəfinin üstünə gələcək qədər olması ehtiyat-vacibə əsasəndir.
Məsələ 560: Əvvəlki məsələdə deyilən kəfənin vacib miqdarı meyitin malının əslindən götürülür. Məlum və adi qaydada, eləcə də meyitin şəninə uyğun kəfənin normal olan müstəhəb miqdarı da meyitin malının əslindən götürülə bilər. Amma ehyiyat-müstəhəbə görə kəfənin vacib miqdarından artığını, baliğ olmayan varislərin payından götürməsinlər.
Məsələ 561: Bir şəxs kəfənin müstəhəb olan miqdarını onun malının üçdə birindən götürmələrini və ya malının üçdə birini onun özünə xərcləməyi vəsiyyət etmiş olsa, lakin onun haraya sərf ediləcəyi, yaxud onun sərf ediləcəyi yerin yalnız bir miqdarı təyin edilibsə, kəfənin müstəhəb olan miqdarını normadan artıq olsa da, malının üçdə birindən götürə bilərlər.
Məsələ 562: Əgər meyit kəfəni malının üçdə birindən götürməsini vəsiyyət etməmişdirsə, bu halda kəfəni onun malının əslindən götürmək istəsələr gərək 561-ci məsələdə söyləniləndən artığını, meyitin şəninə layiq olmadığı, xalq arasında adət olmayan müstəhəb şeyləri onun malının əslindən götürməsinlər. Əgər normadan daha bahalı bir şeyi kəfən üçün götürsələr, onun artıq qiymətini malın əslindən verə bilməzlər. Amma vərəsələrdən baliğ olanlar öz paylarından götürülməsinə izn versələr, onların izn verdikləri miqdarda paylarından götürə bilər.
Məsələ 563: Qadının malı olsa da kəfəni ərin öhdəsindədir. Əgər qadına (talaq əhkamında izah olunacağı kimi) rici talaq versələr və iddəsi tamam olmazdan əvvəl ölərsə, əri onun kəfənini verməlidir. Əgər əri baliğ olmasa və ya dəli olarsa, ərinin vəlisi qadının kəfənini onun malından verməlidir.
Məsələ 564: Sağlığında yaşayış xərcləri qohumlarına vacib olan şəxs, öləndən sonra kəfəni onlara vacib deyil.
Məsələ 565: Əgər meyitin kəfən hazırlamaq üçün malı olmasa, çılpaq dəfn edilməsi icazəli deyil. Ehtiyata əsasən müsəlmanlara vacibdir ki, onu kəfənə büksünlər. Onun xərcini də zəkatdan hesablamaları caizdir.
Məsələ 566: Ehtiyat-vacibə əsasən kəfən üçün istifadə olunan hər üç parça meyitin bədəni altından görünəcək qədər nazik olmamalıdır. Amma hər üçünü birləşdirdikdə meyitin bədəni onların altından görünməyəcək şəkildə olarsa kifayətdir.
Məsələ 567: Qəsbi şeylə kəfən etmək, başqa şey tapılmasa da icazəli deyil. Əgər meyitin kəfəni qəsbi olsa və sahibi razı olmasa, dəfn etmiş olsalar da gərək onu bədənindən çıxartsınlar. Bəzi hallar istisnadır, onlar haqda geniş danışmaq bəhsdən xaricdir.
Məsələ 568: Nəcis, xalis ipək parça və ehtiyat-vacibə əsasən qızıl ilə toxunmuş parça ilə meyiti kəfən etmək icazəli deyil, amma çarəsiz halda eybi yoxdur.
Məsələ 569: İxtiyar halında murdar olmuş heyvanın nəcis dərisi ilə kəfən etmək caiz deyil. Hətta murdar olmuş heyvanın pak dərisi ilə və həmçinin ehtiyat-vacibə əsasən əti haram olan heyvanın tük, yaxud yunundan hazırlanmış parça ilə ixtiyar halında icazəli deyil. Əgər kəfən əti halal olan heyvanın dəri, yun və ya tükündən olsa eybi yoxdur. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, bu ikisi ilə də kəfən edilməsin.
Məsələ 570: Əgər meyitin kəfəni öz nəcasəti, ya başqa bir nəcasətlə nəcis olarsa, qəbrə qoyulduqdan sonra olsa belə, kəfən xarab olmadığı təqdirdə nəcis olan miqdarı yuyulmalı və ya kəsilməlidir. Əgər onu yumaq və ya kəsmək mümkün deyilsə, dəyişdirilməsi mümkün olduğu təqdirdə dəyişdirilməlidir.
Məsələ 571: Həcc, yaxud ümrə üçün ehram bağlayan şəxs ölsə, gərək başqaları kimi kəfən olunsun, başını və üzünü örtməyin eybi yoxdur.
Məsələ 572: İnsanın sağ ikən, özünün kəfən, sidr və kafurunu hazırlaması müstəhəbdir.

Hənutun hökmləri

Məsələ 573: Qüsldən sonra meyitin hənut olunması vacibdir. Yəni alnına, əllərinin içinə, dizlərinə və ayaq baş barmaqlarının ucuna bir qədər onların üzərində qalacaq şəkildə sürtməklə olmasa da, kafur vurulmalıdır. Meyitin burnunun ucuna da kafur sürtmək müstəhəbdir. Gərək kafur təzə, pak, mubah (qəsbi olmayan) və əzilmiş olsun. Əgər köhnə olduğuna görə iyi aradan getsə kifayət deyildir.
Məsələ 574: Ehtiyat-müstəhəb budur ki, kafuru əvvəlcə meyitin alnına sürtsünlər, amma başqa yerlərdə tərtib şərt deyil.
Məsələ 575: Daha yaxşı olar ki, kəfənə bükməmişdən əvvəl meyitə hənut vursunlar. Amma kəfənə bükmə əsnasında və ondan sonra da vurmağın maneəsi yoxdur.
Məsələ 576: Həcc və ya ümrə üçün ehram bağlayan şəxs ölərsə, onu hənut etmək icazəli deyil. 542-ci məsələdə izah olunan iki hal istisnadır.
Məsələ 577: Etikaf bağlayan və əri ölüb iddəsi tamam olmayan qadın özünü ətirləməsinin haram olmasına baxmayaraq ölərsə, ona hənut vurmaq vacibdir.
Məsələ 578: Ehtiyat-müstəhəb budur ki, meyitə müşk, ənbər, ud və sair xoş ətirlər vurmasınlar. Bunları kafurla da qarışdırmasınlar.
Məsələ 579: Müstəhəbdir ki, Həzrət Seyyidüş-şühədanın (ə) türbətindən bir qədər kafura qarışdırsınlar. Amma gərək o kafurdan ehtiramsızlıq olan bədən üzvlərinə vurmasınlar. Həmçinin, gərək türbət o qədər çox olmasin ki, kafurla qarışanda daha ona kafur deyilməsin.
Məsələ 580: Əgər kafur tapılmazsa və ya təkcə qüsl miqdarında olarsa, hənut lazım deyil. Əgər qüslə istifadə olunan miqdardan çox olarsa, amma yeddi üzvün hənutuna çatmasa, ehtiyat-müstəhəbə əsasən gərək əvvəlcə alnına vursunlar. Əgər çox qalarsa, başqa üzvlərə vursunlar.
Məsələ 581: İki ədəd yaş və təzə çubuğu meyitlə birlikdə qəbrə qoymaq müstəhəbdir.


Meyit namazının hökmləri

Məsələ 582: Müsəlman və ya İslam hökmünə tabe olan altı yaşlı uşağın meyitinə namaz qılmaq vacibdir.
Məsələ 583: Ehtiyat-vacibə əsasən altı yaşı tamam olmayan, amma namazın nə olduğunu başa düşən uşağa namaz qılmaq lazımdır. Əgər namazın nə olduğunu bilmirsə, rəcaən ona namaz qılmağın maneəsi yoxdur. Ancaq dünyaya ölü gəlmiş bir uşağa namaz qılmaq müstəhəb deyil.
Məsələ 584: Meyit namazı qüsl, hənut və kəfəndən sonra qılınmalıdır. Əgər bunlardan qabaq və ya bu əməlləri yerinə yetirərkən qılınsa məsələni bilməmək və ya unutqanlıq üzündən olsa belə kifayət deyildir.
Məsələ 585: Meyit namazı qılmaq istəyən şəxsin dəstəmazlı, qüsllü, yaxud təyəmmümlü olması və bədəninin və ya libasının pak olması lazım deyil. Hətta libası qəsbi olsa da eybi yoxdur. Amma digər namazlarda lazım olan bütün əməllərə riayət etməsi daha yaxşıdır.
Məsələ 586: Meyitə namaz qılan şəxs, gərək üzü qibləyə dayansın. Həmçinin vacibdir ki, meyiti onun qarşısında arxası üstə elə uzatsınlar ki, başı namaz qılanın sağ tərəfində, ayağı isə sol tərəfində olsun.
Məsələ 587: Namaz qılanın məkanı meyitin yerindən alçaq və ya uca olmamalıdır. Amma azacıq alçaq və ya uca olmağının eybi yoxdur. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, namaz qılanın yeri qəsbi olmasın.
Məsələ 588: Namaz qılan şəxs gərək meyitdən uzaq olmasın. Amma meyit namazını camaatla qılan şəxs, meyitdən uzaq olsa və camaat namazının cərgələri bir-birinə bitişik olsa, eybi yoxdur.
Məsələ 589: Meyit namazı qılan şəxs gərək meyitlə üzbəüz dursun. Amma namaz camaatla qılınsa meyitin müqabilində durmayan şəxslərin namazının eybi yoxdur.
Məsələ 590: Meyitlə namaz qılan şəxsin arasında gərək pərdə, divar və s. kimi şeylər olmasın. Amma meyit, tabut və bu kimi şeylərin içində olsa eybi yoxdur.
Məsələ 591: Meyit namazı qılınan vaxt gərək meyitin övrəti örtülsün. Əgər onu kəfənləmək mümkün olmazsa, gərək onun övrətini hətta taxta, kərpic və s. kimi şeylərlə də olsa örtsünlər.
Məsələ 592: Meyit namazı gərək ayaq üstə və qürbət niyyəti ilə qılınsın və niyətdə meyit müəyyən edilməlidir. Məsələn, “bu meyitə namaz qılıram qürbətən iləllah” deyə niyyət etsin. Ehtiyat-vacib budur ki, gündəlik namazlarda şərt sayılan bədənin qərarlaşmasına riayət olunsun.
Məsələ 593: Əgər meyitə ayaq üstə namaz qıla bilən bir şəxs tapılmazsa, oturan halda namaz qılan şəxs ona namaz qıla bilər.
Məsələ 594: Əgər meyit, müəyyən bir şəxsin ona namaz qılmasını vəsiyyət etmişdirsə, o şəxsin meyitin vəlisindən icazə almasının yaxşı olmasına baxmayaraq lazım deyil.
Məsələ 595: Bəzi fəqihlərin nəzərinə görə meyitə bir neçə dəfə namaz qılmaq məkruhdur, amma bu mətləb sübut olmayıb. Əgər meyit elm əhli və təqvalı olsa məkruh deyil.
Məsələ 596: Əgər meyit qəsdən və ya unudularaq, yaxud da başqa bir səbəbdən namaz qılınmadan dəfn edilərsə, yaxud dəfn edildikdən sonra onun üçün qılınan namazın batil olduğu məlum olarsa, ona namaz qılmaq üçün qəbrini açmaq icazəli deyildir. Amma cəsədi çürüyüb dağılancaya qədər, meyit namazı üçün söylənən şərtlərlə, rəca qəsdi ilə qəbrinə namaz qılmağın eybi yoxdur.

Meyit namazının qaydası

Məsələ 597: Meyit namazının beş təkbiri var: Əgər namaz qılan şəxs beş təkbiri bu tərtiblə desə kifayətdir. Niyyətdən və birinci təkbirdən sonra desin:

أَشهَدُ أَن لاَإِلَهَ إِلاَّاللهُ وَأَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللهِ

Əşhədu ənla ilahə illəllah və ənnə Muhəmmədən Rəsulullah.

İkinci təkbirdən sonra desin:

أَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ

Əllahummə səlli əla Muhəmmədin və Ali-Muhəmməd.

Üçüncü təkbirdən sonra desin:

أَللَّهُمَّ اغْفِرْلِلْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ

Əllahumməğfir lil-mu`mininə vəl-mu`minat.

Dördüncü təkbirdən sonra əgər meyit kişidirsə desin:

أَللَّهُمَّ اغْفِرْ لِهَذَا الْمَيِّتْ

Əllahumməğfir li hazəl-məyyit.

Əgər qadındırsa,dördüncü təkbirdən sonra desin:

أَللَّهُمَّ اغْفِرْ لِهَذِهِ الْمَيِّتَةِ

Əllahumməğfir li hazihil-məyyit.

Sonra beşinci təkbiri deyib, namazı bitirsin. Daha yaxşısı budur ki, birinci təkbirdən sonra desin:

أَشْهَدُ أَنْ لاَإِلَهَ إِلاَّاللهُ وَحْدَهُ لاَشَرِيكَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنً مُحَمَّدًا عَبدُهُ وَرَسُولُهُ أَرْسَلَهُ بِالْحَقِّ بَشِيرًا وَنَذِيرًا بَيْنَ يَدَىِ السَّاعَةِ

«Əşhədu ən la ilahə illəllah, vəhdəhu la şərikə ləh və əşhədu ənnə Muhəmmədən əbduhu və rəsuluh, ərsələhu bil-həqqi bəşirən və nəzirən bəynə yədəyis-sa`əh».

İkinci təkbirdən sonra desin:

أَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَبَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَارْحَمْ مُحَمَّدًا وَآلَ مُحَمَّدٍ كَأَفْضَلِ مَاصَلَّيْتَ وَبَارَكْتَ وَتَرَحَّمْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَآلِ إِبْراهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ وَصَلِّ عَلَى جَمٍيعِ الْأَنْبِيَاءِ وَالْمُرْسَلِينَ وَ الشُّهَدَاءِ وَالصِّدِّيقِينَ وَجَمِيعِ عِبَادِاللهِ الصَّالِحِينَ.

“Əllahummə səlli əla Muhəmmədin və ali Muhəmməd və barik əla Muhəmmədin və ali Muhəmməd, vərhəm Muhəmmədən və alə
Muhəmməd kəəfzəli ma səlləytə və barəktə və tərəhhəmtə əla İbrahimə və ali İbrahim, innəkə həmidun məcid və səlli əla cəmi`il-ənbiya`i vəl-mursəlin vəş-şuhədai vəssiddiqin və cəmii ibadillahis-salihin”.

Üçüncü təkbirdən sonra desin:

أَللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْمُسْلِمِينَ وَالْمُسْلِمَاتِ الأَحْيَاءِ مِنْهُمْ وَالْأَمْوَاتِ ِتَابِعْ بَيْنَنَا وَبَيْنَهُمْ بِاالْخَيْرَاتِ إِنَّكَ مُجِيبُ الدَّعَوَاتِ إِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَىءٍ قَدِيرٍ.

“Əllahumməğfir lil-mu`mininə vəl-mu`minat vəl-musliminə vəl-muslimat əl-əhyai minhum vəl-əmvat tabi` bəynəna və bəynəhum bil-xəyrat innəkə mucibuddə`əvat, innəkə əla kulli şəy`in qədir”.

Dördüncü təkbirdən sonra meyit kişidirsə desin:

أَللَّهُمَّ إِنَّ هَذَا عَبْدُكَ وَابْنُ عَبْدِكَ وَابْنُ أَمَتِكَ نَزَلَ بِكَ وَأَنْتَ خَيْرُ مَنْزُوُلٍ بِهِ ، أَللَّهُمَّ إِنَّا لاَ نَعْلَمُ مِنْهُ إِلاَّ خَيْرًا وَأَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنَّا، أَللَّهُمَّ إِنْ كَانَ مُحْسِنًا فَزِدْ فِى إِحْسَانِهِ وَ إِنْ كَانَ مُسِيئًا فَتَجَاوَزْ عَنْهُ وَاغْفِرْ لَهُ، أَللَّهُمَّ اجْعَلْهُ عِنْدَكَ فِى أَعْلَى عِلِّيِّيِنَ وَاخْلُفْ عَلَى أَهْلِهِ فِى الْغَابِرِينَ وَارْحَمْهُ بِرَحْمَتِكَ يَاأَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ.

“Əllahummə innə haza əbdukə vəbnu əbdikə vəbnu əmətikə nəzələ bikə və əntə xəyru mənzulin bih, Əllahummə inna la nə`ləmu minhu illa xəyrən və əntə ə`ləmu bihi minna, Əllahummə in kanə muhsinən fəzid fi ihsanihi və in kanə musi`ən fətəcavəz ənhu vəğfir ləhu, Əllahumməc`əlhu indəkə fi ə`la illiyyin vəxluf əla əhlihi fil-ğabirin vərhəmhu bi rəhmətikə ya ərhəmər-rahimin”.

Sonra beşinci təkbiri desin:
Əgər meyit qadındırsa dördüncü təkbirdən sonra desin:

أَللَّهُمَّ إِنَّ هَذِهِ أَمَتُكَ وَابْنَتُ عَبْدِكَ وَابْنَتُ أَمَتِكَ نَزَلَتْ بِكَ وَأَنْتَ خَيْرُ مَنْزُولٍ بِهِ ، أَللَّهُمَّ إِنَّا لاَ نَعْلَمُ مِنْهَا إِلاَّ خَيْرًا وَأَنْتَ أَعْلَمُ بِهَا مِنَّا، أَللَّهُمَّ إِنْ كَانَتْ مُحْسِنَةً فَزِدْ فِى إِحْسَانِهَا وَإِنْ كَانَتْ مُسِيئَةً فَتَجَاوَزْ عَنْهَا وَاغْفِرْلَهَا، أَللَّهُمَّ اجْعَلْهَا عِنْدَكَ فِى أَعْلَى عِلِّييِّنَ وَاخْلُفْ عَلَى أَهْلِهَا فِى الْغَابِريِنَ وَارْحَمْهَا بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ.
“Əllahummə innə hazihi əmətukə vəbnətu əbdikə vəbnətu əmətikə nəzələt bikə və əntə xəyru mənzulin bih, əllahummə inna la nə`ləmu minha illa xəyrən, və əntə ə`ləmu biha minna, əllahummə in kanət muhsinətən fəzid fi ihsaniha, və in kanət musiə`tən fətəcavəz ənha, vəğfir ləha, əllahumməc`əlha indəkə fi ə`la illiyyin vəxluf əla əhliha fil-ğabirin, vərhəmha birəhmətikə ya ərhə-mərrahimin” deməsi daha yaxşıdır.

Sonra beşinci təkbiri desin.

Məsələ 598: Meyit namazının təkbirləri və duaları elə ardıcıl oxunmalıdır ki, namaz öz surətindən çıxmasın.
Məsələ 599: Meyit namazını camaat ilə qılan şəxs (məmum) gərək təkbirləri və duaları oxusun.

Meyit namazının müstəhəbləri

Məsələ 600: Bir neçə şey meyit namazında müstəhəbdir:
1. Meyit namazı qılan şəxsin dəstəmazlı, qüsllü və ya təyəmmümlü olmalıdır. Amma ehtiyata əsasən, dəstəmaz və ya qüsl alması mümkün olmadığı təqdirdə yaxud dəstəmaz aldığı və ya qüsl etdiyi təqdirdə meyit namazına çatmamasından qorxarsa təyəmmüm etməlidir.
2. Əgər meyit kişidirsə, camaata imamlıq edən, yaxud ona namazı təklikdə qılan şəxs cənazənin orta hissəsinin, meyit qadındırsa, sinəsinin müqabilində durmalıdır.
3. Ayaqyalın namaz qılmaq.
4. Hər təkbirdə əllərini yuxarı qaldırmaq.
5. Meyitlə onun arasındakı məsafənin (külək libasını hərəkət etdirdiyi təqdirdə cənazəyə dəyəcək miqdarda) az olmalıdır.
6. Meyit namazını camaatla qılmaq.
7. İmam-camaat duaları və təkbirləri ucadan oxusun, onunla namaz qılanlar isə alçaqdan oxusunlar.
8. Camaatla qılınan meyit namazında məmumun bir nəfər olsa belə, imamın arxasında durması.
9. Namaz qılanın meyiti və möminləri çox dua etməsi.
10. Camaat namazında namazdan qabaq üç dəfə “Əssalat” demək.
11. Meyit namazını camaatın meyitə namazı qılmaq üçün daha çox getdikləri yerdə qılmaq.
12. Meyit namazını camaatla qılmaq istəyən heyzli qadının tək dayanması və namaz qılanların sıralarına qatılmaması.
Məsələ 601: Məscidlərdə meyit namazı qılmaq məkruhdur, amma Məscidül-həramda məkruh deyildir.

Dəfnin hökmləri

Məsələ 602: Meyiti iyi çölə gəlməyəcək və yırtıcı heyvanların onun bədənini çölə çıxara bilməyəcək şəkildə dəfn eləmək vacibdir. Əgər yırtıcı heyvanların onun bədənini çıxarmasından qorxu yaransa, gərək qəbri kərpic və s. kimi şeylərlə möhkəmlətsinlər.
Məsələ 603: Əgər meyitin dəfni yerdə mümkün olmasa, dəfnin yerinə onu binada və ya tabutda da qoya bilərlər.
Məsələ 604: Gərək meyiti qəbirdə sağ çiyni üstə elə uzatsınlar ki, bədəninin qabağı üzü qibləyə olsun.
Məsələ 605: Əgər bir şəxs gəmidə ölsə, bu halda cəsədi çürüməzsə və gəmidə qalmasının maneəsi olmazsa, gərək gözləsinlər ki, gəmi quruya çatsın və onu torpaqda dəfn etsinlər. Əks halda gərək gəmidə qüsl verib, hənut-kəfən etməli, namaz qıldıqdan sonra ayağına ağırlıq bağlayıb dəryaya buraxmalı, yaxud onu böyük bir xumrəyə qoyub ağzını bağlayıb, dəryaya atmalıdırlar. Mümkün olsa, gərək elə yerdə atsınlar ki, dərhal heyvanlara yem olmasın.
Məsələ 606: Əgər düşmənin qəbri açıb meyiti çıxaracağından, qulağını, burnunu və ya başqa üzvlərini kəsəcəyindən qorxsalar, onda mümkün olan surətdə gərək əvvəlki məsələdə deyildiyi qaydada, onu dəryaya atsınlar.
Məsələ 607: Meyitin dəryaya atılmasının və ya qəbrinin möhkəmləndirilməsinin xərcləri lazım olan surətdə meyitin malının əslindən götürülə bilər.
Məsələ 608: Əgər kafir bir qadın ölsə və bətnindəki uşaq da ölmüş olarsa, uşağın atası müsəlman olduğu halda, uşağın üzü qibləyə olması üçün, qadın qəbirdə sol tərəfi üstə, arxası qibləyə olacaq şəkildə uzadılmalıdır. Həmçinin, ehtiyat-müstəhəb budur ki, onun bətnindəki uşağın bədəninə ruh daxil olmadığı təqdirdə də eyni hökmə əməl olunsun.
Məsələ 609: Müsəlmanın kafir, kafirin də müsəlman qəbiristanlığında dəfn edilməsi caiz deyil.
Məsələ 610: Müsəlmanı ehtiramsızlıq olacağı yerlərdə, məsələn toz-torpaq və zibil tökülən yerlərdə dəfn etmək caiz deyil.
Məsələ 611: Meyiti qəsb olan yerdə və məscid kimi meyitin dəfnindən başqa bir şey üçün vəqf olan yerdə vəqfə zərər yetirəcəyi, yaxud hansı məqsədlə vəqf olunubsa, həmin məqsədə maneçilik törətdiyi surətdə dəfn etmək icazəli deyil. Həmçinin ehiyat-vacibə görə zərər və ya maneçilik törətməsə də hökm eynidir.
Məsələ 612: Meyiti başqa ölünün qəbrində dəfn etmək üçün qəbri açmaq icazəli deyil, amma qəbir köhnəlib və birinci meyit tamamilə aradan gedibsə caizdir.
Məsələ 613: Meyitdən ayrılan hissələr, hətta tük, dırnaq, diş kimi olsa da belə, gərək onunla dəfn olunsun. Əgər meyitdən ayrılan üzv dəfndən sonra tapılarsa, o üzv dırnaq, tük və ya dişi olsa belə, ehtiyat-lazıma əsasən başqa bir yerdə dəfn edilməlidir. İnsanın sağlığında ondan ayrılan dırnağı və dişi yerə basdırmaq müstəhəbdir.
Məsələ 614: Əgər bir şəxs quyuya düşüb ölsə və onu çıxarmaq mümkün olmasa, gərək quyunun ağzını bağlayıb o quyu onun üçün qəbir edilsin.
Məsələ 615: Əgər uşaq ananın bətnində ölsə və onun ananın bətnində qalması ana üçün təhlükəli olsa, gərək ən asan yol ilə xaricə çıxarsınlar. Belə ki, onu tikə-tikə etməkdə çarəsiz qalsalar, eybi yoxdur. Lakin əri bacarırsa, gərək ərinin vasitəsilə onu çıxarsınlar. Əgər mümkün deyildirsə, bacaran bir qadın onu çıxarmalıdır. Qadın bu işi yaxşı bacaran adama, naməhrəm olsa belə, özünə daha münasib olan adama müraciət edə bilər.
Məsələ 616: Əgər qadın ölsə və uşaq onun bətnində diri olsa, uşağın az müddət diri qalacağına ümid olsa da belə, gərək bədənin uşağın salamatçılığı üçün daha uyğun olan qismini yarıb uşağı çıxarmalı və yenidən oranı tikməlidirlər. Amma bu işlə uşağın ölməsinə yəqin etsələr və ya xatircəm olsalar icazəli deyil.



Dəfnin müstəhəbləri

Məsələ 617: Müstəhəbdir ki, qəbri orta boylu insanın boyu ölçüsündə qazsınlar və meyiti yaxın qəbiristanlıqda dəfn etsinlər. Əgər uzaq qəbiristanlıqda yaxşı adamlar dəfn olunmuş olsa ya camaat əhli-qübura fatihə verməkdən ötrü oraya çox getsələr, meyiti uzaq qəbiristanda da dəfn etmək olar. Müstəhəbdir ki, cənazəni qəbrə bir neçə zira qalmış yerə qoyub üç dəfə az-az qəbrə yaxınlaşdırsınlar və hər dəfə də cənazəni yerə qoyub-götürdükdən sonra dördüncü dəfədə qəbrə qoysunlar. Əgər meyit kişidirsə, üçüncü dəfədə başı qəbrin aşağı tərəfində olacaq şəkildə yerə qoyub, dördüncü dəfədə onu baş tərəfindən qəbrə endirsinlər. Əgər qadındırsa üçüncü dəfədə qəbrin qiblə tərəfində yerə qoyub yandan qəbrə daxil etsinlər və qəbrə qoyan vaxt qəbrin üzərinə bir parça tutsunlar. Həmçinin meyiti tabutdan aramla götürüb qəbirə qoymaları, göstəriş verilən duaları dəfndən qabaq və dəfn arasında oxumaları, meyiti qəbrə qoyduqdan sonra kəfənin bağlarını açmaları, meyitin üzünü torpağın üzərinə qoymaları, başının altına torpaqdan bir yastıq düzəltmələri, arxası üstə aşmaması üçün, meyitin arxasına kərpic və ya kəsək qoymaları, qəbri örtməzdən əvvəl sağ əlini sağ çiyninə vurub, sol əllə də meyitin sol çiynindən sıxaraq, ağzını meyitin qulağına yaxınlaşdırıb, onu şiddətlə hərəkət etdirərək belə demələri də müstəhəbdir:

إِسْمَعْ إِفْهَمْ يَافُلاَنَ ابْنَ فُلاَن

“İsmə ifhəm ya fulanəbnə fulan”

“Fulan” kəlməsinin yerinə meyitin adını və atasının adını desinlər, məsələn, əgər meyitin adı Məhəmməd, atasının adı Əli olarsa, üç dəfə desinlər:

إِسْمَعْ إِفْهَمْ يَا مُحَمَّدَ بْنَ عِلِىّ

“İsmə ifhəm, ya Məhəmmədəbnə Əli”

Ondan sonra desinlər:
هَلْ أَنْتَ عَلَى الْعَهْدِ الَّذِى فَارَقْتَنَا عَليْهِ مِنْ شَهَادَتِ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّاللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ وَسَيِّدُ النَّبِيَّينَ وَخَاتَمُ الْمُرْسَلِنَ وَأَنَّ عَلِيًّا أَمِيرُ الْمُؤمِنِينَ وَسَيِّدُ الْوَصِيِّينَ وَإِمَامٌ إِفْتَرَضَ اللهُ طَاعَتَهُ عَلَى الْعَالَمِينَ وَأَنَّ الْحَسَنَ وَالْحُسَيْنَ وَعَلِىَّ بْنَ الْحُسَيْنِ وَمُحَمَّدَ بْنَ عَلِىٍّ وَجَعْفَرَبْنَ مُحَمَّدٍ وَمُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ وَعَلِىَّ بْنَ مُوسَى وَمُحَمَّدَ بْنَ عَلِىٍّ وَعَلِىَّ بْنَ مُحَمَّدٍ وَالْحَسَنَ بْنَ عَلِىٍّ وَالْقَائِمَ الْحُجَّةَ الْمَهْدِىَّ صَلَوَاتُ اللهِ عَلَيْهِمْ أَئِمَّةُ الْمُؤْمِنِينَ وَحُجَجُ اللهِ عَلَى الْخَلْقِ أَجْمَعِينَ وَأَئِمَّتُكَ أَئِمَّةُ هُدًي بِكَ أَبرَارٌ يَا فُلانَ بْنَ فُلان.

“Həl əntə ələl-əhdilləzi, farəqtəna ələyhi min şəhadəti ən la ilahə illəllahu vəhdəhu la şərikə ləh, və ənnə Muhəmmədən səlləllahu ələyhi alihi əbduhu və rəsuluh və səyyidun-nəbiyyinə və xatəmul-mursəlinə, və ənnə Əliyyən əmirul-mu`mininə və səyyidul-vəsiyyinə və imamun iftərəzəllahu taətəhu ələl aləmin, və ənnəl Həsənə vəl-Husəynə və Əliyyəbnəl-Husəyni və Muhəmmədəbnə Əliyyin və Cə`fərəbnə Muhəmmədin və Musəbnə Cə`fərin və Əliyyəbnə Musa və Muhəmmədəbnə Əliyyin və Əliyyəbnə Muhəmmədin vəl Həsənəbnə Əliyyin vəl Qaiməl huccətəl Məhdi səlavatullahi ələyhim əimmətul mu`mininə və hucəcullahi ələl-xəlqi əcməin və əimmətukə əimmətu hudən bikə əbrar ya fulanəbnə fulan».

“Fulan ibni fulan” kəlməsinin yerinə meyitin adını və atasının adını deyib sonra desinlər:

إِذَا أَتَاكَ الْمَلَكَانِ الْمُقَرَّبَانِ رَسُولَيْنِ مِنْ عِنْدِاللهِ تَبَارَكَ وَتَعَالىَ وَسَأَلَاكَ عَنْ رَبِّكَ وَعَنْ نَبِيِّكَ وَعَنْ دِينِكَ وَعَنْ كِتَابِكَ وَعَنْ قِبْلَتِكَ وَعَنْ أَئِمَّتِكَ فَلاَ تَخَفْ وَلاَ تَحْزَنْ وَقُلْ فِى جَوَابِهِمَا اللهُ رَبيّ وَمُحَمَّدٌ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ وَ سَلَّم نَبِيِّ وَالْإِسْلامُ دِينِي وَ الْقُرْآنُ كِتَابِي وَالْكَعْبَةُ قِبْلَتي وَأَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلِىُّ بْنُ أَبِى طَالِبٍ إِمَامِي وَالْحَسَنُ بْنُ عَلِىٍّ الْمُجْتَبَى إِمَامِي وَالْحُسَيْنُ بْنُ عَلِىٍّ الشَّهِيدُ بِكَرْبَلاَ إِمَامِي وَعَلِىٌّ زَيْنُ الْعَابِدِينَ إِمَامِي وَمُحَمَّدٌ الْبَاقِرُ إِمَامِي وَجَعْفَرٌ الصَّادِقُ إِمَامِي وَمُوسَى الْكَاظِمُ إِمَامِي وَعَلِىٌّ الرِّضَا إِمَامِي وَمُحَمَّدٌ الْجَوَادُ إِمَامِي وَعَلِىٌّ الْهَادِى إِمَامِي وَالْحَسَنُ الْعَسْكَرِىُّ إِمَامِي وَالْحُجَّةُ الْمُنْتَظَرُ إِمَامِي هَؤُلاءِ صَلَوَاتُ اللهِ عَلَيْهِمْ أَئِمَّتِي وَسَادَتِي وَقَادَتِي وَشُفَعَائِي بِهِمْ أَتَوَلَّى وَمِنْ أَعْدَائِهِمْ أَتَبَرَّءُ فِى الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ ثُمَّ إِعْلَمْ يَا فُلاَنَ بنَ فُلاَن.

“İza ətakəl mələkanil muqərrəbani rəsuləyni min indillahi təbarəkə və təala və səəlakə ən rəbbikə və ən nəbiyyikə və ən dinikə və ən
kitabikə və ən qiblətikə və ən əimmətikə fəla təxəf və la təhzən və qul fi cəvabihima Əllahu rəbbi və Muhəmmədun səlləllahu ələyhi və alihi nəbiyyi. Vəl islamu dini vəl Qur`anu kitabi. Vəl kə`bətu qibləti və Əmirul-mu`mininə Əliyyubnu Əbi Talibin imami vəl Həsənubnu Əliyyin əl muctəba imami vəl-Husəynubnu Əliyyin əş-şəhidu bi Kərbəla imami və Əliyyun Zəynul-abidinə imami və Muhəmmədun Baqiru imami və Cə`fərunissadiqu imami və Musəl Kazimu imami və Əliyyur-Riza imami və Muhəmmədul Cəvadu imami və Əliyyul Hadi imami vəl Həsənul Əskəri imami vəl Huccətul muntəzəru imami haulai sələvatullahi ələyhim əimməti və sadəti və qadəti və şufə`ai bihim ətəvəlla və min ə`daihim ətəbərrəu fiddunya vəl axirə, summə iləm ya fulanəbnə fulan”.

“Fulanəbnə fulan” kəlmələrinin yerinə meyitin və atasının adını deyib sonra desinlər:

إِنَّ اللهَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى نِعْمَ الرَّبُّ وَأَنَّ مُحَمَّداً صَلًى اللهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَ سَلَّم نِعْمَ الرَّسُولُ وَأَنَّ عَلِىَّ بْنَ أَبِى طَالِبٍ وَأَوْلاَدَهُ الْمَعْصُومِينَ الْأَئِمَّةَ الْإِثْنىَ عَشَرَ نِعْمَ الْأَئِمَّةُ وَأَنَّ مَاجَاءَ بِهِ مُحَمَّدٌ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم حَقٌّ وَأَنَّ الْمَوْتَ حَقٌّ وَسُؤالَ مُنْكَرٍ وَنَكِيرٍ فِى الْقَبْرِ حَقٌّ وَالْبَعْثَ حَقٌّ وَالنُّشُورَ حَقٌّ وَالصِّرَاطَ حَقٌّ وَالْمِيزَانَ حَقٌّ وَتَطَايُرَ الْكُتُبِ حَقٌّ وَأَنَّ الْجَنَّةَ حَقٌّ وَالنَّارَ حَقٌّ وَأَنَّ السَّاعَةَ آتِيَةٌ لاَرَيْبَ فِيهَا وَأَنَّ اللهَ يَبْعَثُ مَنْ فِى الْقُبُورِ.

«İnnəllahə təbarəkə və təala ni`mərrəb, və ənnə Muhəmmədən səlləllahu ələyhi və alihi ni`mərrəsul, və ənnə Əliyyəbnə Əbi Talibin və əvladəhul mə`suminəl-əimmətəl isna əşərə ni`məl ə`immə və ənnə ma ca`ə bihi Muhəmmədun səlləllahu ələyhi və alihi həqqun və ənnəl məvtə həqqun. Və sualə munkərin və nəkirin fil-qəbri həqqun, vəl bə`sə həqqun vənnuşurə həqqun vəssiratə həqqun, vəlmizanə həqqun. Və tətayurəl kutubi həqqun, və ənnəl cənnətə həqqun, vənnarə həqqun, və ənnassaətə atiyətun la rəybə fiha və ənnəllahə yəb`əsu mən fil qubur».

Sonra desin:

أَفَهِمْتَ يَا فُلان

Əfəhimtə ya fulan
“Fulan” kəlməsinin yerinə meyitin adını deyib, sonra isə bunu desin:

ثَبَّتَكَ اللهُ بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ وَهَدَاكَ اللهُ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ عَرَّفَ اللهُ بَيْنَكَ وَبَيْنَ أَوْلِيَائِكَ فِى مُسْتَقَرٍّ مِنْ رَحْمَتِهِ

«Səbbətəkəllahu bil-qəvlissabiti və hədakəllahu ila siratin mustəqim, ərrəfəllahu bəynəkə və bəynə əvliyaikə fi mustəqərrin min rəhmətih»

Sonra bunu desin:

أَللَّهُمَّ جَافِ الْأَرْضَ عَنْ جَنْبَيْهِ واصْعَدْ بِرُوحِهِ إِلَيْكَ وَلَقِّهِ مِنْكَ بُرْهَانًا أَللَّهُمَّ عَفْوَكَ عَفْوَكَ.

«Əllahummə cafil-ərzə ən cənbəyhi və əs`id biruhihi iləykə vələqqihi minkə burhanən. Əllahummə əfvəkə əfvək».

Məsələ 618: Müstəhəbdir ki, meyiti qəbrə qoyan şəxs təharətli, başı açıq, ayaqyalın olsun və meyitin ayaq tərəfindən qəbirdən çıxsın. Meyitin qohumlarından başqa orada olan şəxslər əllərinin arxası ilə torpağı qəbrə töküb, “inna lillahi və inna iləyhi raciun” desinlər. Əgər meyit qadın olsa, onu məhrəm olanlardan biri qəbrə qoysun. Əgər məhrəmi olmazsa, digər qohumları onu qəbrə qoysun.
Məsələ 619: Qəbiri dörd bucaq şəklində düzəltmək, yer səviyyəsindən dörd barmaq qədərincə yuksəltmək, səhv düşməməsinə görə üzərinə bir nişanə qoymaq, qəbrin üzərinə su səpmək, suyu səpdikdən sonra orada olanların əllərini qəbrin üzərinə qoyub, barmaqlarını açaraq qəbirə batırıb yeddi dəfə “Qədr” surəsini oxumaları, meyitin bağışlanmasını Allahdan diləmələri və bu duaları oxumaları müstəhəbdir:

أَللَّهُمَّ جَافِ الْأَرْضَ عَنْ جَنْبَيْهِ وَاَصْعِدْ إِلَيْكَ رُوحَهُ وَلَقِّهِ مِنْكَ رِضْوَانًا وَاَسْكِنْ قَبْرَهُ مِنْ رَحْمَتِكَ مَاتُغْنِيهِ بِهِ عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِوَاكَ.

“Əllahummə cafil-ərzə ən cənbəyhi və əs`id iləykə ruhəhu və ləqqihi minkə rizvanən və əskin qəbrəhu min rəhmətikə ma tuğnihi bihi ən rəhməti mən sivakə.”
Məsələ 620: Cənazənin dəfn mərasimində iştirak edənlər gedəndən sonra müstəhəbdir ki, meyitin vəlisi, yaxud vəlisinin tərəfindən icazəsi olan bir şəxs göstərişi verilən duaları meyitə təlqin etsin.
Məsələ 621: Dəfndən sonra müstəhəbdir ki, matəm sahiblərinə başsağlığı verilsin. Amma müəyyən müddət keçsə və başsağlığı vermək, baş verən müsibəti onlara xatırlatmağa səbəb olarsa, onu etməmək daha yaxşıdır. Həmçinin müstəhəbdir ki, üç gün meyitin ev əhlinə (ailə üzvlərinə) yemək göndərilsin. Onların yanında və mənzillərində yemək məkruhdur.
Məsələ 622: Müstəhəbdir ki, insan qohumlarının, xüsusilə də övladının ölümündə səbirli olsun, hər vaxt meyiti yad edəndə, “İnna lillahi və inna iləyhi raciun” desin, meyit üçün Quran oxusun, ata-ananın qəbrinin yanında Allahdan hacətlərini istəsin. Qəbir, tez xarab olmaması üçün möhkəm düzəldilməlidir.
Məsələ 623: İnsan bir kəsin ölümündə üzünü və bədənini cırması və saçlarını yolması ehtiyata əsasən icazəli deyil. Amma üzə və başa vurmaq caizdir.
Məsələ 624: Ata və qardaşın ölümündən başqa, digər şəxslərin ölümündə, yaxa cırmaq, ehtiyata əsasən icazəli deyil. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, onların müsibətlərində də yaxa cırmasınlar.
Məsələ 625: Əgər qadın meyitin əzasında üzünü cırıb qanatsa, ya saçlarını yolsa, ehtiyat-müstəhəb budur ki, bir qul azad etsin, ya on fəqirə təam versin və ya geyindirsin. Həmçinin kişi arvad və övladının ölümündə yaxa və ya paltarını cırsa, eyni hökmü daşıyır.
Məsələ 626: Ehtiyat-müstəhəb budur ki, meyitə ağlayarkən səsi çox ucaltmasınlar.

Vəhşət namazı

Məsələ 627: Meyitin dəfn olunduğu ilk gecə, onun üçün iki rəkət vəhşət namazı qılmaq daha yaxşıdır. Onun qılınma qaydası belədir: Birinci rəkətdə Həmd surəsindən sonra bir dəfə “Ayətul-kürsünü” oxusunlar. İkinci rəkətdə isə Həmd surəsindən sonra on dəfə “İnna ənzəlnahu” surəsini oxusunlar, namazın salamından sonra belə desinlər:

أَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَدٍ وَابْعَثْ ثَوَابَهَا إِلَى قَبْرِ فُلان

“Əllahummə səlli əla Muhəmmədin və ali Muhəmməd vəb`əs səvabəha ila qəbri fulan”

Fulan kəlməsinin yerinə mərhumun adını desinlər.
Məsələ 628: Vəhşət namazını mərhumun dəfn olunduğu ilk gecənin hər saatında olsa qılmaq olar. Amma daha yaxşı olar ki, işa namazından sonra gecənin əvvəlində qılınsın.
Məsələ 629: Əgər meyiti uzaq bir şəhərə aparmaq istəsələr, yaxud başqa səbəblərə görə onun dəfni təxirə düşsə, bu halda gərək vəhşət namazını onun qəbrə qoyulduğu ilk gecəyə qədər təxirə salsınlar.

Qəbrin açılması

Məsələ 630: Müsəlmanın qəbrini açmaq hətta uşaq və ya dəli olsa da, haramdır. Amma bədəni çürüyüb aradan getsə və torpağa çevrilsə eybi yoxdur.
Məsələ 631: İmamzadələrin, şəhidlərin, alimlərin qəbrini, habelə qəbrin açılması hörmətsizlik sayılan hər bir qəbri xarab etmək, illər keçmiş olsa və bədənləri aradan getmiş olsa da haramdır.
Məsələ 632: Bir neçə halda qəbri açmaq haram deyildir:
1. Meyit qəsbi torpaqda dəfn olunsa və yerin sahibi də onun qəbrinin orada qalmasına razı olmasa, qəbrin açılması da həddindən artıq əziyyətə səbəb olmasa; əks halda qəsb edəndən başqasına vacib deyil. Əgər qəbrin açılması daha mühüm bir qadağanı tələb edərsə lazım deyil, üstəlik caiz də deyil. Məsələn, meyitin bədəninin tikə-tikə olmasına, hətta hörmətsizlik olmasına səbəb olarsa, ehtiyat-vacibə əsasən icazəli deyil. Yalnız meyitin özünün o yeri qəsb etmiş olduğu halda caizdir.
2. Kəfən və ya meyitlə dəfn edilən başqa bir şey qəsbi olarsa və onun qəbirdə qalmasına sahibi razı olmasa; Həmçinin meyitin varislərə çatacaq malı onunla birgə dəfn edilsə və varisləri onun qəbirdə qalmasına razı olmasalar da eyni hökmü daşıyır. Lakin meyit bir dua (kitabı), Quran və ya üzüyün onunla dəfn edilməsini vəsiyyət etmişdirsə və onun vəsiyyəti də nüfuzlu olarsa, bunları çıxarmaq üçün qəbri aça bilməzlər. Əvvəlki bənddə qeyd olunan istisna halları burada da qüvvədədir.
3. Qəbri açmaq hörmətsizliyə səbəb olmasa və meyit qüslsüz, ya kəfənsiz dəfn olunmuşsa, yaxud qüslün batil olmasını başa düşsələr və ya şəri qaydada kəfənə bükülmədiyini, yaxud onu qəbirdə üzü qibləyə qoymadıqlarını bilsələr;
4. Qəbri açmaqdan daha əhəmiyyətli olan bir haqqın sübuta yetirilməsi üçün meyitin bədənini görmək istəsələr;
5. Meyiti ehtiramsızlıq olan bir yerdə, məsələn, kafirlərin qəbiristanlığında, yaxud toz-torpaq, zibil tökülən yerlərdə dəfn etmiş olsalar;
6. Qəbrin açılmasından daha çox əhəmiyyətli, olan şəri bir mətləb üçün qəbri açsalar, məsələn, diri uşağı ölmüş anasının bətnindən çıxartmaq istəsələr;
7. Vəhşi heyvanların meyitin bədənini parçalamasından, sel aparmasından, düşmənlərin çıxartmasından qorxslar;
8. Meyit, onu müqəddəs yerlərdən birinə aparılmasını vəsiyyət etmişdirsə, belə ki, onu həmin yerə aparmaq üçün heç bir maneə olmadığı halda, qəsdən və ya unudularaq həmin yerə aparılmadan dəfn edilərsə, hörmətsizlik olmazsa və başqa bir maneə də olmasa, qəbri açıb meyitin bədənini çıxarıb müqəddəs yerə apara bilərlər. Hətta bu halda qəbri açıb cənazəni aparmaq vacibdir.